Diariusze, Kroniki, Opowieści z terenu gminy

 

Działowo ;  Delau (1415), Salendorf (1423 – 1424), Działowo (1570), Zialau, Sialau, Soldau, Zalausdorf, Delau.

 Zebrałem w latach 1974 – 2010 Płużnica Janusz Marcinkowski

Resztki dworu w Działowie … druga część runęła w pocz. l 70 tych…. dwór ostatecznie rozebrano w 2005 roku..

 …….} początki osadnictwa na terenie dzisiejszej miejscowości sięgają 3700 lat pne. badacz Godfryd Ossowski opisał odkrycie grobu skrzynkowego. W muzeum w Toruniu znajdują się ; urna – waza brzuchata wysokości 24,5 cm i druga podobna o wysokości 22,5 cm… Ceramika jest koloru czerwonego, dzban czarnego. Po za tym znaleziono dwie szpile z łabędzią szyjką z brązu, oraz kolczyki brązowe ze szklanymi paciorkami.

 1415 } po raz pierwszy wzmiankowana w dokumentach krzyżackich pod nazwą Delau

 1423/24 } wzmianka o tej miejscowości o niemiecko brzmiącej nazwie Salendorf. Działowo to rodowa posiadłość Działowskich herbu Prawdzic, jednego z najstarszych rycerskich rodów na naszych ziemiach. Wieś pozostawała w rękach Działowskich po 1940 rok. W rejestrze służb rycerskich ziemi chełmińskiej z lat 1423 – 1424 miejscowość występuje pod nazwą Salendorf i stanowiła własność rycerską. Obszar wsi wynosił 26 łanów, a obowiązkiem właściciela na rzecz państwa krzyżackiego było wystawienia jednej służby w zbroi lekkiej. Najwcześniejsi znani z imienia przedstawiciele rodu Salendorf, będący właścicielami dóbr rycerskich w Działowie, to Fryderyk, Gotard i Mikołaj.

 1433/34 } dokumenty krzyżackie wskazują na rycerza Mikołaja von Salendorf.

 W 1433 roku Mikołaj Salendorf otrzymał w dożywocie za wierną służbę od wielkiego mistrza sąsiadującą z Działowem wieś Malankowo. Swoją postawę wobec zakonu Mikołaj zmienił najpewniej jeszcze przed wybuchem wojny trzynastoletniej, gdyż w 1454 roku został pojmany przez komtura brodnickiego. W kolejnych latach uczestniczył w wojnie już po stronie polskiej. W 1462 roku zostaje po raz pierwszy wymieniony pod nazwiskiem Działowski w dokumentach polskich.

 1463 } Jan Długosz wymieniał gorliwego zwolennika Kazimierza Jagiellończyka, starostę radzyńskiego Mikołaja Działowskiego, ( Niclas von Salendorf) którego znał osobiście. W jego posiadaniu były oprócz Działowa Malankowo i Kłosowo. Mikołaj Działowski w 1464 roku przez króla Kazimierza [Jagiellończyka] wyznaczony był m.in. do traktatów z krzyżakami.

 XV w } źródła wymieniają wśród dostojników kościelnych Fryderyka z Działowa.

 1570 } Z zachowanych dokumentów z XVI stulecia wynika, że miejscowość podzielona była wówczas pomiędzy kilku właścicieli. Części majątku należały do Katarzyny Działowskiej i do Bartłomieja Kobrzyńskiego. W 1570 roku Bartłomiej Kobrzyński (małżonek Gertrudy z d. Gołockiej, wdowy po Wawrzyńcu Działowskim) posiadał w Działowie, Windaku i Zęgwircie 14 łanów, na których gospodarowało 3 zagrodników pozostała część wsi należała do Katarzyny Działowskiej.

