Nowa Wieś Królewska

Published 19 października 2012 | By admin

Nowa Wieś Królewska ; Ditterichswalde – (1289), Dittrichswalde, Dietrichswald, Neuenkirchen, Sanskau – (1442,1444,1478),Zajączkowo (1442), Nowawieś(1526) , Wieś Nowa(1565), Neuenkirchen – (1411) Königlich Neudorf (1796), Nowawieś Królewska, Królewska Nowawieś – (1920 r.), Nowa Wieś Królewska

Zebrałem w latach 1974 – 2010 …. Janusz Marcinkowski

Kościół parafialny w akwareli Waldemara Okońskiego z 2001 r.

10 300 – 1700 p.n.e. } epoka kamienia. Ślady działalności ludzkiej na obszarze regionu wąbrzeskiego pochodzą z końca paleolitu. Pojawiają się myśliwi. Stałe osadnictwo pojawia się w młodszej epoce kamiennej (2000 – 2300 p.n.e. ). Pierwsi rolnicy przybywają i osiedlają się w okolicy Wąbrzeźna.. Uciąża, Nowej Wsi Królewskiej… o zagęszczaniu zaludnienia świadczy duża ilość młotów kamiennych znalezionych na okolicznych polach. [Ze zbiorów J. M..]

1289 } Nowa Wieś była po raz pierwszy odnotowana jako wieś czynszowa, lokowana na prawie chełmińskim należąca do komturstwa wieldządzkiego. Dokumentem z 13 stycznia komtur chełmiński Herman von Schoenenberg nadał słudze Zakonu Dietrichowi (Teodorykowi ) z Sentkowa 60 łanów ziemi we wsi, która miała zwać się Dietrichswalde. Sołtys Dietrich otrzymał 6 włók wolnych i 1/3 sądowych kar pieniężnych. Miał on też prawo połowu ryb w pobliskim jeziorze, stawiania sideł na zające i pozwolenie chowania 2 psów myśliwskich. W zamian zobowiązany był do świadczenia służby wojskowej na rzecz zamku krzyżackiego w Rogoźnie. Na mocy przywileju lokacyjnego 6 łanów otrzymała parafia. Po opłaceniu pierwszego czynszu, sołtys otrzymał 2 lata wolnizny. Na karczmarza nałożony został roczny czynsz w wysokości 3 kop kur.
1300 } około tego roku rozpoczęto budowę kościoła parafialnego z kamienia polnego i cegły. Zakończona w połowie XIV w.
1411 } wielki mistrz krzyżacki Henryk von Plauen polecił biskupowi plebana dla Neuenkirchen, gdyż poprzedni wstąpił do klasztoru.
1414 } Zakon obliczył straty wojenne uczynione we wsi przez wojska Jagiełły na 1000 grzywien. Zniszczona została zarówno wieś jak i zabudowania kościelne. Wieś należała do komturstwa rogozińskiego.
1425 } wielki mistrz Zakonu Paweł Russdorf nadał miejscowość Dytrychowi Legendorf.
1442 } Niklos von Dytterichswalde Polonus (Polak Mikołaj z Nowej Wsi) został obywatelem miasta Chełmna.
1445 } Parafia została również wymieniona w spisie z tego roku, powstałym w związku z planowanymi synodami świeckimi biskupstwa chełmińskiego
1454 } król Kazimierz Jagiellończyk dowodzący wojskami idącymi z Torunia do Łasina nocował w Nowej Wsi 6 lipca w Nowej Wsi Królewskiej.
1466 } po wejściu w skład państwa Jagiellonów wieś należała jako królewszczyzna do starostwa rogozińskiego. Na mocy II pokoju toruńskiego z 1466 roku, wieś traci charakter własności rycerskiej i przechodzi na własność królewską (taki status utrzymała do pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku).
1508 } z tego roku pochodzi najstarsza późnogotycka drewniana rzeźba Boga Ojca.
1526 } wieś obejmowała 60 łanów. Po 6 łanów należało do sołtysa i plebana. W 1526 roku miejscowość liczyła 60 łanów, z tego 5 należało do sołtysa, a 6 stanowiło własność kościelną. Z pozostałych gruntów, jedynie 30 łanów było zagospodarowanych (14 chłopów posiadało po 2 łany, 1 łan należał do karczmarza oraz 1 do sołtysa jako czynszowy), a 18 łanów pozostawało niezagospodarowanych.
1560 } chłopi wnieśli do króla Zygmunta Augusta o potwierdzenie nadanych za krzyżaków praw w 1289 roku. Z tego roku pochodzi mały dzwon nowowiejskiego kościoła.
1565 } wieś liczyła sobie 60 łanów, w tym 5 łanów sołtysa, 6 kościelnych. 30 łanów osiadłych na których gospodarowało 14 chłopów mając po 2 łany. Karczmarz posiadał 1 łan, 18 łanów opustoszało. Występowało 4 zagrodników.
1570 } królewszczyzna posiadała tylko 36 łanów chłopskich, z czego 5 należało do sołtysa.. we wsi było 9 zagrodników, 3 komorników i 3 rzemieślników.
XVII w } Wieś została poważnie zniszczona i wyludniona podczas potopu szwedzkiego. W XVII i XVIII stuleciu miejscowość nie jest wymieniana w lustracjach dóbr królewskich, co najprawdopodobniej oznacza, że należała do Ekonomii w Rogoźnie, wchodzącej w skład tzw. dóbr stołowych króla, czyli dóbr stanowiących dochody dworu królewskiego. Ekonomie, nie podlegały lustracjom królewszczyzn. Stanowiły podstawy skarbu królewskiego w Rzeczpospolitej od końcowych lat XVI wieku. Najprawdopodobniej z tym okresem wiązać należy określenie Królewska w nazwie własnej miejscowości.
