Błędowo ; Blandow,Blandaw, Blęndowo, Blendowo, Blandau, Błędowo; tereny przyleśne i pustkowia, „ błądzić, błąkający się, zabłąkany”.
Zebrałem w latach 1974 – 2010 Janusz Marcinkowski
Błędowski dwór w swej historii mieścił szkołę, urzędy gminne i gromadzkie, dzisiaj w prywatnych rękach ..
- …. } we wsi znaleziono lemiesz kamienny pochodzący z okresu kultury ceramiki wstęgowej.
- 1300 } około tego roku Krzyżacy wybudowali kościół z nieciosanych kamieni.
- 1320 } wzmiankuje się po raz pierwszy o kościele parafialnym Św. Michała Anioła i plebanie o imieniu Mikołaj.
- 1331 } część wsi posiadał niejaki Eberhard, którą otrzymał ją na prawie rycerskim od Krzyżaków za zasługi wojenne.
- 1410 } wojska Jagiełły obrabowały i zniszczyły kościół, a na cmentarzu zostało zabitych dwóch księży parafii Błędowo. Zginęło również 3 innych mieszkańców wsi.
- 1413 } pleban Piotr objął parafię błędowską przy protekcji wielkiego mistrza krzyżackiego Henryka von Plauena.
- 1438 } wieś jako własność Zakonu liczyła 46 łanów. Czynsz wynosił 19.5 szkojców oraz z każdego łanu gruntów ornych zobowiązani byli dawać 2 kury na rzecz właściciela wsi. We wsi istniała karczma.
- 1466 } po II pokoju toruńskim wieś stała się własnością królewską. Należała do starostwa grudziądzkiego.
- 1504 } król Aleksander Jagiellończyk nowo wystawionym dokumentem potwierdził dawne przywileje i nadania dla sołtysa i wsi. Zaginione dokumenty krzyżackiego nadania pochodziły z XIV w.
- 1533 ?} kościołowi służył ufundowany został dzwon z napisem minuskułowym (rodzaj pisma romańskiego, gotyckiego itp).
- 1564 } według zachowanej lustracji wsi Błędowo z tego roku wieś należała do starostwa grudziądzkiego (własność królewska) i posiadała 60 włók, z tego sołtys dzierżył 5 włók, pleban 4. 16 „gburów” uprawiało 43 czynszowych włók. Płacili oni czynsze w postaci pieniężnej, daniny kur, zboża i świadczenia prac odrobkowych „około wszelkiej roboty”. We wsi była wtedy karczma, folwark i kościół. Chłopi i sołtys spełniali także swoje powinności wobec plebana i biskupa chełmińskiego. Mogli oni korzystać z drewna „ w zaroślach borowych”.
- 1570 } według lustracji z tego roku wieś miała 51 łanów, karczmę, 15 zagrodników, 5 rzemieślników, 6 komorników..
- 1622 } król Zygmunt III Waza potwierdził dawne przywileje dla sołtysa wsi.
- 1647 } potwierdzone jest wezwanie św. Michała Archanioła kościoła i parafii błędowskiej. Przy parafii istniał szpital. szpital parafialny (gminny dom dla ubogich, wędrowców..), zanim spłonął, istniał jeszcze po pierwszej wojnie szwedzkiej.
- 1654 } we wsi mieszkali wtedy mieszkańcy o nazwiskach ; Ryś, Bydloch, Falek, Perc, Nowak, Swietek, Polak, Gruzla, Kisiel, Mróz, Niewola, Gecza, Kula…
- 1664 } wieś miała 60,5 włók, do kościoła należały 4 włóki, do sołtysa 5. Zabudowania sołeckie – folwarczne określono jako „Znajdujące się opłakanym stanie, wymagające naprawy. Zrujnowany był miejscowy browar. W części mieszkalnej była tylko jedna izba. We wsi były 4 włóki wybranieckie, z czego wynikał dla chłopów obowiązek służby wojskowej, który świadczyli wówczas Wojciech Blakowski i Wojciech Suchmiel. We wsi mieszkało między innymi 3 ogrodników i szewc.
- 1670 } Parafia Należała ona jeszcze wtedy do dekanatu grudziądzkiego, a po likwidacji tegoż w XVIII w., przeniesiono ją do dekanatu wąbrzeskiego.
- 1682 } Błędowo płaciło rocznie „od 72 morgów osiadłych i 4 ½ zagrodników, karczmarza” 4 zł i 10 groszy podatku”.
- 1700 } niezbędnych napraw kościoła parafialnego dokonał kasztelan rypiński – Michał Mełdzyński.
- 1726 } 7 lipca na skutek uderzenia pioruna powstał pożar, którego pastwą padła cała wieś, a z kościoła zostały tylko 4 ściany.
- 1770 } właścicielem wsi był Michał Canden – Trzciński.
- 1772 } Przeprowadzony po I rozbiorze Polski pruski spis podatkowy wykazał, że miejscowość zamieszkiwało 142 mieszkańców, a poza dobrami gracjalnymi (z ograniczonymi prawami własności) i lemańskimi (dobra z których obowiązywała służba zbrojna w zamian za nadanie ziemi) oraz majątkiem parafii (9 włók), wieś zamieszkiwało 20 rodzin chłopskich oraz 7 rodzin nie będących dzierżawcami ziemi (w tym organista z rodziną). Poza pracą na roli, niektórzy chłopi zajmowali się także innymi zajęciami, jak np. pasterstwem, owczarstwem czy też pracami leśnymi. Chłopi dzierżawili grunty o powierzchni od 3 do 18 mórg. Pisownia nazwisk ówczesnych mieszkańców wsi wskazuje, że większość z nich stanowili Polacy. Większość gruntów należących do wsi uznane zostało jako urodzajne, a pozostałe jako mało użyteczne. Przed I rozbiorem Polski w Błędowie, jako miejscowości stanowiącej własność królewską, nie było folwarku szlacheckiego. Takowy został stworzony dopiero w okresie zaboru pruskiego. Proboszcz błędowski Andrzej Kleszczyński gospodarował na 9 łanach. Na jego folwarku na stałe pracowało 6 parobków. W okresie pierwszego rozbioru Polski właścicielem gracjalnym (dożywotnim) majątku liczącego 3 łany był Teodor Działowski. Wydzierżawił on swój majątek niejakiemu Glinieckiemu, który był jednocześnie sołtysem wsi. Dzierżawca mieszkał w siedzibie sołtysów i utrzymywał na stałe 6 osób służby folwarcznej. Na 3 łanach gospodarował niejaki Blasewinsky. Karczmę prowadził Bartosz Darnicki.
- 1797 } jako właściciel wsi ( dobra po Działowskim) występuje Henryk Golbeck, w rok później był nim Ernest Hoof.
- 1817 } założono szkołę katolicką, mieściła się w budynku stojącym naprzeciw dzisiejszego budynku mieszkalnego SKR. Kronika szkoły katolickiej znajdowała się przed wojną w szkole w Goryniu. Jej początkowe zapisy sięgają 1860 roku.
- 1830 } zbudowano dwór w stylu późno klasycystycznym. Obok stał dawny browar, zamieniony później na gospodę – gasthaus pod „Ks. Bismarckiem”.
- 1860 – 1889 } nauczycielem szkoły katolickiej był Jan [Trzciński] Trzczyński pochowany na błędowskim cmentarzu. Jego następcą był Antoni Podlaszewski. Jako Polacy byli oni szykanowani przez pruskie władze. Po Podlaszewskim nauczycielem został Niemiec – hakatysta Kuhn (zginął w 1901 r.) który wsławił się tym, iż dzieciom nie pozwalał mówić po polsku.
- 1865 } targ w Błędowie w powiecie chełmińskim odbywany dotąd podczas odpustu został na mocy obwieszczenia radcy ziemskiego na zawsze zniesiony. Niestety nie są znane nam przyczyny takiego posunięcia !