 1578 } 22 maja zawarto ugodę między braćmi ; Bartoszem, Pawłem, Maciejem i Krzysztofem (?) w sprawie zamordowania przez nich – podczas zatargu ich brata Wawrzyńca Działowskiego. Według akt cytowanych przez Leszka Pachonia w książce „Sarnowo”, odnotowano : „isz, nieboszczyk o gardło przyszedł za nieszczęśliwem przypadkiem..” Ugoda przewidywała darowanie win w zamian za zadośćuczynienie finansowe i przeprosiny wdowy Grtrudy i syna Macieja i córki Katarzyny oraz zamknięcie sprawców w wieży na półrocznego zamknięcia w wieży.

 1667 … } W połowie tego stulecia wieś podzielona była pomiędzy trzech właścicieli: Działowskiego, Głuchowskiego i Orłowskiego. W rękach rodu prawdopodobnie skupił Działowo dopiero pod koniec XVII wieku Michał lub jego syn Kazimierz Działowski.

 1682 } według wykazu podatkowego Działowski winien płacić „od ogrodników 4 ½ zł i od karczmarza 22 grosze.

 1700 (ok) } Jan Działowski stolnik wieluński, syn Michała dziedzic części Działowa kupił sąsiednie Pilewice, które po 1717 r wykupił od niego jego starszy brat Kazimierz.

 1700} urodził się starszy syn Kazimierza Wawrzyniec Ludwik Działowski, kolejny dziedzic Działowa, Płąchaw z pobliskim Brzezinami i Grabinami, który w 1745 r odkupił od młodszego brata Adama Pilewice. Tenże Wawrzyniec w 1733 r posłował na Sejm, pełnił funkcję chełmińskiego pisarza ziemskiego. On też ufundował w kościele parafialnym w Sarnowie, istniejącą do dzisiaj pod kościołem kryptę grobową Działowskich.

 1754 } urodził się młodszy syn Wawrzyńca Ludwika Dionizy dziedziczący Działowo. Ten pisarz ziemski chełmiński żył w l. 1746 -1819. Po nim nastąpił na Działowie syn Ignacy, który żył w latach 1796 – 1856. Ignacy miał córkę Marię i trzech synów ;Apolinarego, Eustachego i Leona. Wszyscy oni posiadali majątki ziemskie kontynuując rodowe tradycje. Apolinary sprzedawszy Eustachemu Działowo w 1864 r. gospodarował na Uciążu oraz Mirakowie. Leon był właścicielem Pilewic, a po sprzedaży tego majątku w 1881 r kupił w 1885 r. dobra Iwno k/Kcyni obejmujące 1 100 ha własności Wolszlegera.

 1762 } wieś i folwark, posiadłość biskupa chełmińskiego oddano w dzierżawę Michałowi Działowskiemu, stolnikowi bracławskiemu za roczny czynsz 1300 złotych. Jednak jeszcze w tym samym roku odstąpił on tą dzierżawę Wawrzyńcowi Trzcińskiemu, chorążemu Racławskiemu.

 1762 } majątek płąchawski przejął Teodor Działowski syn Wawrzyńca urodzony w Działowie w 1734 r. Miał syna jedynaka Augustyna Bartłomieja urodzonego w 1772 r. , który w 1788 roku przejął majątek po Ojcu. W 1799 roku Augustyn sprzedał Płąchawy i Wałdowo nabywając Mgowo od Bagniewskich i Turzno od Jeżewskich. Płąchawy przeszły w ręce Niemca Ernstaw Friese.

 1789 } 45 letni Roch Borowski był właścicielem Wierzbowa w gm. Kijewo, gdzie mieszkał. Był także właścicielem ( niektórzy optują za dzierżawą) posiadłości w Płutowie i Działowie.

 1800 } pochodząca z tamtego okresu nieistniejąca już murowana oficyna dworska…..

 1863 } Działowski Apolinary ówczesny właściciel Działowa wspierał Powstanie Styczniowe i dawał schronienie emigrantom. Za tą działalność prześladowany rewizjami (między innymi 19 lutego 1963 r.) przez władze pruskie, które uzasadniały to : „Celem przeciwdziałania nielegalnemu postępowaniu właścicieli polskich”… dlatego też „osadzono w Działowie niemieckie miejscowe zarządy….” Okresowo w Działowie żywiąc się kosztem właścicieli stacjonował oddział pruskiego wojska.

