Józefkowo

Józefkowo ; Josephsdorff, Josephdorf,

 Zebrane w latach 1974 – 2010 Płużnica Janusz Marcinkowski

Eklektyczny dwór w Józefowie, rozbudowywany przez Plehnów w zależności od potrzeb…. [Fot. 1937 r z zasobów rodziny Plehn ] przekazana poprzez A. Puchałę z Józefkowa….

 XVIII w } folwark Józefkowo należał do Mgoszcza w powiecie chełmińskim, obwód Józefkowo i Dębie. Wcześniej jako część składowa Mgoszcza przynależał między innymi do ; Benedyktynek z Chełmna, które wydzierżawiały majątek dzierżawcom ; 1615 – Tylicki, 1617 – Kamiński, 1764 – Działowski, 1765 – Więckowski krewny ksieni Zakonu.

 1772 } po I rozbiorze rząd pruski przejął dobra Benedyktynek i sprzedał prywatnym osobom..?

 1831 } majątek Józefkowo należał do rodziny Plehnów. Dwór majątkowy był prawdopodobnie rozbudowywany etapami, w zależności od potrzeb właściciela majątku. We dworze zachowała się orginalna boazeria i schody w holu głównym. W salonie zachował się również zielony piec – kominek.

 1846 } we wsi mieszkały rodziny ; Fridricha i Augusta Unruha, G. Chrzanowskiego, Grabowskiego, Góralskiego, Buczkowskiego .

 1868 } Józefkowo jako majątek należący do Mgoszcza (Heimbrunn) obejmowało 2151 mórg. We wsi mieszkało wówczas 152 mieszkańców, w tym 128 katolików i 24 ewangelików. Parafia katolicka była w Płużnicy, natomiast ewangelicy należeli do parafii grudziądzkiej. Budynków majątkowych było 9 i 6 w prywatnym władaniu. Dzieci chodziły wówczas do szkoły w Płużnicy. Poczta znajdowała się w Lisewie.

 1868 } majątek Józefkowo dał w „Gazecie Toruńskiej” następujące ogłoszenie 😮 aukcji baranów „zdatnych do rozpłodu Ramboullet – Negretów odbędzie się 5 października 1968 roku w południe o 12 godzinie. Józefkowo p .Lissewo pow. Chełmno {Unruh]

 1874 } Dembie (Dębie), dawny folwark przyłączony – kupiony przez Konrada Plehna w tymże roku do  majątku Józefkowo. Wcześniej należał do zakonu benedyktynek w Chełmnie.

 1874 } 24 czerwca Amtsbezirks Plusznitz (Okręg urzędowy Płużnica) obejmował Gutsbezirken (obszary dworskie) Bielawi, Cholewitz, Josephsdorf, Plusznitz, Orlowo i Ostrowo (6 Gemeinden/Gutsbezirke). W tym obszarze był również majątek Augustynki. Zarządzającym Okręgiem( Amtsvorsteher) był właściciel Józefkowa Konrad Plehn. Funkcję tą sprawował 6 lat.

 1875 }28 lipca …. Według tekstu z „Gazety Toruńskiej” ; „już nawet ceglarz z Józefkowa nie chodzi do pana Gołębiewskiego na nabożeństwa, lud konsekwentnie nazywa Gołębiowskiego panem a nie księdzem”. Ks. Walenty Gołębiewski, wbrew władzom kościelnym, został narzucony na płużnickiego proboszcza. Przez kilkanaście lat ks. Gołębiewski urzędował w pustym kościele.

 1880 } około tego roku wybudowano szkołę w odległości od zabudowań dworskich. Była to szkoła jednoklasowa. Szkoły takie powstawały na polecenie władz pruskich. Budynek stawiano wspólnym udziałem finansowy rządu i właścicieli majątków. Do 1939 roku była to jednoklasówka o jednym nauczycielu. Dzisiaj jest dom pp. Dams.