- 1866 } 15 lutego zmarł ks. Józef Krakowski, proboszcz błędowski. Ks. Krakowski miał 65 lat. Kapłaństwu poświęcił 39 lat życia. Prawo wprowadzenia nowego proboszcza przysługiwało biskupowi chełmińskiemu.
- 1866 } Prusacy zmienili nazwę wsi na niemiecko brzmiącą „Blandau”.
- 1868 } obszar wsi wynosił 4057 mórg magdeburskich. Wieś zamieszkiwało 279 mieszkańców, w tym 190 katolików należących do miejscowej parafii i 89 ewangelików przynależnych do parafii ewangelickiej w Grudziądzu.
- 1873 } Gazeta Toruńska z 24 września informowała : „W Błędowie w powiecie chełmińskim, zakradł się złodziej do kościoła. Wypróżnił skarbonkę i usiłował dobić się do zakrystii, co mu się przecież nie udało, bo dobiwszy jedne, drugiego zamku otworzyć nie zdołał. Znaleziono w kościele rozmaite narzędzia kowalskie, które miejscowy kowal poznał jako swoje ; złodziej bowiem włamał się [wcześniej ]do kuźni”.
- 1877 } zmarł ksiądz Alojzy Fiedler, proboszcz w Błędowie w 51 roku życia, w 27 roku kapłaństwa.
- 1879 } tego roku sięgały początki zaginionej kroniki szkoły katolickiej w Błędowie. Opisywały one okresy wcześniejsze. Niektóre informacje, wpisane w tym tekście przetrwały dzięki zapisowi w kronice błędowskiej „Snarskiego”, jakie wpisał polski nauczyciel Tadeusz Pronobis.
- 1876 } pod kręgiem kamiennym złożonym z 46 głazów( 15 m średnicy), w środku z piramidą z kamieni 2,40 m wysoką, znaleziono urnę z kośćmi palonymi, a pod nią znajdował sie niespalony szkielet ukryty w piasku a przy nim miedzianą, rzymską monetę z V w. tj. z okresu panowania Teodozjusza. Gazeta Toruńska z dnia 5 marca 1876 r. poinformowała o odkryciu w Błędowie ; „W Błędowie, wiosce między Chełmnem i Grudziądzem, gdzie kopią kamienie do mostów z Laskowic do Jabłonowa, znaleźli robotnicy kilkanaście regularnych kamieni ustawionych w koło, mające 15 metrów średnicy. W środku tego koła znaleziono dwie urny przykryte kamieniami. Przez nieostrożność robotnicy urny te potłukli. Cokolwiek głębiej znaleziono kościotrupa. Przy którego głowie była moneta z czasów cesarza Teodozjusza panującego w 4 stuleciu po Chrystusie. Na jednej stronie był wyraźny wizerunek tego cesarza z napisem bardzo niewyraźnym, którym jednak odczytano imię Teodozjusza. Druga strona monety przedstawiała wojownika, trzymającego nogę na karku zwyciężonego. Moneta ta ma blisko 1500 lat.
- 1880 } 20 maja Gazeta Toruńska informowała, iż posiedziciel ziemski Mathias z Błędowa został wylosowany na członka sądu przysięgłych w Toruniu. Zapowiedziano również, iż najbliższe posiedzenie odbędzie się w Toruniu 21 czerwca.
- 1881 } stan w osieroconej parafii błędowskiej na 1 stycznia 1881 roku wynosił 630 dusz. 1881 } według stanu z dnia 1 stycznia diecezja chełmińska obejmowała 252 parafie i 399 księży. Na jednego duchownego przypadało 2300 dusz. 45 parafii było osieroconych, w tym także parafia błędowska była bez duchownego. W roku tym w parafii było 630 dusz. Natomiast w Płużnicy liczono 1172 wiernych.
- 1881 } 7 lutego właściciel wsi Błędowo Mathias brał udział w rozprawach sądowych jako sędzia przysięgły
- 1881 } królewskim rozkazem gabinetowym z 20 września udzielono prawo do wywłaszczenia gruntów potrzebnych dla budowy między innymi drogi żwirowej z Paparzyna do Błędowa.
- 1883 } w nr 32 z 9 sierpnia „Przyjaciel ludu ..” pisał : „W Błędowie pod Gorzuchowem, gdzie od niedawna istnieje agentura pocztowa, urządzono teraz stację telefoniczną”.
- 1883 } Gazeta Toruńska z sierpnia informowała, iż osierocona parafia w Błędowie otrzymała nowego proboszcza. Został nim ks. Teodor Koerner.
- 1884 } „Przyjaciel” nr. 3 z 17 stycznia informował, iż utworzono nowy obwód inspekcji szkolnej. Od nowego roku odłączono od powiatów toruńskiego, brodnickiego i chełmińskiego trzecią część szkół i połączono w nowy obwód powiatowej inspekcji szkół. Od chełmińskiego odłączono między innymi szkoły ; Błędowo, Mgowo, Nową Wieś Królewska, Płużnicę, Wieldządz … i przyłączono do powiatowej inspekcji szkół w Wąbrzeźnie. Nowym inspektor schule został Gregorovius – były nauczyciel gimnazjalny w Lignicy.
- 1885 } „Przyjaciel” nr. 9 z 5 marca informował, że rogatkę szosową przenosząco Paparzyna w to miejsce, gdzie nowa szosa do Gorzuchowskiego dworca a dalej do Błędowa starej szosy dochodzi. Dla mieszkańców Gogolina, Trzebiełucha, Sarnowa, Pilewic i Wałdowa będą ułatwienia w opłacie szosowego.
- 1885 } „Przyjaciel” nr. 32 z 6 sierpnia informował, iż w Błędowie wściekły pies pokąsał dziecko. Gazeta dodaje,” iż okolica na około 4 km w około obowiązana zachowywać co do psów zwykłą ostrożność policyjnie przepisaną”….
- 1885 } w miesiącu marcu ogłoszono w Gazecie Toruńskiej, iż „ z Trzebiełucha przenoszą rogatkę szosową do Paparzyna w to miejsce, gdzie nowa szosa do Gorzuchowskiego dworca, a dalej do Błędowa starej szosy dochodzi. Dla mieszkańców Gogolina, Trzebieucha, Sarnowa, Pilewic i Wałdowa będą ułatwienia w opłacie szosowego
- 1888 } 13 lutego w Tucholi osobliwa para zawarła w kościele związek małżeński : młoda pani Szamocka z Błędowa licząca sobie osiemdziesiąt drugą wiosnę życia, a pan młody, który ślubował jej miłość małżeńską ma dopiero lat 30. Gdy młoda para z kościoła wychodziła otoczyła ją taka wielka ilość ciekawych, że z biedą udało się „młodej pani”, która podobno już i przy chodzeniu nieco szwankuje, przedostać się do sanek.
- 1888 } Dąbrówka w powiecie chełmińskim była wsią gburską i czysto niemiecką. Do okręgu wyborczego w tej wsi należały sąsiednie miejscowości ; Błędowo, Działowo, Goryń, Płąchawy i Pilewice. W okręgu tym wybrano czterech Polaków i jednego Niemca.
- 1889 } administratorzy majątków ziemskich ; Paul Bucholz z Gorynia, Max Wentscher z Błędowa i właściciel majątku Płąchawy Hinrichsen, Błędowo utworzyli związek szkolny dla wybudowania budynku szkolnego. Przewodniczącym Związku został inspektor szkolny Winter z Wąbrzeźna. Związek kupił za 200 marek z majątku błędowskiego od Fraü Mathias grunt pod szkołę ewangelicką i w ciągu trzech lat ją postawił.