 1863 } 22 lutego „Nadwiślanin” pisał : „Przed kilkoma dniami była rewizja w Działowie pod Chełmnem u p. Apolinarego Działowskiego, ale o ile wiemy także nic nie znaleziono ; aresztowano wszakże kucharza za działalność na rzecz Powstania, natomiast 1 marca 1864 aresztowano nieznanego z imienia emigranta z Kongresówki…

 1864 } w tym roku Apolinary przekazał dziedzictwo swemu młodszemu bratu Eustachemu, który był ostatnim w linii męskiej dziedzicem starożytnego rodu na Działowie. W 1864 roku Eustachy Działowski rozpoczął budowę dworu i otoczył go parkiem, którego resztki są widoczne do dzisiaj. Jego dziełem były budynki folwarcznych i kaplicy.

                                      Dwór – jego część … rozebrana w 2005 r.

                           Obora w Działowie wybudowana przez Eustachego Działowskiego… stan z  2006 r.

 1867 } Eustachy Działowski był członkiem Towarzystwa Naukowej Pomocy w Chełmnie. Był on jednocześnie pełnomocnikiem tej organizacji na powiat chojnicki

 1868 } Majątek w 1868 roku liczył 1459 mórg magdeburskich. Wieś zamieszkiwało 157 mieszkańców, w tym 155 katolików i 2 ewangelików. Parafia i szkoła, do której przyporządkowana była miejscowość znajdowały się w Sarnowie.

 1868 } 12 stycznia na posiedzeniu Kółka Rolniczego parafii lisewskiej przeczytano najpierw rozprawę Kraziewicza o korzyści z pracy i tuczenia bydła rogatego. Dalej zachęcano : „aby swe krowy, jeśli chcą się dochować bydła rosłego, przysyłali do odstanowienia (krycia) do stadnika kółka naszego. Pan Działowski z Działowa także dla dobra kółka naszego, członkom kółka naszego cielęta za bardzo tanią ceną sprzedaje, ponieważ tylko dwa talary za sztukę”. Ze wspomnień jego wnuka Jana Donimirskiego wiadomo, iż : „dominującym hobby w gospodarstwie była obora. Pięknie utrzymane i prowadzone stado 50 krów dojnych, miało istotnie wszelki komfort, jakiego nie posiadała żadna okoliczna obora. Porcelanowe żłoby, automatyczne pojenie, indywidualne żywienie, higieniczne ścieki (…) stawiały oborę w kategorii S. Toteż dziadek nie przepuszczał żadnej okazji do zaprezentowania swej obory gościom, którzy czasem musieli odwiedzać jego stado nawet ubrani w smokingi”.

 1870 } dla dozorowania wyborów ustanowiono okólnikiem powiatowym chełmińskim regulamin, którego wykonanie zlecono Eustachemu Działowskiemu.

 1871 } w kwietniu odbyły się wybory do parlamentu pruskiego w okręgu wyborczym chełmińskim był Eustachy Działowski, natomiast Julian Gółkowski drukarz  i księgarz ożeniony z Józefa Działowską, nadzorował Paparzyn.

 1874 } 15 grudnia Gazeta Toruńska opublikowała list :

„Szanowny Redaktorze !