1612 } od tego roku prowadzone były metryki parafialne.
1618 } proboszcz ks. Romanowski wystawił nowe zabudowania plebani.
1645 } występuje we wsi młyn wodny, o dwóch kołach, w tym jednym sprawnym. Przy ty młynie była karczma z „wjezdną” stajnią.
1647 } we wsi istniała szkoła parafialna z jednym nauczycielem. Przy szkole usytuowany był ogród. . Potwierdzone wezwanie św. Jana Chrzciciela parafia nosi od 1647 roku, niewykluczone jednak, że taki patronat nosiła już wcześniej. 24 chłopów z Nowej Wsi i Wieldządza, oddawał meszne (podatek zbożowo – pieniężny) na rzecz proboszcza nowowiejskiego o wysokości jednego korca żyta i jednego korca owsa. (korze 120 kg).
1655 – 60 } w wyniku drugiej wojny szwedzkiej („potop szwedzki”) zniszczono całkowicie kościół parafialny, zostały tylko mury. Wieś była zniszczona i wyludniona.
1667 } Z wizytacji Strzesza w 1667 roku dowiadujemy się: Kościół tamtejszy był okazały i obszerny, z wieżą ośmioboczną, ołtarz wielki był ozdobiony rzeźbami niepośledniej wartości z datą 1508 roku. Zabudowania proboszczowskie ; plebania kościół były wówczas w opłakanym stanie. W 1667 roku proboszczem był ksiądz Zygmunt Ekielski. Proboszcz posiadał 6 włók, które w 1526 roku potwierdził dla parafii król Zygmunt Stary. Parafia posiadała także ogród warzywny o pow. 1 morgi oraz prawo do wolnego drewno w borach starościńskich i połowu ryb w jeziorze wieldządzkim. Przy kościele istniał szpital (przytułek dla ubogich), był wtedy pusty. Wokół szpitala były dwa ogrody. Wskutek potopu szwedzkiego wieś była wyludniona, mieszkańców pozostało 10 %. Wizytator odnotował zaledwie 30 komunikantów, tj. 10 krotnie mniej niż przed wojnami szwedzkimi.
1670 } zgodnie z zarządzeniem synodu włocławskiego z 1487, istniała tu szkoła parafialna. Utrzymywano także szpital w którym opiekę znajdowali ludzie bezdomni, starzy jak i wędrowcy.
1682 } wieś od 8 zagrodników i karczmarza płaciła czynszu 1 zł i 16 groszy.
1700 } około tego roku ufundowano główny ołtarz w nowowiejskim kościele.
1712 } z tego roku pochodzi kielich mszalny . Z tego okresu pochodzi także rzeźba drewniana „Boga Ojca”. Zachowały się księgi metrykalne z lat 1725, 1726, 1733….
W 1773 roku proboszczem był Ignacy Chodecki. Do parafii należało 6 włók. W gospodarstwie proboszcza pracowało 6 parobków i 2 dziewki służebne. Ponadto w dobrach parafii mieszkało 6 rodzin zaliczonych do kategorii ludności służebnej. W przytułku parafialnym opiekę znajdowały dwie rodziny.
1733 } kasztelan elbląski Bartłomiej Bagniewski uznał dokument na przywileje chłopom z Nowej Wsi co było podstawą do potwierdzenia ich w 1756 r. przez króla Augusta III.
1752 } sołtys Adam Blahr przekazał swe gospodarstwo zięciowi Janowi Karolewskiemu, co zostało sądownie potwierdzone.
1772/1773 }na mocy pierwszego rozbioru wieś przechodzi pod panowanie pruskie. Wieś zostaje przemianowana na Neudorf. Prusacy do celów podatkowych sporządzili katastr – spis mieszkańców. Wieś liczyła wtedy 215 mieszkańców (dzisiaj ponad 500 osób). Sołectwo dzierżył Andrzej Abremski. Gospodarstwo lemańskie ( dziedziczne duże gosp…) posiadał Mateusz Smoleński. We wsi mieszkało 14 rodzin bogatszych chłopów – gburów. Pozostali stanowili ludność służebną. Wieś gospodarowała na 29 włókach i 15 morgach. ( ok. 600 ha).
1778 /88?} właściciel sołectwa Michał Kowalski sprzedał je 1 lipca Stenzlerowi za 9 500 guldenów. Majątek miał obszar 6 włók chełmińskich i 2 włóki emfiteutyczne.(długo terminowa dzierżawa).
1785 } szpital nowowiejski był dwuizbowy, jedną z izb zamieszkiwał organista. Odbudowany został z inicjatywy księdza Chodeckiego z fundacji właścicielki Mgowa Konstancji Bagniewskiej. Przytułek przeznaczony był dla osób ubogich i w podeszłym wieku, którzy nie byli zdolni do pracy. Opieką obejmował tylko osoby wyznania rzymskokatolickiego z terenu parafii.
1787 } w Nowej Wsi powstała szkoła, która mieściła się w budynku krytym strzechą. W 1796 roku wymienia się nauczyciela Gołębiewskiego (Gołembiewski), który pełnił także funkcję organisty. W kolejnych latach w źródłach wzmiankowany jest nauczyciel Czarnecki.
1792 } sołectwo kupił porucznik Szymon Święcicki za 5 300 talarów. Posiadał 7 włók, 21 mórg, 86 prętów( ?). W 1796 roku powiększył gospodarstwo o dzierżawę ponad 4 włók w dzierżawę na 40 lat.
1796 } wieś liczyła 264 mieszkańców. Karczmarzami w niektórych okresach byli Żydzi.