Plan ziemi szkolnej na której wystawiono szkołę… budynek stoi w Błędowie do dzisiaj …
- 1892 } Rząd Królewski powołał na stanowisko nauczyciela nowej ewangelickiej szkoły Paula Daniela von Snarskiego. Urodził się 20 lipca 1863 roku w rodzinie polskiego, szlacheckiego pochodzenia, czego nie ukrywał. Do szkół chodził w Grudziądzu i Malborku. Przed posadą w Błędowie pracował w Gogolinie pow. Chełmno. Snarskiemu zawdzięczamy piękny, ręcznie pisany dokument dziejów wsi, kronikę Błędowa. Pisał ją systematycznie od 1 lutego 1892 do 6 września 1920 tj. do dnia wyjazdu z Błędowa. Jej treść jest często wykorzystywana w tym opracowaniu. Wprowadzenia Snarskiego na błędowską posadę dokonali ; Hinrichsen właściciel Płąchaw, Max Wentscher administrator majątku Błędowo i ks. Geschke z Wieldządza.
Pierwsza strona błędowskiej kroniki szkoły ewangelickiej z lat 1892-1920 … dlaczego Snarski umieścił na niej nazwę wsi Płąchawy – nie wiadomo ?
- 1892 } 15 lutego rozpoczęto naukę w szkole ewangelickiej z 22 uczniami. Z Błędowa było ich 15, z Gorynia 4 i z Płąchaw 3 dzieci. 30 czerwca zmarła 13 letnia uczennica Julianna Sommer
Budynek szkolny w której rozpoczęto w 1892 roku naukę …
- 1892 } mapa wsi Błędowo wykonana przez nauczyciela Paula von Snarskiego wskazuje na właścicieli następujących nieruchomości w centrum wsi ; Czyżewski, Dziengelewski, Jankowski, Kamm, Czajkowski, Bigall, Falk, Ruszkowski, Marchlewski, Szalszewski, Jankowski… oprócz tych prywatnych posesji we wsi był kościół i plebania katolicka z zabudowaniami gospodarczymi, szkoła katolicka (przy drodze do Płąchaw), szkoła ewangelicka (przy wjeździe od Kotnowa) oraz gospoda Gerhinga. Odrębność stanowił folwark – majątek i jego zabudowania wraz z dworem właścicielki Matthias.
- 1893 } pobudowano drogę brukową do szkoły ewangelickiej od głównej szosy ( 70 m x 3 m). Zarząd szkolny zdecydował się na prace budowlane. Dobudowano piekarnik w którym dziewczęta z nauczycielem mogły uczyć się praktycznych umiejętności gotowania. Wstawiono podwójne okna i powiększono pomieszczenie gospodarcze na przechowywanie zbóż i pasz.
- 1893 } po inspekcji szkoły nauczyciel Paul Snarski napisał :” Jego łagodność (radcy szkolnego} oraz uprzejmość pozostaną nauczycielowi i dzieciom długo w pamięci!” Jesienią dużo dzieci zachorowało na szkarlatynę i odrę, dlatego też przedłużono wakacje jesienne o 4 tygodnie. Przed Bożym Narodzeniem zawrzała praca na polach. Wobec ciepłej pogody prowadzono normalne prace polowe.
Jeden z wpisów w kronice szkolnej pisany przez Paula von Snarskiego …
- 1893 } wieś nawiedziło suche lato, plony zbóż jarych i koniczyny były niekorzystne. Jesienią z kolei wystąpiła lawina zachorowań na odrę i szkarlatynę. Chorowali także synowie nauczyciela Franciszek i Reinhold. Skutkiem tych chorób przedłużono o całe 4 tygodnie przedłużono jesienne ferie. Natomiast zima była wyjątkowo łagodna, tak, iż przed Bożym Narodzeniem na ciężkich błędowskich polach „zawrzała” wiosenna praca. W szkole wzrastała liczba dzieci. Pod koniec roku było już ich 29.
- 1894 } 10 lutego szalała wichura w okolicy. W majątku Błędowo wywróciła stodołę. W Goryniu zniszczyła dom i stodołę. W Płąchawach wyrwała drzewo z korzeniami, uszkodziła domy i płoty. Po łagodnej zimie nastąpiła zimna wiosna. Biblioteka szkolna otrzymała 40 książek, które pilnie wykorzystywano. 16 sierpnia po raz odwiedził szkołę nowy inspektor szkolny dr Volkmann. W październiku przed szkoła posadzono 4 lipy. Na Boże Narodzenie kupiono za 20 marek jabłka, pierniki, orzechy, ozdoby choinkowe, cukierki, ciastka, dla dzieci z ubogich rodzin, które obdarowano na wigilię. Uroczystość odbyła 23 grudnia. Przybyła na nią właścicielka majątku p. Mathias z dwoma córkami i młodszym synem.
- 1895 } 20 lutego po długiej chorobie zmarł ksiądz Teodor Koerner, proboszcz parafii katolickiej. Parafia podlegała rządowemu-pruskiemu patronatowi. Następcą został ks. Franciszek Grajewski.
- 1895 } 1 kwietnia odbyła się uroczystość ku czci Bismarka. Szczególnie uwypuklono zwycięstwo nad Francuzami pod Sedanem i królewskie urodziny. Wieczorem o godz. 8.00 zapłonęły wzdłuż Wisły ognie… na takie ognisko przygotowano do 2 m2 drewna. Podobne ognisko rozpalono w Goryniu. W lipcu ks. Schmeling z Wieldządza przejął funkcję inspekcyjną nad szkołami ewangelickimi obwodu kościelnego Wieldządz. Nauczyciel Snarski pisze, iż zawiódł się na swoim duszpasterzu, bowiem : „do tej pory nie urządził ani jednej konferencji”. W szkole zainstalowano w miejsce drewnianej pompę żelazną. Pracę wykonał pompiarz Holtfreter z Grudziądz za 240 marek . Niestety pompa nie działała ponieważ w studni było zbyt mało wody! Nauczyciel przywiózł z Wąbrzeźna dwa portrety przekazane z Regencji z Kwidzynia – Jego Majestatu Króla i Marcina Lutra…!
- 1896 } w nowy rok zanotowano -15 stopni. We wsi wybuchła epidemia tyfusu. Zmarł oberżysta oraz dwie osoby z jego krewności. Zmarła także 10 letnia Emilia Fisch. Szkołę nadal trapiły remonty. Uroczyście obchodzono 25 lecie zjednoczenia Niemiec. Nauczyciel Snarski wyraził w kronice szkolnej życzenie ; „ Oby Bóg wziął w szczególną opiekę naszą drogą niemiecką Ojczyznę i pozwolił przetrwać niejedne wichry dziejowe na setki, setki lat.
- 1897 } w szkole ewangelickiej w marcu zorganizowano uroczystość upamiętniającą króla Wilhelma Wielkiego.. 3 sierpnia nad Błędowem rozszalała się burza. Piorun uderzył w drzewo naprzeciw szkoły ewangelickiej. W oknach frontu szkoły z tego powodu wyleciały szyby.
- 1897 } Nad ranem w dniu 3 sierpnia nadciągnęła nad Blandau gwałtowna burza. W pobliżu miejscowości uderzyło kilka piorunów. Jeden z nich trafił w duże drzewo znajdujące się naprzeciwko budynku szkolnego. Jest co prawda widoczne uszkodzenie drzewa w obrębie jego górnej części, lecz uszkodzenie owo jest dalece mniejsze niźli na dolnym odcinku pnia. W tym drugim to miejscu kora jest bowiem od strony szkoły całkowicie obdarta. Niewielkie odłamki pozbierałem sprzed drzwi zaraz po uderzeniu piorunu. Silny napór powietrza podczas uderzenia piorunu wgniótł dwie szyby we frontowej części budynku szkolnego..
- 1898 } liczba dzieci w szkole katolickiej wynosiła 103. Były to dzieci z obszarów dworskich Błędowo, Goryń, Płąchawy. W szkole uczył Niemiec Künh, który postawił sobie za cel, aby żadne dziecko nie rozmawiało po polsku, oskarżając jednocześnie swoich polskich poprzedników, iż źle uczyli dzieci. Zapis podaje, iż Künh zginął we wrześniu 1901 roku.