W imię prawdy pospieszam sprostować niedokładności w korespondencji <spod Wąbrzeźna z 10 bm.> Otóż p. Apolinary Działowski nie sprzedał Pilewic Niemcowi, gdyż nigdy nie był ich właścicielem. Pilewice nigdy też „na tłustej glebie radzyńskiej” położone nie były, leżą owszem w powiecie chełmińskim w parafii Sarnowskiej, częścią ku Wałdowu, na dość chudej glebie chełmińskiej, choć większa część pola ku Sarnowu, Gorzuchowu, Działowu i Brzezinom ma pszenną ziemię. Mam co do przeszłości dóbr szlacheckich, szczególniej na ziemi chełmińskiej, notatki w odległe czasy sięgające, z tych wiem, że Pilewice należą do dziedzicznej majętności Działowskich, których gniazdom graniczące z Pilewicami Działowo. Rodzina Działowskich, najstarsza z polskich rodów szlacheckich na ziemi chełmińskiej według Niesieckiego, posiada Pilewice nieprzerwanie od kilku wieków, czego o Działowie nawet powiedzieć nie można, gdyż przez pewien czas posiadał wieś tę jeden Borowski, lubo bardzo krótko tylko, a do tego nie całkiem prawnie, jak wykazał proces, który dziedziczne gniazdo dziedziczne Działowskiemu przywrócił. Ostatnim posiedzicielem całego klucza działowskiego był ojciec p. Apolinarego, zmarły w 1856 zmarły Ignacy Działowski. Po jego śmierci trzej synowie podzielili się w ten sposób majątkiem, że p. Apolinary wziął Działowo, pp Leon i Eustachy zaś objęli wspólnie Pilewice i Piaski. Następnie spłacił p. Leon brata swego Eustachego, który kupił od Apolinarego Działowskiego, gdy tenże nabył od Niemca większą majętność w powiecie chełmińskim, Uciąż, który do dziś posiada. Nie p. Apolinary przeto, ale chyba p. Leon Działowski mógł sprzedać Pilewice. Czytam też doniesienie w pismach niemieckich, że nowym nabywcą starego dziedzictwa Działowskich ma być p. Müller z Mgoszcza, 160 000 tal czyli 480 000 marek, co brzmi lepiej, bo większa liczba. Co p .Działowskiego mogło spowodować do pozbywania się dziedzicznych Pilewic, szczególniej teraz, kiedy wszedł wreszcie w szczęśliwe związki małżeńskie, tego naturalnie domyśleć się nie mogę. Przypuszczenie bowiem, że interesa tego wymagały, byłoby może za kawalerskich czasów prędzej dozwolone niż po szczęśliwszym zawinięciu do portu małżeńskiego. Sądzą, że p. Leon upatrzył sobie chyba inną okolicę, w której będzie mógł wzorem brata swego Apolinarego pracować w sprawach publicznych, do czego w okolicy Pilewic znać już całkiem nie nadarzała mu się pora. Jeżeli tak, natenczas szlachetny zamiar powiększenia zastępu naszych pracowników i gorliwie jego wypełnianie rozgrzeszą p .Leona, lubo zawsze wielką pozostanie szkodą, że Działowscy taką wielką dziedzinę swoją z rąk wypuścili w ręce tak nowego nabywcy. Müller po Działowskich i proszę sobie wystawić ! – A dla pp. Eustachego i Apolinarego, niech chcą mówią, nie mogło być trudnością majątkową utrzymanie Pilewic przy sobie. Szkoda, widzi Bóg, wielka szkoda, taka przerwa odwiecznej dziedziczności.

[Po opisie sytuacji majątku Karczewo autor przytoczył na tę okoliczność wiersz ;

Wszak to zagon polski, zlany krwią obficie

Na nim zmarli ojce, my zaś wzięli życie

Więc kto go porzuca, na rymarkę daje,

Tego klątwa ludu ściga po wsze kraje. ]