Najstarszy dom we wsi w akwareli Waldemara Okońskiego z 2000 r. – dom we władaniu Kwiatkowskich, Betcherów….

1803 } wieś kupił Michał Wolf za 11 000 talarów. Po jego śmierci w 1819 r. właścicielką majątku została niejaka Barańska (vel Bade).
1830 } nastąpiło uwłaszczenie 14 chłopów. Przy majątku pozostało 526 mórg i 61 prętów.
1832 } majątek nabył Józef Eitner (Eimer) za 4 115 talarów.
1837 } majątek od Eitnera nabył jego dzierżawca Wilhelm Wagner za 7 400 reńskich.
1849 } postawiono nowy, z palonej cegły murowany budynek szpitala. 21 października 1852 roku nadano mu statut (ks. Weiland), który zezwalał podopiecznym na zbierania jałmużny w czasie pogrzebów, ślubów i czterech świąt a po śmierci gwarantowano im darmowy pogrzeb i przy biciu dzwonów. W zamian za to mieli oni pomagać w utrzymaniu porządku w kościele oraz uczestniczyć we wszystkich pogrzebach. Nie mogli opuszczać przytułku w porze zimowej po godz. 17.00, w letniej po 20.00. Szpital posiadał ogród warzywny o powierzchni trzech czwartych morgi chełmińskiej.
1853 } właścicielem wsi stał się Emanuel Friedrich.
1864 } w grudniu tego roku Michał Nass został mianowany sługą gminnym dla Królewskiej Nowej Wsi.
1865 } w kronice „Nadwiślanina” znalazło się to ogłoszenie : „piętnowanie źrebiąt urodzonych po królewskich ogierach odbędzie się w Nowejwsi 24 października”.
1868 } obszar wsi (Neudorf Konigl.) Wynosił 3042 morgi magdeburskie. Budynków 11. Mieszkańców było 499 w tym 356 katolików i 141 ewangelików.
1870 } „Gazeta Toruńska” informowała : „16 sierpnia ks. Kiewert odebrał z Królewca prezentę na Grudziądz”.
1872 } utworzono we wsi placówkę pocztową. Działalność skupiała się na roznoszeniu gazet, listów i przesyłek. Wymiana poczty odbywała się na stacji kolejowej w Gorzuchowie. Kierownikiem poczty został Fryda Prye.
1873 } Gazeta Toruńska opisała 15 grudnia taki oto epizod : „W nocy z 12 na 13 grudnia został obudzony gospodarz we wsi Trzcianek przytłumionym łoskotem i stąpaniem koni. Mając swoje bydełko pod zamknięciem i nie spodziewając się odwiedzin, wyskoczył nasz gospodarz a za nim domownicy na podwórze, aby przekonać się o przyczynie tak niezwykłej przeszkody snu. Ale jakież było jego zdziwienie, kiedy ujrzał zaraz za podwórzem parę cudzych koni bez śli [uprzęży] a w podwórzu dwóch urwisów, którzy widocznie nad tym łamali sobie głowy, jak w najpraktyczniejszy sposób zaopatrzyć się na dalszą podróż w nowy wózek gospodarza i śle. Naturalnie, że natrafieni na gorącym uczynku, nie okazywali bynajmniej chęci do bliższego poznania się z gospodarzem i jego ludźmi, lecz kwitują konie, powierzyli się doświadczonym już pewnie nieraz własnym szybko stępem i czmychnęli do pobliskich zagajeń. Niebawem znalazł się też i właściciel koni, gospodarz z Nowej wsi, a dziękując, że mu się tak wróciła własność, pocwałował uradowany do domu.”
1874 } 4 sierpnia o godz. 13, we wtorek w Nowej Wsi Królewskiej w domu gospodarza Bartlejewskiego wybuchł pożar. Ogień szybko rozszerzał się i w jednej chwili objął wszystkie zabudowania gospodarcze przeniósł się do sąsiadów. Do godz. 16,oo pożar „obrócił w perzynę” 14 gospodarstw złożonych z 23 budynków. Prawie wszyscy gospodarze byli w Wąbrzeźnie na jarmarku. Ponad 30 rodzin zostało bez dachu nad głową. Byli wśród nich ludzie biedni. Gazeta Toruńska dała następujący opis dramatu w Nowej Wsi ; „we wtorek dnia 4 sierpnia o godz. 3,oo po południu zwiastowały nad Nowąwsią gęste dymy i przebijające się wśród nich niszczące płomienie straszliwą klęskę całej okolicy, zwłaszcza że co parę minut nowe płomienie wybuchały i całej wsi zgliszczami groziły – wiatr bowiem pędził na jednym końcu wsi powstały ogień na cały szereg zabudowań słomą pokrytych i po części napełnionych tegorocznymi zbiorami. Ratunek był niemożliwy, gdyż wszystkie budynki, które spłonęły, w nader krótkim czasie płomieniach stanęły, a mieszkańcy nie przewidując takiego nieszczęścia po większej części w polu pracy oddani, po części też w Wąbrzeźnie na jarmarku będąc, za późno na ratunek przybiegli. Nader licznie i prędko przyspieszyły pobliskie wsie z sikawkami swymi, ich też działalności zawdzięcza kilka domów swe ocalenie. Pomimo tego leży dziś w gruzach 22 budynków, a 35 rodzin płacze nad swą niedolą. Stan ich jest rzeczywiście opłakania godnym – nader mała liczba była w kasie ogniowej zabezpieczonych, największa część rodzin postradała w płomieniach całe mienie, pomiędzy niemi i tamtejszy nauczyciel – Wzruszający był to widok tych nieszczęśliwych ludzi, którzy na wspomnienie, że zostają bez wszelkiego przytułku, ogołoceni z całego swego mienia, tak ciężko w pocie czoła zapracowanego od rozpaczliwego płaczu, aż nadto się unosili. Na widok tak smutnego stanu rzeczy utworzył się też komitet, który odzywa się do serc miłosiernych o łaskawe dary by mógł przyjść w pomoc powstałej nędzy ! Zaznaczyć mi tu wypada fakt godny uznania, że obywatele Niemcy tutejszej okolicy znaczne poskładali wsparcia. Na końcu wspominam z wszelką pochwałą o nader skutecznej przy pożarze czynności ludzi i sikawek z Ryńska i Mgowa.

Gazeta Toruńska w związku z pożarem opublikowała następującą odezwę ;

Klęska pożaru, która dnia 4 sierpnia r.b Nową wieś spotkała, obróciła w perzynę 22 budynków, pozostawiając bez przytułku 35 rodzin złożonych z 138 osób po większej części stanu roboczego. Nadzwyczaj szybkie szerzenie się ognia uniemożliwiło prawie zupełnie ratunek nieruchomości, tak że pogorzelcy nasi w jak najsmutniejszym pozostają stanie. Dla tego odzywamy się do współczucia wszystkich serc litościwych z uprzejmą prośbą o nadesłanie składek i ofiar, czy to w gotówce czy też w naturaliach do niżej podpisanych, którzy chcąc zapobiec zwykłemu po takich nieszczęściach żebraniu, sami do podziału nadesłanych darów się obowiązują w miarę strat poniesionych o osobistego nieszczęśliwego położenia pogorzelców.

Nowawieś p. Wąbrzeźno (Briesen W/Pr.) dnia 5 sierpnia 1874 Podpisali ; Ks. Sommer nowowiejski proboszcz, Apolinary Działowski właściciel Uciąża, E. Friedrich właściciel z Nowej Wsi…

Dopisek mówił ; (Komu byłoby dogodniej składać datki na ręce redakcji Gazety Toruńskiej niech to uczyni, a redakcja prześle je natychmiast tam gdzie należy)