- 18…} rozkopano 3 groby skrzynkowe- urny i przystawki. Znaleziono kubek z rączką…szpilę kościaną 9 cm długą…Przedmioty te złożono w muzeum gdańskim.
- 1898 } 22 lipca ostatnia właścicielka majątku Błędowo Mathias sprzedała go pruskiej komisji kolonizacyjnej z Poznania za sumę 840 000 marek. Komisja zarządzała majątkiem na czas przygotowania parcelacji przez administratorów-rządców. W miejsce Heilborna z dniem 1 kwietnia 1900 r. przybył rządca ze Świecia Oskar Wilde. Po krótkim pobycie w szpitalu w 1901 r. Oskar Wilde zmarł. Pochowano go jako pierwszego na nowym cmentarzu przy kościele parafialnym dla ewangelików w Wieldządzu. Nowym rządcą majątku został Boelicke. Z kolei w 1903 r. po wyprowadzeniu się Boelicke do Rychnowa k/Kowalewa nowym i prawdopodobnie ostatnim przed całkowitą parcelacją majątku, zwierzchnikiem dla majątku Błędowa w imieniu Komisji Kolonizacyjnej został Karol Priese. W 1902 r utworzono 53 gospodarstwa dla kolonistów niemieckich. Dwór po majątku w 1903 r przeznaczono na szkołę.(Potem Urząd Gromadzki, sprzedany pp Biłykom. Dzisiaj własność Mirosława Kucięby). Nauczyciel w swych zapiskach narzekał na zagrzybienie poprzedniego w 1892 r. oddanego do użytku budynku ewangelickiej szkoły do tego stopnia, iż trzeba było zajęcia organizować w katolickiej szkole.
Kuznia po majątkowa w Błędowie – stan przed remontem w 2012 roku … akwarela Waldemara Okońskiego..
- 1899 } od 7 do 18 marca szkoła była nieczynna z powodu panującej odry….już drugi rok nie odbyła się w szkole ewangelickiej choinka ze względu na brak funduszy.
- 1900 } w całej wsi odczuwano się brak pitnej wody. Komisja osiedleńcza musiała więc uruchomić w majątku specjalną studnię. 1 grudnia dokonano spisu. Gospodarstw we wsi było 54, ludności 295 osób, w tym 65 ewangelików i 230 katolików. Koni doliczono się 81, bydła 269, owiec 563 i 236 świń. Mieszkańcy chowali kury, gęsi, indyki, perliczki..
- 1901 } narzekano na złodziei „nie ostoi się im ani koń ani wóz..”, pisał kronikarz. Uroczyście obchodzono 200 rocznicę powstania państwa pruskiego. Śpiewem i modlitwami rozpoczęto i zakończono uroczystości temu poświęcone. Eksperymentalnie sprowadzono robotników niemieckich z Węgier. Kronikarz tak skomentował ich przydatność ; „Niestety niewiele pracują, za to dużo jedzą.
- „Czterokonnym wozem majątkowym wyjechały dzieci ze szkoły ewangelickiej na wycieczkę do Grudziądza. Wjechały rano o godz. 6,oo. Dojechały na godz. 10,oo. W Grudziądzu pływały statkiem po Wiśle, odwiedziły fotografa, zwiedzały muzeum, zamek i kościół … do Błędowa wrócono przez Wiewiórki o godz. 22,oo. Z dniem 1 września został przeniesiony nauczyciel szkoły Kuen do Marzęcic w pow. lubawskim. Snarski musiał go więc zastępować. Następcą Kuena został nauczyciel Schroetter z Gross Sibsau.
- 1902 } brukowano ulice w kierunku Błędowo – Kotnowo i niektóre odcinki w kierunku na Wiewiórki. Miano brukować ulicę wałdowską. Z Rosji i Saksonii napływali osadnicy niemieccy. Do lipca sprzedano bez mała prawie wszystkie parcele tworząc 53 gospodarstwa. W odległości 10 metrów od oberży posadzono dąb na część Bismarcka. Rośnie on w Błędowie do dzisiaj!
- 1903 } dwór majątkowy przeznaczono na szkołę. 14 września rozpoczęto naukę w nowym budynku. Przebudowy dokonał budowniczy Rothe z Chełmży. Podczas niej niestety wyburzono werandę. Ogród podzielono na trzy części ; dla oberży, dla sąsiada osadnika Haendlera i szkoły. Stało się to prawdopodobnie bez wiedzy Komisji Kolonizacyjnej 31 października odbyła się uroczystość ku czci Marcina Lutra.
Dwór – szkoła … stan z l. 80 tych ubiegłego wieku …
- 1903} Dokonano zmiany zarządcy majątku Błędowo (Blandau). Pruska Komisja Kolonizacyjna, której własnością był majątek błędowski kupiony od Mathias, przeznaczony do parcelacji i sprowadzenia na nowotworzone gospodarstwa niemieckich kolonistów. Zarządcą, do czasu przeprowadzenia parcelacji, na majątek Błędowo mianowano Karla Priese.
- 1904 } liczba dzieci ewangelickich wzrosła do 140. W szkole uczyło dwóch nauczycieli. Według spisu okazało się, iż 26 dzieci we wsi pracuje zarobkowo. Kronikarz opisał szczegółowo przypadek utonięcia w Wiśle w Zielone Świątki Rudolfa Thierlinga Zwłok nie odnaleziono) i szczególne zachowanie się Żyda z Wąbrzeźna Litmana (handlarz drewnem), który wielkodusznie umorzył wdowie po topielcu dług w wysokości 880 marek.
- 1904 } W 1904 roku do parafii rzymsko katolickiej należały miejscowości: Błędowo( 68 dusz), Goryń (175..) Hanowo (13..), Linarczyk (1..), Piaski (6 …) Turznice(…148 …), Brzeziny (7 ..), Skrobacz, Wiewiórki (130..), Daszkowo (1..) Kobylanki, Biały Bór, a liczba parafian wynosiła 555 wiernych. W szkołach katolickich (Błędowo, Goryń, Płąchawy uczyło się 57 dzieci. W Wiewiórkach 25 dzieci
- 1905 } kronikarz Snarski otrzymywał oprócz pensji także przydział na drewno opałowe w wysokości 15,6 m3 na 3 lata. Narzekał w kronice na bezużyteczną pompę szkolną. Firma Schroeter z Wąbrzeźna czyniła poprawki , „ale za każdym razem bezskutecznie”. Po kontroli szkoły przez radcę Triebela otrzymał 100 marek nagrody z regencji w Kwidzynie. Nauczyciel uważał, iż po poprzednich kontrolach „ujemnie” oceniających rezultaty, ale uznał tą nagrodę od niebios idącą. Spis ludności z 1 grudnia 1905 roku wykazał zmiany we wsi. Na 441 mieszkańców, w tym ewangelików było 376 , natomiast katolików tylko 45. Tak od 1900 r. po sprowadzenie osadników nastąpiło odwrócenie proporcji narodowościowych. Zarejestrowano 62 budynki mieszkalne. Błędowo zamieszkiwało 441 osób, w tym 214 mężczyzn i 227 kobiet. 376 mieszkańców deklarowało wyznanie ewangelickie (Niemcy), a 65 katolickie (Polacy). Jak widać z porównania danych spisowych z lat 1900 i 1905, w wyniku akcji osiedleńczej prowadzonej pod skrzydłami Komisji Kolonizacyjnej, w sposób diametralny zmieniła się struktura narodowościowa miejscowości. Dnia 24 czerwca 1906 roku na funkcję sołtysa wybrano kolonistę Gottlieba Gehringa, który wkrótce nominowany został także urzędnikiem Stanu Cywilnego. Funkcję ławników sprawowali Niemcy: Schulz i Rosenberg.