 1874 } 22 grudnia Gazeta Toruńska w korespondencji z 20 grudnia w kwestii polskich posiadłości ziemskich pisała : „Mylna na szczęście wiadomość o sprzedaży Pilewic nasuwa mi przecież myśl spojrzenia w przeszłość i policzenia naszych strat w ciągu ostatnich lat piętnastu.” Dalej ubolewano, iż kilka pięknych polskich majątków ; Obory, Łyniec, Brzeziny przeszło w ręce niemieckie. Były też informacje pocieszające. Jako przykłady pomyślne dla polskiego stanu posiadania dawano wykupienie z rąk niemieckich Uciąża przez Apolinarego Działowskiego z rąk Kitla przed 15 laty, Trzcianek nabyty przez Antoniego Chrzanowskiego itp. Przypomniano, iż w Ziemi Chełmińskiej w posiadaniu polskich rodzin pozostają ; Ujście, Kijewo, Kosowizna, Trzebcz, Marynki Ludwika Ślaskiego, Wabcz, Jakóbowo, Szymanowo, Działowo Eustachego Działowskiego, Ostrowo z Ignacewem Ignacego Chrzanowskiego, Orłowo Kazimierza Ślaskiego, Trzcianek Antoniego Chrzanowskiego, Uciąż Apolinarego Działowskiego, Gziki Iłowieckiej, Niedźwiedź Kucharskiego, Mgowo z Wałyczem Zygmunta Działowskiego, Pilewice Leona Działowskiego.

 1875 } według statystyk z 1864 roku wieś Działowo liczyło 157 dusz. Dla porównania inne wsie- majątki liczyły sobie ; Orłowo 274 dusz. Płużnica 132 dusze. Augustynki 158 dusz. Mgowo 306 dusz. Baumgart 44 dusze. Nowawieś Król 500 dusz…..

 1881 } w styczniu ogłoszono decyzję budowy stacji w Gorzuchowie na trasie nowo budowanej linii kolejowej Grudziądz – Toruń. Dla Działowa była to bardzo dobra wiadomość za względu na bliskość stacji do majątku.

 1881 } w roku tym majątek Działowo o powierzchni 370,07 ha dzierżył Eustachy Działowski. Mieszkało tu 157 osób w 10 budynkach mieszkalnych. 155 osób było wyznania katolickiego.

 1881 } Gazeta Toruńska z dnia 9 czerwca pisała : „ Wieś Pilewice w powiecie chełmińskim, która przez cztery wieki pozostawała w ręku rodziny Działowskich, sprzedał p. Leon Działowski p. Maksowi Weinbergowi z Gdańska za 459 000 mk. Znowu więc ubył na w dawnem województwie chełmińskiem cenny kawałek polskiej ziemi”. Co prawda w 1885 r. Leon Działowski, krytykowany za sprzedaż Pilewic kupił dobra Iwno k/Kcyni obejmujące 1 100 ha własność Wolszlegiera, ale strata każdego kawałka ziemi z rąk polskich traktowano jako sprzeniewierzenie się interesom narodowym. Pilewice sprzedano na przymusowej sprzedaży nazywanej wtedy subhastą.

 1887 } W kwietniu Eustachy Działowski z Działowa wyłożył 20 marek na okaleczałego rządcę – taka enigmatyczna informacja znalazła się w Gazecie Toruńskiej. Dalsze datki na ten cel przyjmował Edward Donimirski w Łysomicach.

 1888 } Dąbrówka w powiecie chełmińskim była wsią gburską i w sporej mierze niemiecką. Do okręgu wyborczego w tej wsi należały sąsiednie miejscowości ; Błędowo, Działowo, Goryń, Płąchawy i Pilewice. W okręgu tym wybrano czterech Polaków i jednego Niemca.

 …. } odkryto cmentarzysko kultury pomorskiej. Wśród urn znaleziono wazę brzuchatą szeroko otwartą z dwoma uszami z imitacją sznura u nasady szyi, wysokości 24,5 cm. , drugą podobną z rzędami pionowych kresek, trzecia smuklejsza bez uszek wysokości 22,5 cm…Poza tym były w grobach dwie szpile z łabędzią szyjką i główką tarczowatą.. Przedmioty te znajdowały się w muzeum w Toruniu.

 1898 } w spisie członków Towarzystwa Naukowego w Toruniu widniały imiona przedstawicieli rodu Działowskich ; Apolinarego z Mirakowa, Zygmunta z Mgowa i Eustachego z Działowa.

Mapa Działowa z 1906 r…

 1910 } w roku tym zanotowano w Działowie 7 budynków mieszkalnych i 24 gospodarczych. We wsi mieszkało 148 osób. Jak zwykle w majątkach, gdzie właścicielami od pokoleń byli Polacy mieszkali ludzie narodowości polskiej.

