Diariusze, Kroniki, Opowieści z terenu gminy

K o t n o w o  ; Cottenaw, Kottenau, Kattenau, Kottnau, Kottnowen, Kottnowo

 Zebrane w latach 1974 – 2010 Płużnica Janusz Marcinkowski

Jednoklasowa Publiczna Szkoła Powszechna w Kotnowie … [Fot. 2006 r. Kotnowo J.M..]

 1421 } pierwsza wzmianka o miejscowości zapisano jako Cottenaw. W roku tym majątek zalegał Zakonowi z czynszem na 3 wiadrunki ( 540 denarów) i ½ szkojca.

 1437 } wielki mistrz Paweł von Russdorf nadał braciom Jakubowi i Piotrowi 4 łany i 1/3 opłat z sądownictwa. W zamian mieli obowiązek konnej służby zbrojnej (jeden konny) na rzecz Zakonu. Otrzymali zadania zasiedlenia wsi na pozostałych 15 łanach osadnikami. Czynsz z tych łanów wynosił 15 szkojców.[ 1 łan – 16,8 ha]

 1438 } krzyżacki wójt lipieniecki Wilrych von Grafenstein sprzedał sołtysowi Kotnowa władzę sądowniczą za 30 groszy.

 1570 } wieś była własnością królewską leżąca w starostwie Lipienieckom, (parafia w Płużnicy) mieszkało w niej 4 wolnych chłopów dających podatku po 20 groszy i 6 ogrodników (robotnicy folwarczni), którzy dali po 2 grosze.

 1655/60 } po wojnach szwedzkich zniszczono część wsi a istniejący folwark cały zarósł lasem.

 1765 } wieś stopniowo odbudowywała się. We wsi gospodarowało 5 bogatszych rodzin chłopskich, gospodarujących łącznie na 6 włókach. Jeden z nich prowadził karczmę.

 1772 } wg pruskiego katastru (spis podatkowy) wieś zamieszkiwało 60 mieszkańców w 16 rodzinach. Gospodarze posiadający po 1 włóce (ok. 17 ha) ziemi : Martin Tilizcka, Johann Unbroed, Erdmann Koch, Franz Ritzal i karczmarz Joeph Spankowitz. Ludność służebna, bez ziemi ; Martin Moltzan, Simon Unbroed, Jacob Bruhn, Peter Daam, Peter Holstein, Andreas Pritz, Mirt. Andres. Mieszkały tam również niezamężne kobiety ; Klisabeth, Nedwicha, Woycechowa, Eva Undbroedtin.

 1836 } wieś zamieszkiwali ; K. Beyer, M. Gehrke, G. Labs, K. Diderk, M. Strdeel. M. Neumann, D. Bergan, P. Bergan, J.Jankowski, A. Mathier, P.Dalhman, A.Zumerman.

 1866 } 8 sierpnia „Nadwiślanin” pisał : „W tych dniach szalała nad wioską Kotnowo straszna burza, połączona z wielką wichurą. Na podwórzu gospodarza p. W. leżała belka 5 metrów długości i 12 cm szerokości. Huragan wpadłszy na podwórze uniósł ją i kręcił w powietrzu jak wiatrakiem”.

 1868 } obszar wsi wynosił 1134 morgi( 680 ha), charakter wsi był nieco lesisty. W Kotnowie mieszkało 131 ludzi, w tym 45 katolików należących do parafii płużnickiej, 85 ewangelików – parafia w Radzyniu. 25 domów, w tym 16 prywatnych było budowanych w skupieniu, tak że do wsi wjeżdżało się przez bramę za uiszczeniem drobnej opłaty. Dzieci uczęszczały do szkoły w Wieldządzu. Poczta była w Lisewie. We wsi była wspólna studnia z której korzystali wszyscy mieszkańcy. Na najwyższym wzniesieniu stała wieża obserwacyjna (obecnie teren wsi Józefkowo) z leżącym tam wielkim kamieniem.

 1871 } 5 kwietnia „Gazeta Toruńska” informowała, iż ustalono nadzorujących nad wyborami do powiatów. Dozorujący wybory w Kotnowie był niejaki Zwoliński z Mgowa.