- 1906 } w marcu na udar serca w wieku 56 lat zmarł ks. Franciszek Grajewski. Jego następcą na błędowskim probostwie został ks. Józef von Bielicki z Żukowa pow. Kartuzy
- 1906 } ewangeliccy „ojcowie” Błędowa jak pisze kronikarz szkolny „prosili Komisje kolonizacyjną … aby dzieci katolickie uczęszczały do szkoły w Wiewiórkach lub do Mgowa a w błędowskiej szkole ewangelickiej miałby przydany zostać drugi nauczyciel. Propozycje te jednakże zostały odrzucone przez Rząd.
- 1906 } przy parafii katolickiej założono stowarzyszenie : „Apostolstwo Modlitwy, liczące 42 członków.
- 1906 } 24 czerwca dokonano wyboru sołtysa i ławników. Sołtysem został kolonista Gottlieb Gehring pierwszym ławnikiem Schulz a drugim Rosenberg. W latach 1906 – 1915 } sołtysem był Gehring Gottlieb (kolonista).
- Wszystkie szkoły (ewangelickie) uczciły dwa wesela ; srebrne pary królewskiej i zielone księcia Eitel i księżniczki Zofii. Zajęć w tym dniu nie było. W rolnictwie poważny brak paszy. Koniczyna i lucerna w większości wymarzły, a także pszenicę w części trzeba było zaorać. Ponieważ woda w pompie ma dużo żelaza trzeba było w szkole zainstalować urządzenie do filtrowania wody.
- 12 grudnia 1906 r w mieszkaniu kolonisty Jana Brodehla jego 11 letni syn Jonathan manipulował karabinem. W trakcie tej zabawy padł strzał, który zabił go na miejscu. Natomiast jego 12 letni brat Emanuel doznał obrażeń twarzy. Jonathan został pochowany na błędowskim cmentarzu.
- Po 10 latach prowadzenia ksiąg stanu cywilnego nauczyciel Snarski zrzekł się prowadzenia ksiąg stanu cywilnego. Funkcję tą przejął kolonista G.Gehring. W latach 1906 – 1918 członkami zarządu gminy Błędowo byli ; Herman Schultz, Rosenberg, Emil Schmiedt, Karol Franke, Gotlieb Gehring.
- 1907 } 2 listopada Gustaw Freund murarz spadł z wozu i zabił się. Przyczyną było to ,iż był on „wczorajszy” ponieważ w niedzielę obchodził swoje 28 letnie urodziny. Wg kronikarza Snarskiego alkohol w Błędowie czynił wielkie spustoszenie. We wsi było 139 koni, 350 szt bydła, 884 świń 1 owca, 18 kóz, 1683 szt drobiu i 43 pszczele uli. W 46 gospodarstwach domowych ubito 87 świń, 4 szt bydła oraz 1 kozę.
- 1908 } szkole zafundowano maszt i pruską flagę. 5 razy w ciągu roku należy szkołę oflagować. Nauczyciel szkoły ewangelickiej otrzymał podwyżkę uposażenia. Pensja zasadnicza wzrosła do 1100 marek rocznie. Oprócz tego otrzymywał „dodatek” na starość w wysokości 120 marek.
Dokonano ankietyzacji zabytków Błędowa :
- Wieża z pni drewnianych wysoka na 36 metrów, mająca u podstawy w obwodzie 50 m, na górze 8 m. Stała w 70 tym punkcie trygonometrycznym nad szosą z Gottersfeld po prawej stronie. Wieża obserwacyjna została w 1910 r sprzedana za 150 marek i rozebrana.
- Dwie parowy z okresu końcowej moreny lodowcowej. Znajdują się 2 km na północ od wspomnianej wieży. Rosną tu drzewa liściaste, zapraszając do przechadzki.
- Źródło przy oberży, ok. 172 m od wieży, skąd podziemne urządzenia wprowadzają wodę do studni oberży. Szyb źródła był obmurowany cegłą.
- Dąb Bismarcka w 1902 roku posadzony 11 m od oberży. Młode drzewo jest na 4 m wysokie.
- 1908 } W okresie wigilii zapanowały tęgie mrozy sięgające minus 20 stopni. 28 grudniu kolonisty Heina spalił się doszczętnie chlew. Bydło uratowano. We wsi były 143 konie, 416 szt bydła, 454 świnie i 4 owce.
- 1909 } zima była mroźna i napadało dużo śniegu, który leżał aż do marca. Drogi były często nieprzejezdne. „Kolonista Gottlieb Schmiedke chciał zabić psa. Użył do tego karabinu tak nieopatrznie, że poranił ramię i pierś własną”.
- 1909 } radnymi byli ; Karol Hellwig, Otto Lautenschlageer, Tomasz Okonek. Ten ostatni był pierwszym i jedynym polskim radnym. Dnia 2 czerwca 1909 roku wybrano nowych ławników. Zostali nimi Hellwig, Otton Lautenschlaeger i jedyny Polak, Tomasz Okonek.
- 1909 } remontowano budynek szkolny. Wzmocniono fundamenty, wybrukowano opaski wokół murów, naprawiono dachy. Podłogi w klasach po raz pierwszy posmarowano pyłochłonem. W następnym roku nauczyciel z własnych pieniędzy odbudował werandę na frontonie szkoły, którą podczas remontu kilka lat temu rozebrano.
- 1910 } zima była tak łagodna, iż na pola wywożono obornik, orano w woły lub przy pomocy 1, 2 lub 3 koni. Według spisu we wsi było ;78 gospodarstw, 435 mieszkańców. Według wyznania było ich ; ewangelicy – 260, luteranie – 18, … – 32, babtyści – 55 i katolicy – 70. Przynależność państwowa 427 niemieckiej i 8 Rosjan. Koni 145, bydła – 589, świń – … , owiec – 5 szt.
Mapa wsi określająca włąścicieli działek gruntu we wsi i obiektów publicznych ; szkoły, kościoła…
- 1910 } 9 marca zmarł 38 letni ławnik (radny) Herman Schulz, a nazajutrz jego żona powiła córeczkę.
- 1910 } czerwca o godz. 12 30 utonął podczas kąpania się w stawie 7 letni Ernst Gohl syn rolnika Moritza Gohla. Kowal Adolf Knebel wyciągnął chłopca z wody, jednak życia nie udało się uratować.
- 1910 } znajdująca się w Błędowie drewniana wieża obserwacyjna została sprzedana za 150 marek.
- 1910 } tradycyjnie 21 grudnia urządzono gwiazdkę w szkole ewangelickiej.
- 1911 } w wyniku uzupełniających wyborów 26 czerwca radnymi zostali ; Michał Timm, Edward Fregin, Moritz Gohl, Karol Franke.
- 1911 } z dniem 1 stycznia robotnik Karol Bunk został stróżem nocnym. Jego wynagrodzenie wynosi 240 marek rocznie. Na zapalenie mózgu zmarła 8 letnia uczennica Magdalena Fisch. W pogrzebie tak jak zawsze w przypadku śmierci uczniów, udział brali uczniowie całej szkoły. W tutejszej szkole 4 razy ks. Benicken z Wieldządza mówił na tematy: – „Stosunek Jezusa do ;ziemskiego zawodu ; majątku ; rodziny ; zwierzchności”.
- 1911 } 19 kwietnia starosta chełmiński (landrat)wziął udział w posiedzeniu spółki melioracyjnej. Do zarządu wybrano ; Karola Franke, Gustawa Staube, Gotlieba Gehringa, Moritza Gohla, Juliana Gente, Jana Asta, Johanna Korthalsa, Hermana Schroedera, Gustawa Imrota i Henryka Haendlera.
- 1911 } radca Triebel wizytował szkołę. Nieomal we wszystkich przedmiotach wyniki były równe „Zeru”! W lato zawieszono zajęcia szkolne z powodu upałów. Nauczyciel Paul von Snarski został wybrany do Rady Starszych wsi Błędowa.