1875 } według statystyk z 1864 roku wieś Nowa Wieś Królewska liczyło 500 dusz (390 ha, Właścicielem był Hennig 1898 rok?)
1879 } w drodze przetargu właścicielem majątku zostaje Hans Tiedemann.
1880 } we środę 1 września Gazeta Toruńska pisała, iż „w Nowej Wsi Królewskiej pod Wąbrzeźnem umarło dwoje ludzi zatruwszy się grzybami. Żona bliska połogu zmarła zaraz, mąż – Kleba nazwiskiem – męczył się kilka godzin”.
1880 } wójtem w Królewskiej Nowej Wsi w pow. chełmińskim został mianowany inspektor Donner z … informacja pochodzi z 5 listopada.
1881 } w październikowych wyborach do parlamentu pruskiego mieszkańcy Nowej Wsi Królewskiej na polskiego kandydata, właściciela Nawry Michała Szczanieckiego oddali 3 głosy, a na niemieckiego kandydata Dommesa 75
1882 } Gazeta Toruńska 14 września pisała ; „Chałupnik Will z Nowejwsi odmówił złożenia przysięgi jako świadek pod pozorem, że jego ewangelicka religiami tego nie pozwala. Skazano go na 20 marek kary, którą zapłacił i powiada, że nie złoży przysięgi, choćby majątek cały stracił. Dnia 6 bieżącego miesiąca spaliła się stodoła i stajnia oberżysty Polakiewicza w Nowejwsi. Około 200 korcy pszenicy, siano i koniczyna stały się pastwą płomieni. Domyślają się, że ktoś z zemsty ogień podłożył”.
1883 } w nr. 27 z 6 lipca – według relacji „Przyjaciela ludu ..” sąd w Toruniu na posiedzeniu 2 lipca uwolnił niezamężną „ M. Stolz z Nowejwsi od zarzutu zbrodni zabicia swego nowo narodzonego dziecka”.
1884 } mieszkańcy Nowej Wsi Królewskiej (?) w wyborach do parlamentu pruskiego oddali 33 głosy na Ignacego Łyskowskiego , na Bielera 52 na Schnackemburga 46 .Ogółem w całym okręgu grudziądzko – brodnickim na Łyskowskiego z Mileszew głosowało 7950, Bielera z Mełna 5387, młynarza Schmackenburga ze Świecia 2336.
1884 } „Przyjaciel” nr. 3 z 17 stycznia informował, iż utworzono nowy obwód inspekcji szkolnej. Od nowego roku odłączono od powiatów toruńskiego, brodnickiego i chełmińskiego trzecią część szkół i połączono w nowy obwód powiatowej inspekcji szkół. Od chełmińskiego odłączono między innymi szkoły ; Błędowo, Mgowo, Nową Wieś Królewska, Płużnicę, Wieldządz … i przyłączono do powiatowej inspekcji szkół w Wąbrzeźnie. Nowym inspektorschule został Gregorovius. Były nauczyciel gimnazjalny w Lignicy.
1884 roku w skład parafii wchodziły miejscowości: Nowa Wieś Królewska (366 wiernych), Wieldządz (68 wiernych), Pieńki (26 wiernych), Szczerosługi (2 wiernych), Czaple (85 wiernych), Czapelki (22 wiernych), Uciąż (119 wiernych), Kosówka (4 wiernych), Kosobuda (12 wiernych), Mgowo (302 wiernych), Bągart (48 wiernych). Przy kościele działał przytułek dla trzech ubogich, Bractwo św. Józefa i Bractwo Trzeźwości. Do 1888 roku Nowa Wieś należała do parafii ewangelickiej w Radzyniu Chełmińskim, a następnie do parafii ewangelickiej w Wieldządz.
1885 } 19 lipca Gazeta Toruńska donosiła, iż ; „Dwaj synowie Krügera z Nowej Wsi pod Wąbrzeźnem zostali uwięzieni ; podejrzewają ich bowiem o podpalenie”.

1887 } z dniem 1888 utworzone zostały nowe okręgi stanu cywilnego dla Nowej Wsi Królewskiej został rachmistrz Fugiński z majątku Uciąż.
1888 } 18 stycznia Gazeta Toruńska donosiła : „Na gruncie Bielejewskiego w Nowejwsi znaleźli robotnicy przy kopaniu kamieni większą ilość urn, których część jednakże rozbili szukając w nich ukrytych pieniędzy”.
1888 } Gazeta Toruńska 19 sierpnia ….W „Pielgrzymie” czytelnicy informowali o objeździe komisarza rządowego niektórych wsi położonych w powiecie wąbrzeskim jak : Niedźwiedź, Nowawieś, Płużnica „…w celu zjednania gmin protestanckich. Nie wiemy, czy gdzie co wskórał, lecz to wiemy, że w Niedźwiedziu trafił na twardą opokę. Życzył sobie, aby podpisano i uznano potrzebę założenia szkoły protestanckiej i to w Niedźwiedziu. Niedźwiedzianie stawili się ostro, a pan komisarz próżno odjechał. Jednakże na 1 października przychodzi do Niedźwiedzia nauczyciel protestancki dla 30 dzieci protestanckich, chociaż żadne niebezpieczeństwo spolszczenie się nie grozi.”
1889 } 15 grudnia w lokalu Sommera w Wąbrzeźnie przy udziale 160 osób z miasta i okolicy. Zebranie zagaił jego przewodniczący Kossowski z Gajewa .. na sekretarza powołano Zielińskiego z Nowejwsi. Na kandydatów do parlamentu niemieckiego zaproponowano Michała Szczanieckiego z Nawry i Ludwika Ślaskiego z Trzebcza. Na delegata do komitetu prowincjonalnego wybrano Kazimierza Ślaskiego z Orłowa. W skład komitetu powiatowego między innymi weszli ; Ignacy Chrzanowski z Ostrowa, Ślaski z Orłowa, Zieliński z Nowejwsi… „Zebranie było dość ożywione … i zakończyło się okrzykiem na część Ojca Świętego i na cześć postawionych kandydatów”.
1890 } w wyborach do sejmu pruskiego w głosowaniu w Nowej Wsi Królewskiej otrzymali następującą ilość głosów ; Ludwik Ślaski 123, Dommes 47…
1890 } w maju wąbrzeski sejmik powiatowy uchwalił budowę kilku dróg. Między innymi zadecydowano o budowie drogi od szosy wąbrzesko – płużnickiej przez Wronie, Nową Wieś do Mgowa. Były to drogi o nawierzchni szutrowo-żwirowej.
1890 } urzędnikiem stanu cywilnego w Nowej Wsi Królewskiej został mianowany nauczyciel Kriesel.
1892 } rolnicy w formie spółki wybudowali mleczarnię, w której dokonywano przerobu mleka.

Budynek dawnej mleczarni…

1894 } majątek był własnością Brunona Blocka.
1895 } od tego roku we wsi w pomieszczeniach szkolnych mieścił się Urząd Stanu Cywilnego, który później w 1927 roku został przeniesiony do Płużnicy.

1896 } na terenie wsi znaleziono skarb monet z ciętego srebra. Znalezisko zawierało wiele monet i ozdobnych przedmiotów pochodzenia arabskiego oraz monety angielskie z roku 1000. Niektóre miały otwory na skraju, gdyż były używane jako ozdoba. Srebro cięte służyło jako środek płatniczy. Około 1896 roku na terenie miejscowości odkryto skarb pochodzący z przełomu X/XI wieku, czyli z okresu maksymalnej dynamiki zasiedlania wczesnośredniowiecznej Ziemi Chełmińskiej. Znalezisko zawierało m.in. całe monety i ich fragmenty (niemieckie, angielskie i arabskie, być może także polskie denary krzyżowe z XI wieku), połamane ozdoby oraz lane i posiekane srebro. Skarb ten znajdował się niegdyś w Muzeum Prowincjonalnym w Gdańsku, obecnie uznaje się za zaginiony. Takie odkrycie świadczy o tym, iż istniejące tutaj osady, utrzymywały ponadregionalne kontakty gospodarcze, wykorzystując już w wymianie handlowej pieniądz kruszcowy.
1896-1897 } powstało odgałęzienie szosy chełmińskiej (droga szutrowa) z Trzcianka do Nowej Wsi o długości 4425 m.
1897 } Szkoła pozostawała czynna do 1897 roku, kiedy uległa spaleniu. W trzy lata po pożarze wybudowano nowy obiekt. Pierwszym kierownikiem został Stefan Motylewski. Następnie funkcję tę pełnili Dobrowolski i Jabłoński,
1898 } komisja kolonizacyjna wydzieliła z majątku 14 parceli. Resztę majątku (45 ha) sprzedał Bank Rentowy Jerzemu Kadau. W ten sposób wieś znalazła się w rękach 29 gospodarstw chłopskich, kościoła, szkoły w ogólnej wielkości 777 ha.
1900 } na pocz. XX w. istniał we wsi wiatrak słupkowy. We wsi istniała mleczarnia i dwu izbowa szkoła katolicka. Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczęto budowę dróg wewnątrz wsi i drogi do Wąbrzeźna.