 18…. ?} z niemieckiego Kottnowo, wieś w pow. chełmińskim.. w okolicy nieco lesistej. Parafia dla 16 katolików była w Płużnicy, szkoła ewangelicka w Wieldządzu. Poczta w Lisewie. Obszar wynosił 1134 mórg ( 680 ha), budynków stwierdzono 25 szt.

 1885 } 10 maja w Płużnicy powstała nowa agentura pocztowa. Do okręgu tejże agentury przydzielono z poczty w Lisewie ; Augustynowice, Józefkowo, Kotnowo, Orłowo, Ostrowo ….

 1889 } 22 listopada w Gazecie Toruńskiej ukazała się informacja : „ że pan Teodor Daszyński kupił folwark w Kotnowie w pow. chełmińskim, obszaru 450 morgów dobrej ziemi, za cenę 88 500 marek. Folwark ten był już przeszło 50 lat w ręku niemieckim. Równocześnie donosi nam nasz korespondent, że w tamtej okolicy coraz więcej ziemi przechodzi w ręce naszych [polskich] rolników.

 1906 } pruska Komisja Kolonizacyjna wykupiła 500 morgowe gospodarstwo Retza i Augustyna Kruka i rozparcelowała je na 11 gospodarstw. Na tych nowych osadzono niemieckich ewangelików przybyłych z Rosji germanizując wieś. W następnym roku zmieniono nazwę na niemiecko brzmiące Kottenau.

Cmentarz ewangelicki w Kotnowie położony był obok spalonej w 1945 przez Rosjan gospody Reinholda Eplinga. [Fot. 2010 Kotnowo J. M…]

 1906 } we wsi funkcjonował wiatrak Ernsta Krugera typu słupkowego.

 1908 } utworzono kolejne pięciomorgowe ( 3 ha) gospodarstwa dla kolejnych osiedleńców niemieckich z Rosji. Wzniesiono budynki i oddano kolonistom jako własność rentową.

 1908 } inspektorem rejonowym religijnym dla szkoły w Kotnowie był ks. Jan Benicken z Wieldządza.

 1920 } na podstawie pruskich ustaw w skład powiatu chełmińskiego wchodziły gminy wiejskie (Kotnowo) i obszary wiejskie (np. Józefkowo – Herbert Plehn) gdzie funkcje sołtysa pełnił właściciel wsi. Ostatnie wybory odbyły się w lato tegoż roku. W Kotnowie sołtysem wybrano wówczas Reinholda Eplinga.

 1920 } do szkoły w Kotnowie, o jednym nauczycielu i do jednej klasy uczęszczało 26 dzieci, w tym 13 katolików i 13 ewangelików. Uczniowie szkoły brali udział w uroczystościach gminnych w Błędowie.  w budynku szkolnym była jedna standardowa klasa szkolna z katedrą dla nauczyciela, tablicą i ławkami uczniowskimi. W owym czasie we wsi mieszkało 108 katolików należących do parafii w Płużnicy.

 1920 } w kronice nauczyciela szkoły ewangelickiej w Błędowie jest zapis o rolniku z Kotnowa Feige, który wyjaśniał Snarskiemu, iż : „mundury [armii polskiej]niebieskie są francuskie, a żółto-zielone, które ładnie się prezentowały, angielskie”.

 1921 } na krzyżówkach mieściła się gospoda, jej właścicielem był Reinhold Epling. Kotnowo należało do wójtostwa w Wieldządzu. Wójtem był Tomasz Okonek rolnik z Płąchaw. Urzędnikiem Stanu Cywilnego organista z Błędowa Franciszek Stosik. Posterunek policji dla wsi był w Dąbrówce. Sołtysem wsi Leon Szczepański. We wsi mieszkało wtedy 178 Niemców i 23 Polaków. Mieszkali oni w 33 domach. Gospodarowali w 34 gospodarstwach rolnych hodując 78 koni, 164 szt bydła, 51 owiec, 257 świń. W latach 20 tych większość mieszkańców pochodzenia niemieckiego wyjechała do Niemiec. W ich miejsce osiedlali się Polacy z centralnej Polski.