 1885 } 10 maja w Płużnicy powstała nowa agentura pocztowa. Do okręgu tejże agentury przydzielono odłączone od poczty w Lisewie Józefkowo.

 1887 } W tegorocznych wyborach do parlamentu pruskiego mieszkańcy Józefkowa oddali głosy na kandydatów ; Michała Szczanieckiego właściciel Nawry 57, Niemiec Dommesa 33. Natomiast w trzy lata później głosowano w następująco : Ludwik Ślaski właściciel Trzebcza 67 głosów, Niemiec Dommes 29.

 1899 r. 13 lipca ….właściciel ziemski Konrad von Plehn dokonał uroczystego odsłonięcia i wygłosił przemowę podczas uroczystości poświęcenia  „wieży”  (dzień depeszy emskiej) w obecności licznie zebranych sąsiadów. Była to taka pierwsza wieża – postument w Prusach Zachodnich.. Depesza emska  z 13 lipca 1870 roku, obrażająca francuzów była pretekstem do wybuchu wojny prusko – francuskiej, w wyniku której, po klęsce Francji Niemcy zjednoczyły się tworząc Cesarstwo Niemieckie – II Rzeszę Niemiecką…

Do budowy posłużyły kamienie wydobyte z własnego kamieniołomu, dlatego też koszty budowy były bardzo niskie. Płaską misę ogniową ufundował Peters, właściciel fabryki z Chełmna. Miejsce budowy znajduje się bezpośrednio powyżej kamieniołomu. Wieża miała wys. 3 m, na głowicy zamontowano płaską misę ogniową. Po 1945 roku prawdopodobnie zburzona już przed 1945 r.

 1914 } prawdopodobnie z tego roku pochodzi zdjęcie z majątku Herberta Plehna z józefowskiego parku. Na łódce pływającej po stawie siedzą ; siostra babki Brigitte Plehn o imieniu Frieda, znajoma gospodarzy Vera Nolda i być może siostra Herberta Plehna Erika.

                        [Fot. 1937 ? Józefkowo z albumu rodziny Plehn]

 1914 } po wybuchu I wojny światowej w nocy 27 na 28 sierpnia „ szosy zaroiły się wózkami ..z Józefkowa uciekali nocą mieszkańcy, dopiero żandarmi musieli ich zawracać”. Uczyniono tak pod wpływem pogłosek o nacierających Rosjanach w Prusach Wschodnich.

 1920 } we wsi funkcjonowała mieszana szkoła o jednym nauczycielu. Dzieci katolickich było w jednej klasie 25. 185 „dusz”i 17 z Dębia należało do kościoła katolickiego w Płużnicy.

 1920 } Józefkowo zgodnie z ustawami pruskimi było obszarem dworskim, w którym funkcję przełożonego obszaru – sołtysa sprawował właściciel, którym wówczas był Herbert Plehn gospodarujący na 539 hektarach. Józefkowo, Dębie i Bielawy administracyjnie do 1956 r. należały do gminy Lisewo powiatu chełmińskiego. Posterunek Policji dla Józefkowa był w Dąbrówce. Spis wykazał, iż we wsi mieszkało 226 osób, w tym tylko dwóch Niemców. Gospodarstw doliczono się 37, budynków mieszkalnych 12. Koni naliczono 50 szt., bydła 151 szt. trzody chlewnej 234 szt. i owiec 112 szt. Do Józefkowa – Dębia dochodziła droga bita powiatowa z Chełmna poprzez Lisewo o długości 22 km.

 1921 } 18 lutego w miejsce Franciszka Dymarskiego. Na 4 letnią kadencję wszedł do sejmiku powiatowego z listy robotniczej Antoni Wiśniewski kowal z Józefkowa.

 1922 } właścicielem majątku o pow. 539 ha był Herbert Plehn. Na obszar dworski składało się 502 ha gruntów ornych, 26 ha łąk, 7 ha lasu, 3 ha nieużytków i 1 ha wody. Majątek przynosił rocznego dochodu ok. 9 898 marek.