- 1912 } w dniu 1 kwietnia Herman Jander sprzedał oberżę „pod Księciem Bismarckiem” Ernestowi Winklerowi.
- 1913 } powiesił się ubogi mieszkaniec Ferdynand N.
- 1913 } spis wykazał, iż w Błędowie rosło 2796 drzew owocowych. W ogrodzie szkoły ewangelickiej naliczono ; jabłoni 13 szt, grusz 11, śliw 6 , wisien 4 i jeden orzech włoski. Ponieważ 11 lipca upłynęła 6 letnia kadencja (zarządu rady gminnej) zarządzono wybory. Gottlieb Gehring został ponownie sołtysem wsi, chociaż w wyborach sołtysa najwięcej głosów uzyskał Jan Friedrich, jednak nie przyjął on urzędu i ponownie został nim Gottlieb Gehring. Również ponownie wybrano ławników ; Schmieda i Franke.
- 1914 } 4 kwietnia zmarł na gruźlicę 12 letni uczeń Herman Lautenschlaeger. W tym roku, 6 lipca odwiedził szkołę radca rządowy wraz z inspektorem szkolnym. Po zakończeniu wizytacji stwierdził on do nauczyciela Snarskiego : „ Pan jest Leniwy ! Powinien się Pan wstydzić ! Odtąd między nauczycielem a Radcą kursowały pisma wyjaśniające tą sprawę. W efekcie Snarski za obrazę Radcy w swych pismach został ukarany karą porządkową w wys. 5 marek.
- 1914 } 28 czerwca austriacka para książęca została przez serbskich zamachowców zamordowana. Była to bezpośrednia przyczyna wybuchu wojny. Nasz kronikarz Snarski pisał, iż „nasz dobroduszny cesarz Wilhelm został sprowokowany do wojny”. W dniu 2 sierpnia w Błędowie naklejono plakaty mobilizacyjne na oberży, kuźni oraz u sołtysa. Dzień wcześniej w sobotę o 2300 ogłoszono o tym smutnym wydarzeniu za pośrednictwem dzwonów kościelnych oraz trębaczy straży pożarnej. Wywarło to wstrząsające wrażenie nawet na najbardziej odważnych. Synowie nauczyciela Reinhold i Franciszek musieli również chwycić za broń, pisał o tym tak : „kiedy jednak w niedzielę rano nastąpiło pożegnanie, matce serce się łamało, wydawało się, że nie przeżyje tej godziny, wtedy też dzielnemu Franciszkowi było ciężko na sercu”. Podobnie przeżywało wielu ówczesnych błędowian. Siodlarz Rudolf Gebhard pożegnał dom zostawiając 9 drobnych dzieci i polecił rodzinę Opatrzności Bożej. Podobnie było z Karolem Franke, rolnikiem Reinholdem Fuschsem, kowalem Gustawem Hoferem, Reinholdem Kopicke, Franciszkiem Radke, oberżystą Ernstem Winklerem (wzięto go do mimo choroby serca)..”tyle łez nie widziałem w Błędowie „ – pisał kronikarz . Z Błędowa wzięto niemal wszystkich męszczyzn, nawet pocztę nie miał kto roznosić, gdyż listonosze również powędrowali na wojnę. W ich miejsce kobiety musiały przejąć wiele prac i robiły to, aż należałoby je za to podziwiać. W kościołach, ewangelickim w Wieldządzu i katolickim w Błędowie odbyły się nabożeństwa łzy wyciskające. Pruski nauczyciel pisał : „ Szczególnie były słuszne słowa ks. Benickena, iż wojna jest sprawiedliwa, bowiem Niemcy zostali zmuszeni do chwycenia za broń .” !!! Zakazana została komunikacja rowerowa i samochodowa, zaczynały się braki żywnościowe, wprowadzono cenzurę , organizowano zbiórki na różne wojenne potrzeby.(Pieniądze, żywność, ubrania, metale kolorowe..)Wskutek działań wojennych i wkroczenia armii rosyjskiej do Prus pojawili się w Błędowie pierwsi uciekinierzy a także jeńcy rosyjscy prowadzeni do niewoli. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku, wielu mieszkańców wsi zostało zmobilizowanych do służby wojskowej. Spis ludności z 1 grudnia 1916 roku wykazał, że miejscowość zamieszkiwało 211 mężczyzn i 257 kobiet. Z danych spisowych wynikało, że 4 mieszkańców wsi służyło w wojsku, a aż 25 znajdowało się w niewoli. Wojna odcisnęła także swoje piętno na życiu codziennym. Prowadzono zbiórki pieniędzy na Czerwony Krzyż. Nauczyciele szkoły ewangelickiej zebrali 160 marek. W związku z ofensywą Rosjan na Prusy Wschodnie w Błędowie pokazali się uchodźcy, którzy zatrzymali się u swych rodzin. P. Snarski otrzymał specjalne pozwolenie uprawniające go do jeżdżenia rowerem.
- 1915 } 4 i 5 stycznia rozpętała się nad wsią i okolicą straszna zawierucha.
- 1915 } 3 marca zorganizowano wieczór wspomnień. Szczególnie serdecznie przywitano dwóch kombatantów wojny francusko – pruskiej z 1870 roku ; Jana Korthalsa i Jakuba Holza, dla których specjalnie udekorowano zieleniną dwa krzesła. Korhals był w niewoli francuskiej a teraz ma na wojnie 4 synów i zięcia. Kronikarz na zakończenie dodał ;” Oby Bóg raczył obu zasłużonym żołnierzom dać błogą starość ku końcowi ich żywota, a nam wszystkim, o ile czas nadejdzie błogosławione pożegnanie z tym światem”. Dla upamiętnienia 500 lecia rządów dynastii Hohenzollernów odbyła się w szkole 21 lipca okolicznościowa uroczystość. Sporo wojaków otrzymało urlopy z dla pomocy w wiosennych polowych robotach. W dn. 26 lipca przybyło do wsi z obozu jenieckiego 26 Rosjan. Eskortowali ich Augustyn i Ferdynand Klueck z okolic Słupska. W oberży otrzymali jedzenie a następnie rolnicy wybierali jeńców do roboty. Robiło to wrażenie targu niewolników. Z pracy jeńców wszyscy byli zadowoleni. W nocy jeńcy spali w chlewach przy oberży. Wieczorami jeńcy często śpiewali. Były to pieśni kościelne i ludowe. W czasie zimy jeńcy pozostawali u swych chlebodawców, bowiem w chlewikach było za zimno. W lato słychać było w Błędowie bardzo słabe odgłosy bitwy pod Warszawą. 1 .08.15 odbyło się w wieldządzkim kościele nabożeństwo dziękczynne. Ze wsi poległo dotychczas kilkunastu wojaków. Paweł Korthals 21 lat, odznaczony krzyżem żelaznym zmarł na cholerę. Poległ Emanuel Brodehl, ten sam, którego brat postrzelił w karabinu. Śmiertelny strzał trafił go w głowę. Zginęli ; Franciszek Methner, Albrecht Fregin i Fryderyk Magnus. Łącznie w 1915 roku z parafii ewangelickiej Wieldządz zginęło 21 męszczyzn. Na wiosenne prace polowe sporo wojaków dostało przepustki do domu.
- 1915 } przewodniczący zarządu rady gminnej (sołtys) Gottlieb Gehring zrzekł się funkcji i dlatego nastąpiły nowe wybory. A ponieważ starosta (landrat) nie zatwierdził Rudolfa Gebhardta ze względu na jego stan psychiczny, mianowany został przez niego komisaryczny sołtys Emil Schmiedt. Pełnił on swą funkcję do 1919r. Następcą został Jan Friedrich właściciel gospody.