 1927 } nauczyciel miejscowej jednoklasowej szkoły Latzke był na szkoleniu wojskowym.

 1929 } 31 października ogłoszono dodatkowe zebranie roczników poborowych 1889, 1902, 1904 w Powiatowej komendzie Uzupełnień w Toruniu na ul. Łaziennej. Ogłoszenie podpisał starosta chełmiński Ossowski.

 1929 } 23 bm.? uderzył grom w zabudowanie rolnika Gustawa Bnocha. Stodołą i chlew się doszczętnie spaliły, a mieszkanie zdołała Ochotnica Straż Ogniowa z Płużnicy uratować. Ubezpieczenie od ognia wynosiło tylko 5 000 zł, a straty były znacznie większe.

 1930 } Kotnowo w wyborach do sejmiku powiatowego w Chełmnie należało do okręgu wyborczego w Wałdowie Szlacheckim. Mieszkańcy gminy / wsi głosowali do sejmiku powiatowego w „biurze głosowania” w Kotnowie w miejscowej szkole. Przewodniczącym komisji był sołtys Kasper Druch, nauczyciel Latzke, Józef Robaczewski, Bolesław Kopaczewski. Głosownie przewidziano na 5 stycznia 1930 r. w godzinach od 9,00 do 17,00.

 1930 } decyzją starosty chełmińskiego wsi Kotnowo naliczono podatek od spożycia, względnie produkcji wyrobów wódczanych za trzy kwartały tego roku. Bielawom naliczono 25 złotych. Błędowu 50 zł. Dąbrówce 78,25 zł. Kotnowu 50 zł. Płąchawom 35 zł. Wieldządzowi 99,75 zł.

 1930 } na 25 kwietnia na godz. 12,00 wyznaczono między innymi dla Kotnowa spęd buhajów w Błędowie przy oberży w celu nadania im licencji do rozrodu.

 1930 } 15 maja ukazało się ogłoszenie o udziale gmin w państwowym podatku obrotowym na rok 1930. Gmina/wieś Kotnowo miała go naliczony w wysokości 128, 35 złotych. Dla przykładu innym naliczono ; Bielawom 5,59 zł, Błędowo 279, 48 zł, Dąbrówka 123,89 zł, Wieldządz 137,51 zł

 1930 } nauczyciel z Kotnowa Latzke zachorował i jak pisał inspektor oświaty „prawdopodobnie zaraz do służby nie wróci”, wobec tego musiał go zastępować nauczyciel Rajmund Goryniak z Józefkowa.

 1930 } starosta chełmiński Leon Ossowski ogłosił terminy szczepień przeciwko ospie dla dzieci szkolnych i gimnazjalnych z miejscowości ; Wieldządz, Józefkowo i Kotnowo w kotnowskiej szkole na dzień 21 maja.

 1930 } starosta chełmiński nakazał przeprowadzić przegląd koni w powiecie. W Kornatowie przy oberży Chrzanowskiego w dniu 24 maja wyznaczono doprowadzenie koni z Kotnowa …. Błędowa, Dąbrówki, Płąchaw.

 1930 } Starosta chełmiński Ossowski decyzją z dnia 26 maja zatwierdził Piotra Kusala na ławnika gminy Kotnowo

 1930 } komunikat informował o pokazie koni w Działowie dnia 3 czerwca o godz. 13 tej. Podczas takiego pokazu z polecenia starosty zostały przeprowadzone kontrole ksiąg ewidencyjnych i dowodów tożsamości zwierząt.

 1930 } Rolnikom zagrażały choroby zwierząt gospodarskich. Np. Ogłoszono komunikat o groźnej chorobie bydła – pryszczycy. Uznano, iż w gospodarstwie Foerstera w Dąbrówce poczta Gorzuchowo choroba ta wygasła.