Dom zbudowany dla pracowników zatrudnianych sezonowo zwłaszcza dla obróbki buraków cukrowych na polach majątkowych … Dzisiaj budynek własności rodziny Korczak… [Fot. 2007 Józefkowo].

 1926 } Powiatowy Zarząd Drogowy w Chełmnie 17 lutego ogłosił, iż w drodze przetargu publicznego sprzeda stare drzewa ; jesiony, dęby, brzozy, buki, graby, wiązy, klony rosnące przy szosie Kornatowo – Dębie. Za każdą sztukę trzeba było zapłacić gotówką, wycinający odpowiadał za bezpieczeństwo urządzeń drogowych, nieruchomości. Termin usunięcia drzew oznaczono na dzień 15 marca …. ogłoszenie sygnował starosta dr Prądzyński. Licytacja odbyła się w Kornatowie 27 lutego.

Wyjątki z własnoręczym pismem nauczyciela i kierownika Józefa Kamińskiego…

 1926 } na strychu dworu Plehnów – dzisiaj Puchała… zachowała się teczka z dokumentami szkolnymi z lat 1926 – 1931 prowadzona przez nauczyciela tej szkoły Józefa Kamińskiego urodzonego w 1907, zamordowanego w 1939 r. Pierwszy dokument pismo do nauczyciela J. Kamińskiego z 3 września 1926 głosi : „Niniejszym udzielam Panu pozwolenia na nauczanie prywatne córki posiedziciela dóbr p. Plehna w Józefkowie na rok szkolny 1926/27. „ Inspektor szkolny…

Pismo Herberta Plehna do szkoły z 28 maja 1928 roku ….

 1927 } jeden z rodziców napisał wniosek o zwolnienie syna Jana z obowiązku szkolnego, oto uzasadnienie : „ …mam jeszcze 6 dzieci poniżej 14 lat i ciężko mi ich wyżywić . Jan chodząc do pracy pomógłby sam się już na siebie zapracować”. W uwagach nauczyciela, w rubryce „stosunki majątkowe” bardzo często mamy uwagę :”wielka rodzina’ „biedna, wielka rodzina”…

 1928 } we wsi funkcjonowała szkoła powszechna o 1 nauczycielu, mieszana z 25 dziećmi katolickimi i 11 ewangelickimi. Szkołę zbudowano ok. 1880 roku i mieściła się w budynku przy drodze z centrum w kierunku Dębia. Dzisiaj budynek stanowi własność Kazimierza Damsa. We wsi zamieszkiwało ; 185 dusz w Józefkowie i 17 na Dębiu

Jednoklasowa szkoła w Józefkowie funkcjonowała w latach 1880 – 1945. … obecnie we władaniu rodziny Dams… [Fot. 2009 Jóżefkowo J. M..]

 1928 } prowadzono rozmowy między radami szkolnymi, nauczycielami szkół w Józefowie, Mgoszczu i Kotnowie a inspektorem szkolnym w Chełmnie o likwidacji szkoły w Józefkowie i komasacji dzieci z tego okręgu szkolnego w jednej z nich. Rola samego inspektora była dwuznaczna, gdyż ten Latzkowi, nauczycielowi z Kotnowa sugerował aby zebrani podjęli taką uchwałę ; „ Nie zgadzamy się na przyłączenie dzieci szkolnych w Józefkowie do szkoły w Kotnowie, tylko prosimy władzę szkolną o dalsze pozostawienie szkoły w Józefkowie, bo droga do Kotnowa jest bardzo błotnista”. W efekcie takich argumentów żadnej ze szkół nie zlikwidowano.