- 1916 } kolejne ofiary wojny. 12 kwietnia zmarł w szpitalu w Grudziądzu w wieku 19 lat na zapalenie ślepej kiszki lotnik Georg Winkler syn oberżysty. Został pochowany w Błędowie. Podobnie stało się z Ottonem Markiem. Herman Bunk dostał się do niewoli francuskiej, a Bernard Tuchel do rosyjskiej. Natomiast zaginął Karol Magnus. Wkrótce też powołano do wojska wszystkich 18 latków. Dwóch jeńców rosyjskich zbiegło. Jeden pracował u Tomasza Okonka, a drugi w tutejszym ogrodzie. Obu jednak złapano i odesłano z powrotem. Strażnik Karol Baumann zwrócił uwagę jeńcowi, aby zabrał się do roboty. Ten rzucił się na strażnika próbując odebrać mu karabin. Otrzymał więc cios bagnetem w głowę wskutek czego przewieziony do szpitala zmarł. 10 letni Fryderyk Sch. I jego młodszy brat zostali w biały dzień napadnięci przez złodziei, prawdopodobnie przez młodych Polaków ? Zabrano im 45 marek.
Błędowska gospoda … stan z 2007 roku
- 1916 } 3 listopada w szkole odbyła się wizytacja. Stwierdzono , iż uczniowie po wielokroć byli leniwi i słabo myślący. „Nie są warci, że żyją !”Stwierdzono, iż uczennica chodząca do szkoły przez 4 lata nie była w stanie podać wyniku : 9 – 3. Między innymi uczeń Emil M. po lekcjach ma otrzymać karę chłosty „5 cięgów”.
- 1917 } wojna odciska swe piętno na wszystkich dziedzinach życia. Brakuje węgla. Zamykane z tego powodu są szkoły. Ofiarami braku węgla są drzewa błędowskie wycinane dla ogrzania pomieszczeń. W Błędowie dzieci ze szkoły katolickiej uczą się w szkole ewangelickiej. Rano 8 – 12 ewangelicy i od 12 – 16 katolicy. Szkoła katolicka znajdowała się naprzeciw plebanii. Brakuje zapasów zboża, mięsa .. Niektóre rodziny przyjmują dzieci swych krewnych z miast, gdzie panuje coraz większy głód. Oby Bóg nam pomógł – napisał nauczyciel.. 19 czerwca uciekło 4 jeńców rosyjskich. Początek żniw był mało pocieszający. Padały obfite deszcze. 1 sierpnia uległ śmiertelnemu zatruciu Otton Franke na froncie zachodnim. Zmarł na skutek odniesionych ran Adolf Schimmelpfenig, który osierocił 5 cioro dzieci. Wg kronikarza należeli oni do najlepszych obywateli Błędowa. Zdarzyły się we wsi dwa przypadki, iż mimo zakazu kontaktów dwie kobiety zaszły w ciążę z jeńcami rosyjskimi. Jedna dla kamuflażu wydała się za mąż za żołnierz niemieckiego, ale cała rzecz się wydała! Szerzy się złodziejstwo. Szczególnie drób i króliki padają ofiarą złodziei. Nie gardzą także bielizną! Krążyły wiadomości o okropnym położeniu obozów jenieckich..(głód, choroby…)
- 1917 } nauczyciel szkoły ewangelickiej Schroeter został przeniesiony do Grubna k/Chełmna. Na jego miejsce przyszedł Konitzer z Tusch. Zamieszkał on w nowym budynku szkolnym w Goryniu.
- 1917 } na wieść o rozmowach z Rosjanami w Brześciu Litewskim ludzie we wsi mieli nadzieję na bliski koniec wojny.
- 1918 } 28 stycznia z braku opału padły dwie lipy szkolne. W styczniu zawitały do wsi zawieruchy śnieżne, pod koniec stycznia wystąpił taki szron, który poczynił wiele sskód w drzewostanie, liniach telefonicznych.. nauczycielowi przyznano 1 q węgla tygodniowo… niestety skończyło się to na zapowiedziach … 17 marca odbyło się zebranie patriotyczne w oberży Winklera. Referat pod tytułem „Czego żąda od nas Ojczyzna, gdy nas wkrótce zwycięski pokój uszczęśliwi” wygłosił nauczyciel z Węgorzyna Neubohm. Jako pierwszy z rosyjskiej niewoli wrócił stolarz Jan Świtalski. Rosyjscy jeńcy na wiadomość o pokoju w Brześciu (między Rosją a Niemcami) stopniowo uciekali do swoich stron. Na polu chwały na Zachodzie poległ Paweł Gehring, Herman Schroeder, zaginął Konrad Marx. Grypa dała się we znaki, zmarł na nią Gotlieb Borckholz i Edward Kuchn. Z niewoli z Rumunii wrócił chory rolnik Andrzej Hein. Coraz częściej rozlegało się wołanie o pokój !
- 1918 } utworzono dwa obwody szkolne – Błędowo – Goryń.. Katolickie dzieci z Błędowa będą uczęszczać do katolickiej szkoły w Goryniu, natomiast dzieci ewangelickie z Gorynia będą uczęszczać do Błędowa.
- 1918 } 10 listopad ..najczarniejszy dzień w naszej historii – tak zapisał niemiecki nauczyciel szkoły ewangelickiej w Błędowie Paul von Snarski. „Nasz król (cesarz Wilhelm II) już abdykował…była to przygniatająca wiadomość. Tak więc ciemnym mocom udało się uzyskać z piekieł pierwszeństwo. Tak też dom królewski, mocna twierdza Boga, został strącony wśród dziczy narodów…Skoro przepędził go własny naród, zostanie jednak jako król w moim sercu.. jeśli 10 listopad był ciepłym słonecznym dniem, pozostanie on jednak najczarniejszym dniem naszej historii”.
- 1918 } przy katolickiej parafii założono : „Bractwo Matek Chrześcijańskich” skupiające 81 członków.
- 1918 } po rewolucji w Berlinie utworzono w Błędowie radę chłopską w składzie ; Karol Franke,(właściciel karczmy),Rudolf Dams (wł. karczmy), Karol Mark (robotnik), Adolf Mueller (robotnik). Powołano straż obywatelską w składzie ; Karol Hellwig, Rudolf Gebhardt, Samuel Birckholz. . W
- 1918 } dokonano zmian w obwodzie szkolnym. Katolickie dzieci z Błędowa miały od tej pory uczęszczać do katolickiej szkoły w Goryniu, natomiast ewangelickie dzieci z Gorynia miały się uczyć w Błędowie. Jeszcze w 1922 roku zdecydowaną większość mieszkańców wsi stanowili Niemcy.
- 1919 } niepokoje i strajki utrudniają zaopatrzenie. Ks. Józefowi Bielickiemu, proboszczowi parafii katolickiej skradziono konia, a organiście Bukowskiemu nowy wóz. Wkrótce ks. Józefowi Bielickiemu skradziono następnego konia. Podobnie p. Tomaszowi Okonkowi ukradziono dwa konie.
- 1919 } 5 czerwca rozlokowała się w Błędowie kolumna sanitarna wojska niemieckiego złożona z 6 oficerów i 82 żołnierzy i kilka koni. Szef lekarski p. Bome zamieszkał w szkole, a lekarz sztabowy p. Zschokke u nauczyciela . Spodziewano się ataku ze strony Polaków, stąd też w poszczególnych miejscowościach kwaterowało wojsko.
- 1919 } 28 czerwca podpisano układ pokojowy w Wersalu , a tym samym tutejsza prowincja p r z e s z ł a p o d p a n o w a n i e Polski – pisał z goryczą niemiecki nauczyciel. W wyborach do Zgromadzenia Narodowego (niemieckiego) na uprawnionych do 231 mieszkańców, w głosowaniu udział brało 188 osób co stanowiło 81 %
- 1919 ] 8 września o godz. 22 00 spaliła się stodoła Ernsta Winklera. Spaliło się zboże i niektóre maszyny. Z braku opału zajęcia odbywały się dwa razy w tygodniu. Dzieci otrzymywały więcej zadań domowych do odrobienia.