1900} Bruno Heim pisząc o historii Uciąża pisał :”W czasie żniw w 1900 bauerzy z Uciąża zaprószyli ogień na polu należącym niegdyś do porucznika Lewina. Jako, że było gorąco ogień szybko się rozprzestrzenił się, tak że zajęły się ogniem cztery chałupy. Był to największy pożar we wsi od szeregu lat. Piętnastu właścicieli osad rentowych utworzonych przez Niemców (Baptystów), którzy wrócili z Rosji, zawiązało straż pożarną na zasadzie całodniowych dyżurów…. Za przykładem bauerów z Uciąża poszli rok później chłopi z Nowej Wsi Królewskiej. Dotknęła ich taka sama klęska jak w Uciążu, z tym, że spłonęło sześć gospodarstw. Ogień szalał długo i pomagali w gaszeniu jego nawet strażacy z Płużnicy.”
1901 } naczelnikiem pierwszej straży pożarnej został wybrany Alfred Kadau. Obowiązki te pełnił do czasów I wojny światowej. Pierwsza drewniana remiza strażacka stała na placu obok kościoła, od wejścia frontowego licząc. Straż posiadała ręczną sikawkę.

Pruska mapa z 1906 roku – Nowa Wieś ….

1908 } Odnowiono kościół i wymieniono pochodzący z XIV w hełm ośmiobocznej wieży. W tym samym roku „położył nową polichromię we wnętrzach świątyni Fahlberg z Berlina.”

Wieś w starej fotografii z początku XX wieku – w ówczesnych pocztówkach przechowywanych przez Romana Neumanna…

Powyżej i obok nowowiejski rzeznik ……………..

Gospoda Grzeszewskich ……..

Nowowiejski młyn … w tle widoczna ewangelicka szkoła … po 1945 rok przedszkole…

1908 } ks. Jan Benicken z Wieldządza był inspektorem rejonowym religii, także dla szkoły ewangelickiej w Nowej Wsi.
1910 } parafię, po ks Kazynie proboszcz w l. 1896 – 1910, objął ks. Apolinary Karnowski (1871 – 1929), od 1897 wikary w Chmielnie, Kartuzach i Świeciu, od 1922 roku dziekan wąbrzeski. Był on członkiem wielu organizacji m. innymi Towarzystwa Naukowego w Toruniu.

To zdjęcie może przedstawiać rodzinę z Nowej Wsi Królewskiej …

1911 } powstało we wsi Kółko Rolnicze,(współ)założycielem jego był Antoni Pawłowski, patronowali jego utworzeniu dziedzic Mgowa Apolinary Działowski, rolnik z Nowej Wsi Jakub Dygasiewicz i miejscowy proboszcz ks. Apolinary Karnowski. Aktywnymi członkami pierwszych zarządów byli ówcześni proboszczowie parafii w Nowej Wsi Królewskiej. W okresie zaborów Kółko Rolnicze odgrywało istotną rolę w obronie polskości przed naporem germanizacyjnym.

Zdjęcie z 1926 roku pochodzi z albumu Romana Neumanna…

1913 } Towarzystwo Czytelni Ludowych, których działaczem był ks. A. Karnowski utworzyło w Nowej Wsi bibliotekę. W tym samym roku powstało Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”.
1916 } Jan Neumann (senior), założyciel tej wyjątkowej rodziny nauczycielskiej związanej w czterech pokoleniach z Nową Wsią Królewską, pracował jako nauczyciel w latach 1916 – 1933. Kolejni Neumannowie – nauczyciele, dyrektorzy szkoły w Nowej Wsi Królewskiej ; Jan Neumann (junior), Roman Neumann i Dorota Horodecka

Jan Neumann senior … z albumu Romana Neumanna…

1917 } Pocztę w 1917 roku przeniesiono do organistówki, kierownikiem został Franciszek Masłowski, który był także organistą.
1920 } we wsi usytuowane było złoże torfowe o obszarze 11 hektarów. Złoże zawiera torf dobry, o przeciętnej miąższości 1,80 m, to przy niskim poziomie wody gruntowej wydobycie 150 ton rocznie jest niewiele, bowiem złoża w większości należą do plebanki, która prowadzi politykę oszczędnego wydobycia.
1920 } w Publicznej Szkole Powszechnej funkcjonowały dwie klasy ; jedna z 62 dziećmi katolickimi i droga 16 ewangelickimi. Kierownikiem był Eugeniusz Szwejkowski, który szkołą kierował do wybuchu II wojny światowej.
1921 } po tym roku powstała polska Straż Pożarna, której prezesem został Bronisław Pełkowski ( do 1930 r.) naczelnikiem, do swego wyjazdu z Nowej Wsi 1931 roku Jan Brążkowski.
1921 } W 1921 roku w skład Dozoru Kościelnego (Rady Parafialnej) wchodzili: Józef Jankowski, Antoni Piłkowski, Franciszek Prusiecki, Jakub Dygasiewicz (wszyscy z Nowej Wsi Królewskiej), Antoni Melerski (z Pieniek) i Leon Działowski (z Mgowa).
1922 } Plebanka parafialna miała 90 ha ziemi osiągając dochód 1320 marek. Drugie duże 56 hektarowe gospodarstwo posiadał wtedy Gotlieb Thom.
1922 } Jan Kowalski z Nowej Wsi był w tym czasie sekretarzem cechu kowalskiego w powiecie wąbrzeskim.
1923 } księga adresowa ze zbiorów Romana Neumanna podaje, iż Plebanka nowowiejska liczyła sobie 97 ha, z tego 89 ha roli, 5 ha łąk i 3 ha nieużytków. Proboszcz więc był posiadaczem jednego z największych gospodarstw we wsi.