 1928 } zachował się wykaz ofiarodawców (31,90 zł) na rzecz obchodów 10 lecia II Rzeczpospolitej Polskiej. Kwoty jakie dawano nie były wielkie, bo wahały się od 50 groszy do 1 złotówki. Tylko nauczyciel położył 3 złote. Trzeba też pamiętać, iż płaca robotnika rolnego nie przekraczała 30 zł miesięcznie. W porównaniu taki nauczyciel z pensją 120 zł był małym wiejskim bogaczem. Ofiarodawcami byli : Leon Sikorski, Antoni Klimek, Józef i Alfred Czerwińscy, Dominik Kocieniewski, Władysław Kierszka, Franciszek Obodziński, Władysław Figalski, Franciszek , Stanisław, Wawrzyniec Osińscy, Bronisław Treichel, Jan Langowski, Jan Marchlewwski, Stanisław Witkowski,, Paweł Stankowski, Wojciech Garczyński, Jan Fojut, Julian Jabłoński, Jan Bagniewski, Jan Jasiński, Jagielski, Pika, Waleria Lipowska, Górecki, Stanisław Fiałkowski, Jan Reiss, Wacław Fiałkowski, Szymański, Franciszek, Mateusz Nogalscy, Franciszek Osmański, Lamparski, Bronisław i Aleksander Kłosowscy, Julian Majewski i Józef Kamiński – nauczyciel.

Wykaz z akt szkolnych …

 1929 } szkoły otrzymały corocznie polecenie aby : „ każda siła nauczycielska przyczyniła się do tego, aby uroczystość Trzeciego Maja jak najwspanialej wypadła”. W kwestii świąt państwowych polecano kontaktować się z władzami ; proboszczem, wójtem, sołtysami itp. Między innymi nauczyciel Józef Kamiński otrzymał w czerwcu 1929 roku takie polecenie od J. Wyrembalskiego inspektora Oświaty z Chełmna ; „..w kościele parafialnym odbędzie się wizytacja ks. Biskupa.. Zechce Pan z dziećmi się o wyznaczonej godzinie stawić”.

 1929 } budżet szkoły (wydatki) na 1929 rok wynosiły 920 zł. Podpisała go Rada Szkolna w składzie ; Antoni Klimek, Franciszek Obodziński, Józef Czerwiński, Herbert Plehn i przewodniczący Rady nauczyciel Józef Kamiński. Wszystkie budżety z tamtych lat wynosiły od 900 do 1000 zł rocznie nie wliczając w to uposażenia dla nauczyciela.

 1929 } Sołtysem obszaru dworskiego ( do reformy z 1934 r) jakim było Józefkowo był zwyczajowo wg prawa pruskiego właściciel majątku lub osoba przez niego wskazana. Na dokumentach szkolnych widnieje podpis właściciela majątku Herberta Plehna jako sołtysa wsi.

 1929 } jesienią tego roku w miejsce nauczyciela Józefa Kamińskiego, którego przeniesiono do Trzebcza Szlacheckiego, przyszedł Rajmund Goryniak. Zanim ta zmiana nastąpiła dzieci z Józefkowa poproszono, aby uczęszczały do szkoły w Mgoszczu, „dopóki władze szkolne nie przyślą nowego nauczyciela .”Z kolei Inspektor Oświaty z Chełmna polecił R. Goryniakowi zastępowanie kolegi z Kotnowa – nauczyciela Latzka. Józef Kamiński ur. 12 lipca 1900 roku musiał tam okazywać swój patriotyzm, bowiem w 1939 roku został przez Niemców aresztowany i 25 października rozstrzelany w Klamrach .

 1929 } 31 października ogłoszono „dodatkowe zebranie kontrolne” w Toruniu na ul. Łaziennej…. dla roczników poborowych z Józefkowa 1889. 1902, 1904, tych , którzy wcześniej nie stanęli przed Państwową Komisją Uzupełnień {wojskowych}.