 1917 } Eustachy Działowski rozpoczął budowę kaplicy dworskiej. Jej budowę zakończyła córka Halina Jeżowska. Na zdjęciu widoczna dobudowana część przednia kaplicy z lat 80 tych.

Kaplica działowskich … [Fot. 2007 Działowo…]

 1919 } zmarł Eustachy Działowski władający majątkiem od 1864 roku. Po I wojnie światowej dawny majątek skurczył się wyłącznie do Działowa. W swoim testamencie zapisał Działowo w równych częściach swoim czterem córkom: Zofii Donimirskiej z Dębieńca, Marii Wąsowskiej z Grudziądza, Władysławie Mieczkowskiej z Niedźwiedzia i Halinie Jeżewskiej z Warszawy. Działowem zarządzała córka Halina Jeżewska, mieszkająca na stałe w Warszawie. Po jej śmierci, majątkiem w imieniu małoletniego syna Leszka, zarządzał Gabriel Jeżewski dyrektor Banku Handlowego.

 1921 } W okresie międzywojennym obszar dworski Działowo obejmował 371 ha. Według danych spisowych z 1921 roku mieszkali tu wyłącznie Polacy (173 mieszkańców). W miejscowości znajdowało się 27 gospodarstw i 9 budynków mieszkalnych. Wójtostwo znajdowało się w Trzebiełuchu, posterunek policji w Dąbrówce. Wieś była obszarem dworskim w którym funkcje sołtysa (administracyjne) sprawował właściciel majątku lub osoba przez niego wyznaczona.

 1923 } obszar majątku wynosił 365 hektarów, w tym 313 roli, 42 łąk, 9 nieużytków i 1 ha wody. Dochód roczny majątku obliczono na 5983 marek. We wsi mieszkały 173 osoby, sami Polacy. Wg spisu było też we wsi 42 konie, 129 szt bydła, 162 szt trzody i 51 owiec. Parafia była w Sarnowie, Poczta w Trzebiełuchu. Szkoła katolicka w Goryniu. Jako właścicielka w księdze adresowej województwa pomorskiego figurowała córka Eustachego Zofia Donimirska.

 1925 } 27 listopada przedwcześnie zmarła Halina Działowska Gabrielowa Jeżewska….mąż wystawił jej w kaplicy grobowej przy kościele w Sarnowie  piękną płaskorzeźbę…

  1929 } ogłoszono dodatkowe targi na remonty do wojska. Miedzy innymi 13 listopada odbyły się w pobliskim Gorzuchowie. Majątki ziemskie, takie jak Działowo miały duże szansa na korzystną sprzedaż koni wojskowych. Konie musiały być odpowiedniego wzrostu i należycie przygotowane „wprowadzone”.

 1929 } 2 listopada „Gazeta Toruńska” ogłosiła o wyborach 31 członków do sejmiku powiatu chełmińskiego. Działowo znalazło się w II okręgu wyborczym „Wałdowo Szlacheckie”, w którym wybierano 4 członków sejmiku.

Jeśli o głoszenie z 1930 roku  dotyczyło spraw majątku Działowskich to świadczyłoby  nie najlepiej o kondycji finansowej …

 1935 } W wyniku ustawy scaleniowej miejscowość jako obszar dworski włączona została do gromady Płąchawy w gminie zbiorowej Błędowo. Według stanu na 1934 rok miejscowość należała do obwodu szkolnego Płąchawy. Było tam jeszcze wtedy jezioro o powierzchni 4 hektarów w którym występowały okonie, karasie, płotki i szczupaki.

 1929 } mieszkańcy gmin i obszarów dworskich głosowali do sejmiku powiatowego w następujących „biurach głosowania” ; Płąchawy i Działowo szkole w Płąchawach. Przewodniczącym był miejscowy sołtys Karol Dydo i Jan Mittek. Z Działowa Leszek Mieczkowski, wymieniony jest także niejaki Olszewski.