Józef Marchlewicz przedwojenny nauczyciel i kierownik szkoły w Uciążu – dyrygent „Harmonii” w Nowej Wsi Królewskiej …

1923 – 1926 } z tych lat zachował się u Romana Neumanna protokólarz Towarzystwa Śpiewaczego „Harmonia”. Jak wynika z protokolarza, założone zostało Towarzystwo Śpiewacze z inicjatywy miejscowego proboszcza i nauczycieli. Funkcję prezesa pełnił Jan Neumann, dyrygentem był Józef Marchlewicz nauczyciel z Uciąża, (który złożył rezygnację w roku 1925). Towarzystwo brało udział w uroczystościach kościelnych i państwowych oraz było animatorem życia kulturalnego w okolicy. Jest to 24 protokółów zapisujących przebieg pracy Towarzystwa. Protokóły pisały : Maria Arszyńska, Marchlewiczówna i Stefania Szczerbicka. Podpisywał je prezes Jan Neumann. Dyrygentem był Józef Marchlewicz , nauczyciel z Uciąża, Jan Kućma z Uciąża skarbnikiem. Na pierwszym zebraniu 15 lutego 1923 roku zwołanym przez ks, dziekana Apolinarego Karnowskiego z inicjatywy Jana Neumanna i Józefa Marchlewicza było 35 członków. Na zakończenie tego założycielskiego zebrania odśpiewano „Boże coś Polskę”… Na kolejnym zebraniu 25 marca tego roku wybrano ławników Lindę i Jaworską, zaś na członków sądu koleżeńskiego ; Siepralskiego i Topolewskiego.
……..} We wsi funkcjonowała gospoda Grzeszewskich, w której można było zaopatrzyć się w „mydło i powidło”….. ale również odbywały się zabawy…

Lampa naftowa jedna z kilku, w jakie była wyposażona gospoda Grzeszewskich ofiarowana mi przez Romana Neumanna…

1923 } 3 maja uroczyście obchodzono święto konstytucji majowej (przygotowane przez Towarzystwo „Harmonia” ) poprzez uczestnictwo we mszy św., przemarszu do szkoły w Uciążu i po „chwilowym zabawieniu się tam „ powrót do Nowej Wsi do gospody Grzeszewskiego , „ poczem nastąpiła zabawa z tańcami .”
1924 } panowała galopująca inflacja. Towarzystwo Śpiewacze za zorganizowaną zabawę zebrała 40 milionów marek polskich. Przygotowano wieczorek dla członków stowarzyszenia w dniu 5 stycznia tego roku przeznaczając na to 3 150 000 marek polskich i „ w razie potrzeby pół cetnara żyta! 17 lutego zebranie towarzystwa „Harmonia” uchwaliło, iż każdy członek stowarzyszenia ma prawo żądać śpiewu chóru na własnym ślubie. Postanowiono, iż członkowie zespołu będą ćwiczyć dwa razy w tygodniu o godz.. 18,00 wieczorem i po południu w niedzielę.
1924 } 26 października w niedzielę na zebraniu tow. „Harmonia” poruszano kwestię sprawienie dla organizacji własnego sztandaru. Postanowiono zamówić go w momencie, kiedy w kasie będzie połowa niezbędnej sumy na jego wykonanie.
1925 } dyrygent Towarzystwa Śpiewaczego „Harmonia” Józef Marchlewicz złożył rezygnacje ze swej funkcji, a wprowadzenie swej zapowiedzi w życie uzależnił od poprawy obecności na zajęciach, punktualności i należytego wypełniania obowiązków przez członków chóru. Ubolewał też nad tym, iż z tych względów nie śpiewano w kościele na Wielkanoc, tak jak w latach poprzednich.
1925 } 15 marca na posiedzeniu towarzystwa śpiewaczego postanowiono napisać wniosek do Gminnej Rady w Nowej Wsi Królewskiej z prośbą o zwolnienie z podatku zabawowego, ponieważ : „Towarzystwo przyczynia się poprzez śpiew kościelny nie tylko gminie, ale i całej parafii”. W kwietniu na forum tej organizacji prezes Jan Neumann pouczał członków towarzystwa zachęcając do ofiar pieniężnych, jak i uczęszczania na śpiewy. W podobnym tonie na niepunktualność i nieregularne przychodzenie na próby uskarżał się dyrygent Józef Marchlewicz. Mówił on, iż doszło do takiej sytuacji, iż na święta Wielkanocne nie można było wystąpić w kościele jak po inne lata! Jednocześnie chwalił stosunek młodzieży do pieśni polskiej.
1925 } w tym roku Nowa Wieś Królewska przynależała do poczty w Wiewiórkach.
1925 } w wykazie prezesów Kółek Rolniczych województwa pomorskiego, jako prezes KR w Nowej Wsi Królewskiej figuruje Orłowski (szwagier dziedzica mgowskiego Stefana Buszczyńskiego) zamieszkały w Mgowie. W województwie pomorskim działało 278 Kółek Rolniczych, w tym wymieniono taką organizację funkcjonującą w Błędowie, Płużnicy i w Nowej Wsi Królewskiej.
1926 } 24 stycznia towarzystwo „Harmonia” przyjęła sprawozdanie z pracy za rok 1925. Ogółem odbyto dziewięćdziesiąt zebrań, urządzano odczyty, deklamacje… Urządzono trzy zabawy dla zdobycia funduszy na sztandar. Towarzystwo przystąpiło do związku Teatrów i Chórów Włościańskich zakładając Teatr Ludowy, który został przyłączony do „Harmonii”. Odnotowano także smutny fakt śmierci członkini towarzystwa Marii Arszyńskiej sekretarki organizacji.
1926 } rada gminna (wsi ) wynosiła 17 osób. Znamy nazwiska Kilku z nich ; Alojzy Jankowski(sołtys), Stanisław Wiśniewski, Krzysztof Tarkowski, Teofil Dylewski, Franciszek Baranowski, Jan Tabor, Antoni Pawłowski, Antoni Afelt, Andrzej Felski.
1927 } utworzono Towarzystwo Łowieckie.