 1929 } 2 listopada ogłoszono wybory do sejmiku powiatu chełmińskiego. Józefkowo należało do okręgu wyborczego w Wałdowie Szlacheckim. 1 grudnia w ogłoszeniu wyborczym widniały nazwiska Franciszka Obodzińskiego rolnika – hodowcy urodzonego 12 listopada 1875 roku i Władysława Fingajskiego majątkowego dojarza urodzonego 18 września 1866 roku – kandydatów do sejmiku w Chełmnie. Głosowanie odbyło się 5 stycznia 1930 roku, od godz. 9,00 do 17 – tej, w szkole powszechnej w sąsiednim Mgoszczu. W komisji wyborczej Józefkowo reprezentował Józef Czerwiński i włodarz Sikorski. 7 stycznia według ogłoszonych wyników głosowania radnym sejmiku powiatowego wybranym został Władysław Fingajski.

 1930 } na 25 kwietnia na godz. 15,00 wyznaczono między innymi dla Bielaw i Józefkowa spęd buhajów w Lisewie w celu nadania im licencji do rozrodu.

 1930 } na wniosek właściciela „ rycerskich dóbr Józefkowo Herberta Plehna czasowo zwalniano dzieci powyżej 10 lat na 14 dni do przerywania buraków cukrowych. Inspektor zwracał przy tym uwagę , aby dzieci nie pracowały razem z robotnikami, bo ci ich demoralizują !

 1930 } w maju starosta chełmiński Ossowski ogłosił plan szczepień dla dzieci szkolnych i gimnazjum przeciwko ospie. Szczepienie dzieci z Józefkowa odbyło się kotnowskiej szkole w dniu 21 maja.

 1930 } starosta chełmiński nakazał przeprowadzić przegląd koni w powiecie. W Kornatowie przy oberży w dniu 23 maja wyznaczono doprowadzenie koni z Bielaw i Józefkowa, natomiast 24 dla Gorynia, Działowa, Wieldządza, Kotnowa, Błędowa, Dąbrówki, Płąchaw,

 1930 } z ogłoszonego planu poboru wojskowego wynikało, iż w Chełmnie w dniach 4 czerwca winni się stawić poborowi z rocznika 1909, 1908, 1907 ze wsi Józefkowa.

 1930 }organizowano kursy wieczorowe dla dorosłych. Dla dzieci organizowano wyjazdy do Chełmna na filmy, np. „Arka Noego” . Zapraszano też do wsi kino objazdowe, przy czym władze szkolne apelowały, aby ze względu na zachowanie moralności seansów nie organizować w oberżach. W tym roku szkolnym zwolniono z obowiązków szkolnych trójkę dzieci w wieku 14 lat, które chodziły do szkoły 8 lat. Dzieci te otrzymywały świadectwo ukończenia 4 klas szkoły powszechnej. Byli to ; Gertruda Jasińska, Marta Osmańska i Alojzy Jeziorski. Zalecono, aby w szkole prowadzić lekcje „robót kobiecych”.

 1930 } w wyborach do sejmu 16 listopada mieszkańcy Józefkowa głosowali w obwodzie lisewskim w lokalu wyborczym szkole powszechnej w Lisewie.

 1930 } Ogłoszono komunikat o groźnej chorobie bydła pryszczycy. Komunikatem z 11 grudnia, starosty chełmińskiego Ossowskiego uznano za wygasłą pryszczycę w majątku Józefkowo.

 1930.. te } według opowieści Adama Czarneckiego młodego mieszkańca folwarku nadzorcą – gospodarzem w majątku był niejaki Sikorski. Właściciel Herbert Plehn w owym okresie zamierzał wymienić maszyny ; młocarnie i być może lokomobilę parową. W tym celu wysłał młodego chłopaka Adama Czarneckiego do fabryki Venzla w Grudziądzu na przyuczenie do obsługi tych maszyn. Z opowiadania A. Czarneckiego wyłania się obraz józefowskiego dziedzica, jeżdżącego powózką w dwa konie, jako człowieka dobrego, ufającego swym pracownikom.