 1930 } w listopadzie „Nadwiślanin” pisał : „ 11 listopada przy udziale 90 osób zagaił w lokalu p. Reinholda Eplinga zebranie p. Kobędza, po czym nastąpił referat p. Kamperta, który znalazł powszechne uznanie. Potem przemawiał p. Zgliniecki na temat zasług Marszałka Piłsudskiego, po czym uchwalili zebrani jednogłośnie przyłączyć się do listy prorządowej Nr. 1 {BBWR – Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem]. Żywy efekt wywołało przemówienie p. Kobędzy, które znalazło ogólny aplauz”. Wybory do sejmu odbyły się 16 listopada 1930 roku.

 1931 } na dzień 10 stycznia wyznaczono w Kornatowie w oberży Chrzanowskiego o godz. 9,45 kontrolę ksiąg ewidencyjnych koni przez inspektora koni z Grudziądza. Na tą kontrole obowiązkowo winni stawić się przełożeni obszarów wiejskich i sołtysi wsi ; Bielaw, Błędowa, Działowa, Józefkowa, Kotnowa. Datę przeglądu koni ustalono na dzień 30 maja tego roku, również w Kornatowie.

 1931 } ogłoszony został plan licencjonowanie buhajów. Dla Kotnowa wyznaczono dzień 29 kwietnia przy oberży Bukowskiego w Błędowie, na który to należało spędzić buhaje z okolicznych wsi.

 1931 } 1 maja ogłoszono plan szczepień dzieci na 1931 rok. Szczepienia odbywały się w szkole Kotnowie w dniu 3 czerwca o godz. 12,00 dla Wieldządza, Józefkowa i dzieci miejscowych..

 1935 } gromada Kotnowo została włączona do nowoutworzonej zbiorczej gminy Błędowo w pow. chełmińskim. W wyborach do Kotnowskiej gromady wybierano 9 radnych. W następnym roku, 25 stycznia 1935 r. na radnego z Kotnowa do gm. Błędowo wybrano Kacpra Drucha. Został on jednocześnie wybrany członkiem zarządu gminy Błędowo i podwójtem.

Typowy dom pomorski, budowany za czasów pruskich…. dzisiaj dom jest własnością rodziny Ressel… [Fot. 2010 Kotnowo J. M..]

 1935 } w obchodach patriotycznych „3 majowych” w Błędowie przemawiał z Kotnowa niejaki Pater. Uczynił to także w rok później z powodu, iż nauczyciel Tadeusz Pronobis z Błędowa wzbraniał się co roku przemawiać.

 1938 } 30 marca odbyło się zakończenie kursów dla przedpoborowych w Błędowie. Raport staroście chełmińskiemu złożył w-ce wójt Kacper Druch z Kotnowa.

 1938 } 11 listopada obchodzono uroczyście w Błędowie 20 lecie odrodzenie Polski. W manifestacji w Błędowie brały udział dzieci ze szkoły w Kotnowie.

 1938..} w tutejszej gospodzie Reinholda Eplinga Niemcy z Dąbrówki i okolicy urządzali spotkania i bale na których prowadzono „antypolską robotę”.

 1939 } mieszkaniec Kotnowa Władysław Makoś został rozstrzelany przez Niemców w Wałdowskim lesie.

 1941- 42 } okupacyjne władze niemieckie wysiedliły z gospodarstw i ze wsi polskie rodziny osadzając na nich Niemców ; Ignacego Semprucha (36 ha) – Emanuel Schütt, Franciszka Dydo (18 ha) – Johannes Ehni, Bolesława Kopaczewskiego (15 ha) – Reinhold Reule, Kacpra Druha, Wincentego Wiśniewskiego, Władysława Makowskiego (15 ha) – Johannes Hildebrand, Stanisława Darłaka (7 ha) – Benjamin Wallewein, Piotra Kusala (11 ha), Emila Makselona (14 ha) – Samuel Renke, Józefa Krawczyka ( 15 ha) – Karl Stickel, Antoni Makowski (16 ha) – Friedrich Gessler.

 1941 } według zapisu Bronisławy Kroskowskiej w kronice Dąbrówki : „Niemiec Rohde z Kotnowa upierał się wygnania Marciszewskiego z jego gospodarstwa w którym trudnił się przemiałem zboża….”.