Fotografia pozyskana od żony organisty – Moniki Topolewskiej.. przedstawia grupę robotników pomagającej organiście młócić zboże…

1928 }29 kwietnia został poświęcony sztandar i uczczona 25 rocznica powstania Kółka Rolniczego w Nowej Wsi. Gwoździe do sztandaru ufundowali ; kółka rolnicze z Radzynia, Wąbrzeźna, Golubia, Łobdowa, Osieczka, Wielkich Radowisk, Czystochlebia, Przydworza oraz obywatele wąbrzescy ; dr. Podlaszewski, Chwiałkowski, redaktor Bolesław Szczuka, Jezierski, Wietrzykowski . Gwóźdź zafundował także starosta Zygmunt Kalkstein, instruktor rolny Tow. Rol. Pomorskiego Ewertowski, Rząsa z Brudzawek, Wojciechowski z Zielnowa, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Towarzystwo Śpiewacze „Harmonia”, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Katolickiej (Męskiej) wszystkie z Nowej Wsi. Nie zabrakło także Towarzystwa Powstańców i Wojaków z Płużnicy.
1928 } w parafii nowowiejskiej zamieszkiwało 1498 Polaków i 632 Niemców. Sama wieś liczyła 546 dusz. Według danych z 1928 roku przy parafii działały następujące bractwa i stowarzyszenia: Bractwo Trzeźwości (założone 8 października 1859 roku), Bractwo św. Józefa (założone 20 kwietnia 1864 roku). Apostolstwo Modlitwy (założone 12 marca 1889 roku), Dzieło Rozkrzewiania Wiary (założone 6 stycznia 1927 roku) oraz Stowarzyszenie Młodzieży. Kierownikiem szkoły był Eugeniusz Szwejkowski. Uczono w dwóch klasach mieszanych z 2 nauczycielami. Do szkoły uczęszczało 62 dzieci katolickich i 16 ewangelickich. Językiem wykładowym był j. polski .
1929 } dziekan ks. Apolinary Karnowski obecny był w Płużnicy w czasie wizytacji tamtejszej parafii przez biskupa Konstantego Dominika.
1929/32 } w tych latach we wsi mieścił się posterunek Policji. Następnie wieś należała do posterunku w Płużnicy.
1929 }Największe gospodarstwo o pow. 56 ha posiadał Thomas Gottlieb.
1929 } roku prezesem Kółka Rolniczego był Zbigniew Kosobudzki z Mgowa, a do kółka nowowiejskiego należeli także rolnicy z Mgowa i Wieldządza.
1929 } w „Nadwiślaninie” ukazało się ogłoszenie Jana Zielińskiego ;”Zgubiono książeczkę wojskową na nazwisko Zieliński Jan (ur. 1904 r) wystawioną w PKU Włocławek..”

1931 } 25 lutego w „Nadwiślaninie” zamieszczono artykuł : „(Bandyci na wsi). W oddalonej przeszło 11 km od Wąbrzeźna wiosce kościelnej Królewskiej Nowejwsi, dokonano onegdaj wieczorem napadu bandyckiego. Trzej zamaskowani bandyci napadli na dom Marty Witkowskiej, której po sterroryzowaniu zabrano zegarek, siedem i pół złotego gotówki i mniejszą ilość kiełbasy. Bandyci po splądrowaniu mieszkania i po zabraniu wyżej wymienionych rzeczy, każąc biednej na wpół umarłej ze strachu kobiecie być cicho, ulotnili się w niewiadomym kierunku”.
1930 } 21 maja, po śmierci ks. Apolinarego Karnowskiego, proboszczem nowo wiejskim został ks. Franciszek Bączkowski.(1888 – 1942). Święcenia kapłańskie otrzymał w 1921 r. Opóźniony termin święceń spowodowany był służbą wojskową w charakterze sanitariusza w czasie I wojny światowej. W czasie swej posługi kapłańskiej zasłużył się jako krzewiciel należytej gospodarki rolnej. Był prezesem Kółka Rolniczego w Nowej Wsi. Aresztowany przez hitlerowców w październiku 1939 roku przez miejscowych nazistów zmarł w obozie koncentracyjnym w Dachau. Od 21 maja 1930 roku posługę duszpasterską w Nowej Wsi Królewskiej sprawował Franciszek Bączkowski. W nocy z 24 na 25 października 1939 roku, został on aresztowany i osadzony w Zakładzie Sióstr Pasterek w Dębowej Łące, gdzie hitlerowcy przetrzymywali większość duchownych z powiatu wąbrzeskiego. Następnie przewieziono go 6 grudnia 1939 roku do klasztoru Sióstr Miłosierdzia w Chełmnie. Przebywał tam do 21 marca 1940 roku, kiedy to został wywieziony do obozu w Stutthofie, a po kilkunastu dniach do Sachsenhausen. W grudniu 1940 roku trafił do obozu koncentracyjnego w Dachau. Zmarł tam 17 czerwca 1942 roku.

[Fot. …… Ks. Franciszek Bączkowski. Nowa Wieś Król, z albumu Adama Młynarczyka z Uciąża]

Tablica pamiątkowa pamięci ks. Franciszka Bączkowskiego w kruchcie kościoła w Nowej Wsi Królewskiej

1930 } 7 sierpnia w „Nadwiślaninie” ukazała się notatka : „Królewska Nowawieś, pow. Wąbrzeźno. W jeziorze Wieldządz utonął z 2 końmi 42 letni Haus Jakób, który pojechał do jeziora po wodę. Nie orientując się do głębokości, Haus wjechał w wodę za daleko i utonął. Zwłoki jego wkrótce po wypadku wyłowiono. Haus pozostawił żonę i 3 dzieci”.
1930 } 7 września poświęcony został sztandar ……..(?) Gwoździe do sztandaru ufundowały organizacje i stowarzyszenia z Nowej Wsi ; Tow. Powstańców i Wojaków, Stow. Młodzieży Katolickiej (Męskiej), Tow. Nauczycieli Szkół Powszechnych, Tow. Gimnastyczne „Sokół”. Z Wąbrzeźna Tow. Młodzieży Żeńskiej im Św. Cecyli. Z Płużnicy Tow. Śpiewacze „Słowik” i Tow. Powstańców i Wojaków. Z Czapel Stow. Młodzieży Katolickiej (Męskiej). Obecny był Okręg Pomorskiego Związku Towarzystw Śpiewaczych. Z Mgowa gwóźdź ufundował oddział Przysposobienia Wojskowego Byli też prywatni fundatorzy ; Bolesław Szczuka, redaktor i wydawca „Głosu Wąbrzeskiego” i J. Szczuka a także … Reiskowie z Wąbrzeźna.
1932 } naczelnikiem straży pożarnej do 1939 r. był kowal Franciszek Jankowski. Skarbnikiem Jan Neumann kierownik szkoły. Straż posiadał jednolite mundury, hełmy, topory, wiadra i konną sikawkę.
1932 } powstało Stowarzyszenie Młodzieży Katolickiej. poniżej wnętrze nowowiejskiego kościoła…. z tamtych lat …