 1931 } na dzień 10 stycznia wyznaczono w Kornatowie w oberży Chrzanowskiego o godz. 9,45 kontrolę ksiąg ewidencyjnych koni przez inspektora koni z Grudziądza. Na tą kontrole obowiązkowo winni stawić się przełożeni obszarów wiejskich i sołtysi wsi ; Bielaw, Błędowa, Działowa, Józefkowa, Kotnowa…

 1931 } 24 lutego starosta Osowski dziękował właścicielowi majątku Herbertowi Plehnowi za ofiarowanie na rzecz bezrobotnych 2 cetnarów pszenicy.

Dwór józefkowski w 1937 roku … [Fot. z zasobów rodziny Plehn]

 1931 } na dzień 29 kwietnia na godzinę 15,30 wyznaczono spęd buhajów w Lisewie, przeznaczonych do rozrodu w celu nadania im licencji.

 1931 } zgodnie z ogłoszonym planie przeglądu, konie majątkowe z Józefkowa winne być doprowadzone do przeglądu w Kornatowie przed oberżę Chrzanowskiego w dniu 30 maja 1931 r.

 1931 } ogłoszono plan szczepień przeciwko ospie. Dzieci z Józefkowa były szczepione w dniu 3 czerwca o godz. 12,30 w szkole w Kotnowie.

 1934-35 } część majątku została rozparcelowana . Na Józefkowo – Dębiu utworzono 19 gospodarstw po 3-5 ha i przy drodze Kotnowskiej 13 zagród po 8 -14 ha każde. W „Poniatówkach” budynkach w stylu góralskim zbudowanych za czasów ministra rolnictwa J. Poniatowskiego, osadzono robotników folwarcznych i osiedleńców z Małopolski. Budowano kompletne gospodarstwo… oborę z chlewnią, stodołę, dom mieszkalny, posadzony został sad owocowy….

Józefkowo „poniatówka”  [Fot. z 2005 J. M..]

Józefkowo – całość gospodarstwa … [Fot. Józefkowo 2010 J. M..]

1939 } Stanisław Giziński w książce o działalności Straży Pożarnych podaje, iż : „Zygmunt Kalkstein starosta „po powrocie do Wąbrzeźna został rozpoznany przez Niemkę Matthias, żonę obszarnika z Nielubia, aresztowany i katowany przez Esesmanów przez 10 dni półprzytomny został zastrzelony 17 października 1939 r w lesie nielubskim”.

 1939 }25 października w Klamrach zamordowano urodzonego w 1907 r. Józefa Kamińskiego, nauczyciela i kierownika publicznej szkoły powszechnej w Józefkowie do 1929 r. 5 listopada w lesie koło Józefkowa zamordowano 5 osób z Dubielna ; Józefa Modliborskiego, Franciszka Werdańskiego, Piotra Trykowskiego, Wincentego Strzyżewskiego, Czesława Modrzyńskiego. Schwytani Niemcy – uczestnicy tej egzekucji zeznali, iż Polacy zginęli od uderzeń kolb karabinowych.

 1939 – 1945 } Polacy właściciele gospodarstw parcelacyjnych z drogi Kotnowskiej byli wysiedleni do GG…

 1939-45 } w latach okupacji systematycznej nauki w szkole nie było. Część dzieci uczęszczała do [niemieckiej] szkoły w Dąbrówki, część do Płużnicy.

Majątek Józefkowo, własność Herberta Plehna w 1922 roku liczył 539 hektarów gruntów, łąk, lasów (3ha) i wód. W 1933 – 35 roku część majątku została rozparcelowana. Śladem tej przedwojennej parcelacji są stojące do dzisiaj na Józefkowie Dębiu „Poniatówki” – charakterystyczne drewniane domy. Po 1945 r. majątek Herberta Plehna został po przejęciu go na rzecz skarbu państwa, jak dobro poniemieckie przejęty przez skarb państwa, a następnie został rozparcelowany.