 1929 } 31 października ogłoszono dodatkowe zebranie kontrolne dla roczników poborowych 1889,1902,1904 w Chełmnie w Powiatowej Komendzie Uzupełnień na dzień 16 listopad.

 1930 } ogłoszenie z „Nadwiślanina” z 8 kwietnia i 10 października dotyczyło majątku działowskiego zarządzanego przez Jeżewskich … coś tam widać z finansami majątkowymi było nie tak jeśli trzeba było sięgać po takie metody ściągnięcia należności…!

 1930 } 5 kwietnia ogłoszenie starosty podano plan licencji buhajów dla Działowa na dzień 25 kwiecień w Błędowie przed oberżą o godz. 12,00. Proszono przełożonych majątków, aby spęd buhajów był najliczniejszy.

 1930 } 3 maja ogłoszono plan szczepienia dzieci przeciwko ospie. Dla działowskich dzieci wyznaczono na 21maja w szkole w Gorzuchowie.

 1930 } starosta chełmiński Ossowski dał następujące ogłoszenie : „Z powodu budowy nowej drogi, przejazd z Malankowa do Działowa, aż do odwołania odbywać się ma przez Dąbrówkę”.

 1930 } ustanowiono dla Działowa przegląd koni w Kornatowie przy oberży Chrzanowskiego na dzień 24 maja o godz.6,30. Jednocześnie ogłoszono, iż poborowi z roczników 1907,1908,1909 maja stawić się w Chełmnie w „Dworze Chełmińskim” przed Komisją Poborową w dniu 3 czerwca 1930 r.

 1930 } w maju starosta chełmiński Ossowski ogłosił plan szczepień dla dzieci szkolnych i gimnazjum przeciwko ospie. Dzieci z Działowa musiały stawić się w 21 maja w Gorzuchowie w tamtejszej szkole.

 1930 } komunikat informował o pokazie koni w Działowie dnia 3 czerwca o godz. 13 tej. Podczas takiego pokazu z polecenia starosty zostały przeprowadzone kontrole ksiąg ewidencyjnych i dowodów tożsamości zwierząt.

 1930 } Ogłoszono komunikat o groźnej chorobie bydła pryszczycy. Uznano, iż w gospodarstwie Foerstera w sąsiedniej Dąbrówce choroba ta wygasła.

 1930 } W wyborach do sejmu 16 listopada w Działowie urządzono obwód głosowania i lokal wyborczy dla Płąchaw i Dąbrówki. W samym Działowie głosowano następująco ; na listę nr.1 – 43 głosy, na nr. 4 – 65, na nr. 7 – 166 głosów. Endecja/BBWR

 1931 } na dzień 10 stycznia wyznaczono w Kornatowie w oberży Chrzanowskiego o godz. 9,45 kontrolę ksiąg ewidencyjnych koni przez inspektora koni z Grudziądza. Na tą kontrole obowiązkowo winni stawić się przełożeni obszaru wiejskiego (dworskiego) z Działowa.

 1931 } 29 kwietnia w Błędowie odbyło się licencjonowanie buhajów przed oberżą – między innymi dla Działowa.

 1935 } W wyniku ustawy scaleniowej miejscowość jako obszar dworski włączona została do gromady Płąchawy w gminie zbiorowej Błędowo. Wójtem gminy był emerytowany komisarz Policji Zygmunt Frąckiewicz z Wałdowa.

 Według stanu na 1934 rok miejscowość należała do obwodu szkolnego Płąchawy. Było tam jeszcze wtedy jezioro o powierzchni 4 hektarów w którym występowały okonie, karasie, płotki i szczupaki.

 1939 } po 1 września zarządcą majątku był Grabowski z Chełmna.

 1940 } 12 lutego dwór i majątek przejęła III Rzesza Niemiecka. Jako odszkodowanie za utracone dobra w Estonia w lutym 1943 roku majątek otrzymał baron von Sternberg.