1934 – 1938 } ks. Władysław Łęga prowadził na terenie naszych wsi, w tym także w Nowej Wsi badania do opracowania książki „Ziemia Chełmińska „ zawierającej opis obyczajów i dorobku kultury ludowej.
1934 } utworzono Towarzystwo Powstańców i Wojaków. Skupiało ono uczestników powstań narodowych i weteranów I wojny światowej.
1934 } we wrześniu organistą został Jan Topolewski, który w służbę kościelną rozpoczął od 1928 r. Umowa służbowa została zawarta przez ks. Franciszka Bączkowskiego. Rodzina organisty zamieszkała w dwuizbowym „szpitalu – organistówce” naprzeciw kościoła. Do swej dyspozycji obok pensji organista miał kawałek ogrodu między organistówką a szkołą.
1934 } do tego roku w centrum wsi koło kościoła stała drewniana remiza OSP. Po rozbiórce starej przeniesiono ją na koniec wsi w kierunku Wieldządza, gdzie pełniła swe funkcje do 1956 roku. Kolejną wybudowano później między kościołem a mleczarnią. Dzisiejsza remiza została otwarta w 1986 r.
1935 } Do tego roku Nowa Wieś Królewska była siedzibą okręgu wójtowskiego, obejmującego miejscowości: Nową Wieś Królewską, Bągart, Gziki, Mgowo, Pieńki, Szczerosługi. Pierwszym po odzyskaniu niepodległości polskim wójtem był Stefan Buszczyński z Mgowa. Od 1935 r miejscowość włączona została w skład gminy zbiorowej Płużnica.
1936 } 6 września prezes Pomorskiego Towarzystwa Rolniczego przekazał list pochwalny dla założyciela Kółka Rolniczego w Nowej Wsi Antoniego Pawłowskiego za ofiarną 25 letnią pracę społeczno – gospodarczą…Organizacje społeczne w Nowej Wsi były istotnym oparciem dla mieszkańców okolicznych wsi, zwłaszcza Wieldządza, który w znacznej mierze był zdominowany przez Niemców. W tym roku został ufundowany i poświęcony sztandar. Uległ on jednak zniszczeniu podczas II wojny światowej. Pozostało po nim tylko drzewce z gwoździami upamiętniającymi jego poświęcenie.

1936 } 11 listopada z okazji odzyskania niepodległości odprawiono w kościele nabożeństwo, a przez wieś przeszedł pochód dzieci i rodziców prowadzony przez orkiestrę.
1937 } do tego roku w szkole uczyło dwóch nauczycieli Jan Frąckiewicz i Maria Kabza, po 1937 podniesiono do II stopnia organizacyjnego do sześciu klas. Kierownikiem był Eugeniusz Szwejkowski, który szkołą kierował do wybuchu II wojny światowej.
1938 } na sołtysa wsi wybrano Józefa Studzińskiego. Nowowiejscy radni ….

Rada Gminna w Płużnicy z 1937 roku … w pierwszym rzędzie od lewej ; wójt Zygmunt Radkowski, urząednik Wiktor Ulicki i sekretarz Stanisław Bryx… wyżej radni w Nowej Wsi Królewskiej ; Andrzej Tabor i Bronisław Pełkowski …

1938 } parafię zamieszkiwało 1282 katolików, 482 protestantów, 2 prawosławnych, 48 mennonitów.
1939 ….} W okresie międzywojennym 1920 – 1939 nastąpił częściowy odpływ ludności niemieckiej. W miejsce Niemców osiedlały się rodziny polskie z dawnego zaboru rosyjskiego i austriackiego. We wsi mieścił się oprócz poczty, Urząd Stanu Cywilnego oraz posterunek policji. Widoczne było ożywienie gospodarcze. Pracowali m.in. kowale, rzeźnicy, szewcy, stolarze, fryzjer, kołodziej, zegarmistrz, akuszerka. Mieściły się tu dwie piekarnie, mleczarnia, młyn, trzy zakłady krawieckie, biblioteka. Działały liczne organizacje społeczne, m.in. Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, Koło Łowieckie i Towarzystwo Powstańców i Wojaków. Szczególną aktywnością wykazywało Towarzystwo Śpiewacze Harmonia. W trakcie remontu dachu na byłej karczmie, jaki prowadzono w 1969 roku, znaleziono protokólarz Towarzystwa oraz przedwojenną kronikę szkoły z Uciąża. Dokumenty pozostawały w ukryciu prawdopodobnie od 1939 roku.
1939 } na Fundusz Obrony Narodowej OSP Nowa Wieś Królewska zebrała 5 zł. Strażacy wpłacili również sumę 5 zł. na Pożyczkę Obrony Przeciwlotniczej.
1939 } 3 września podczas nalotu na wycofujące się oddziały WP na styku wsi Pólko i Stanisławki zginęło 4 żołnierzy polskich. W październiku tego roku pod nadzorem żołnierzy niemieckich ich szczątki pochowano na cmentarzu parafialnym. Na pasku jednego z hełmów napisane było nazwisko Jan Zieliński.

1939 } w czasie okupacji straż pożarna była złożona w części z Niemców, w części z Polaków. Naczelnikiem i prezesem był Niemiec Józef Folk przybyły do wsi z Bezarabii.
1939 – 40 } Niemcy wysiedlili z Nowej Wsi rodziny ; Jana Tabora, Jakuba Dygasiewicza, Piotra Witkowskiego, Różalskiego, Leona Pokory, Władysława Wilczyńskiego, Alojzego I Jankowskiego, Alojzego II Jankowskiego, Józefa Jankowskiego, Ksawerego Kochanowskiego, Józefa Zdziecha, Juliana Przytarskiego, Michała Palucha, Antoniego Studzińskiego, Antoniego Kowalskiego, Jana Rusinka, Antoniego Pawłowskiego, Franciszka Jankowskiego. Okupanci sprowadzili do wsi 11 rodzin Niemców z Besarabii z miejscowości Kiszyniew. Zajęli oni polskie gospodarstwa ; Alojzy Różański (Pizonia), Kasapar Różański (ojciec – Zwolińskiego), Wagner (wdowa -Drozdowskiego), Józef Wolk ( Wiśniewski-Antoszek), Junt ?, Adolf Charsze (Przytarskiego), Kitler ( Dygasiewicza ),Banek (Żwirskiego). W ich miejsce władze okupacyjne sprowadziły z Besarabii 11 rodzin niemieckich, których obdzielono polskimi gospodarstwami rolnymi.
1939- 1945 } w latach okupacji niemieckiej zamordowani zostali mieszkańcy wsi ; Bączkowski Franciszek, proboszcz w Nowej Wsi, więzień KZ Dachau 17.06.1942 r ( więcej – Link – Biografie..). Jan Frąckiewicz zamordowany 30 października 1939 roku w Łopatkach. Szałkowski Franciszek, robotnik, strażak. Redgoszcz Michał, robotnik, zamordowany w Łopatkach w 1939. Wiśniewski Franciszek, robotnik i jego syn Franciszek. Szuszyński Bronisław NWK ? zamordowany za przynależność do AK.. Jan Tabor ??. Do obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen wywieziony został Alojzy Topolewski, gdzie więziony był do zakończenia wojny w 1945 roku.

Ksero zdjęcia Alojzego Topolewskiego – żołnierza września 1939 i więznia obozów koncentracyjnych

Posted in Historia wsi gm. Płużnica