- 1919 } w okręgu wyborczym Goryń, Błędowo, Płąchawy głosowano ;
– partia niemiecko-demokratyczna otrzymała 233 głosy
– partia niemiecko- nacjonalistyczna – 66
– partia centrum – 4 głosy
- 1919 } 7 stycznia wybrano dla niemieckiej szkoły komisję szkolną w składzie ; Paul Snarski nauczyciel, Karol Hellwig autochton, Samuel Birkholz rolnik. W szkole ewangelickiej uczyło się 90 uczniów.
- 1920 } styczeń formalnie Błędowo i całe Pomorze zostało złączone „z Polska Macierzą”. 22 stycznia zapowiedziano zakwaterowanie w Błędowie 200 żołnierzy polskich i 90 koni. Wywieszono różne plakaty w polskim i niemieckim języku. Mała grupka błędowskich Polaków była radośnie podniecona. Postawiono 3 piękne bramy triumfalne owite zielenią, udekorowane licznymi biało – czerwonymi chorągiewkami.. Na chorągiewkach napisy Niech żyje Polska! Witamy serdecznie! Dzieci były odświętnie ubrane. Oczekiwano z utęsknieniem na polskich braci – niestety nadaremno. Niemcy zachowali pełen spokój, a na każdy atak odpowiadali : J e s z c z e p o c z e k a m y !
Właściciel oberży zamalował napisy z imieniem ks. Bismarcka zostawiając „Właściciel Ernst Winkler”.
Kronikarz niemiecki zapisał : „Miejscowości otrzymują nowe, polskie nazwy, piękne Blandau zamieniono na mniej ładnie brzmiące Błędowo!
- 1920 } stan administracyjny wsi : 22.01 1920 – 01,07.1922 } na podstawie ustaw pruskich i niemieckich w skład powiatu chełmińskiego wchodziły gminy wiejskie i obszary dworskie, gdzie funkcje administracyjne pełnił właściciel lub osoba przez niego wyznaczona. Ostatnie wybory gminne odbyły się w lecie 1920 roku.
Gmina wiejska Błędowo – sołtys Tomasz Okonek … Wójtostwo Wieldządz … Posterunek Policji w Sarnowie … Poczta Gorzuchowo … Położna Konstancja Świtalska (obsługiwała 7 wsi) ….Parafia Błędowo
- 1920 } Pochylmy się przez chwilę nad Paulem von Snarskim tym prusakiem z wyboru, chociaż z polskiej rodziny szlacheckiej zrodzonego, któremu zawdzięczamy wiele bezcennych informacji o tamtych 30 latach, w których sumiennie zapisywał różne zdarzenia dotyczących wsi Błędowo i okolicznych miejscowości. Jego kronika szkolna daleko wyszła poza problemy ewangelickiej szkoły, którą w latach 1892 – 1920 kierował. Snarski jest przykładem złożoności losów ludzi na pograniczu polsko – niemieckim. Jedni się polonizowali, inni germanizowali. Można by było podać wiele przykładów odwrotnych do losów Snarskiego. Na płytach upamiętniających zamordowanych przez hitlerowców, są także osoby z niemiecko brzmiącymi nazwiskami …. Ujrzyjmy jeszcze raz pochylonego nad stołem Paula von Snarskiego w szkole w Błędowie, który w migoczącym świetle lampy naftowej siadał wieczorami i stalówka maczaną w kałamarzu z czarnym atramentem ładnym, pachnącym tamtą epoką, pochylonym pismem opisywał w wielkiej księdze lokalne wydarzenia. Oddajmy mu po raz ostatni głos, niech opowie o ostatnich dniach swego pobytu w Błędowie :
– „ponieważ dość późno zabrałem się do nauki języka polskiego, przeto większość polskiego była dla mnie mało znana. Również inne osoby zabrały się do nauki języka polskiego..” –
– „ 15 marca odbyła się w Wąbrzeźnie pierwsza nauczycielska konferencja…Niemieckim nauczycielom dodano „otuchy” wysłuchaniem, oczywiście na stojąco „Jeszcze Polska nie zginęła ”, wzniesienia okrzyków na rzecz Polski nie wymagano.
– „ nastąpił okropny spadek wartości polskiego pieniądza. Gospodarstwa rolne tracą na wartości, wręcz stają się bezwartościowe. Pewna służąca za sto marek polskich otrzymała tylko 4 marki niemieckie. Spadek wartości pieniądza tak dał się we znaki, iż zrzekłem się stanowiska nauczyciela i zamierzam opuścić Błędowo i udać się do Niemiec….na moje zrzeczenie przyszła rychło odpowiedź, że je przyjęto i z dniem 1 lipca rozwiązuje się ze mną stosunek służbowy. [Jedną z przyczyn wyjazdu Snarskiego było to, iż jego syn Fryderyk uczył się na nauczyciela w Pr. Friedland w pow. Człuchów na terenie Niemiec]. Pozostali nauczyciele musieli złożyć przysięgę lojalności wobec nowego państwa. Polscy po polsku niemieccy po niemiecku. Ci, którzy takiej przysięgi nie złożyli mogli uważać się zwolnieni ze służby.”
– w sierpniu 1920 roku w czasie zagrożenia bolszewickiego Niemcy byli radośnie podnieceni.[Mieli nadzieję na upadek polskich rządów]. Po przejściu zagrożenia bolszewickiego władze polskie zaostrzyły kurs wobec Niemców. Odebrano im broń i rowery. Stąd Snarski narzekał, iż nie miał się czym poruszać. Część optantów zmuszona była pracować w okolicznych majątkach u Tomasza Okonka i Józefa Błochowiaka w Goryniu.
– 6 września Snarski pisał : „..wagon do przeprowadzki podstawiono w Gorzuchowie.”
W ostatnim wpisie do kroniki napisał :
„Panu niech będą dzięki za miłość, miłosierdzie i wszystko dobre, które mi w tej miejscowości wyświadczył, a których wcale nie jestem wart. Spodziewam się, że nadal będzie mnie miał w swej opiece, a po tym czasie przyjmie mnie do Swojego Miłosierdzia…tam pragnąłbym widzieć i pozdrowić moich ukochanych z Błędowa, wszystkich moich uczniów oraz Ciebie Drogi Czytelniku.”
Do tego co sam napisał Snarski należy dodać, iż w swej kronice zamieścił szczegółową historię swego polskiego szlacheckiego rodu. Sporo miejsca zajmują zapiski dotyczące jego listów poszukujących swego młodszego syna Reinholda, który zaginął w walkach we Francji w 1914 r. tej tajemnicy zbolałemu Ojcu i Matce nigdy nie udało mu się rozwikłać ! W miejsce Snarskiego władze szkolne skierowały na zastępstwo nauczyciela z Płąchaw Bahl.
- 1920 } od tego roku do marca 1922 r. w ewangelickiej szkole w Błędowie nauczała siła pomocnicza p. Chomse. Następnie powołano Ottona Arlega z Mikołajek. Natomiast w 1923 r przybył do nowopowstałej szkoły katolickiej H. Knapp z Rubinkowa. W szkole ewangelickiej było w 1920 r – 74 dzieci, w 1922 – 72 dzieci.
- 1920 } w pierwszych wyborach z 29 czerwca w wolnej Polsce, wybrano do rady gminnej i zarządu ; Fryderyk Korthals (sołtys – przewodniczący zarządu gminnego), Karol Franke, Tomasz Okonek (dzierżawca plebanki), Jan Friedrich (właściciel gospody), Ludwik Dams (rolnik), Rudolf Gebhardt (siodlarz)
- 1920 } w latach dwudziestych ks. Wł. Łęga zapisał niektóre nazwy używane przez mieszkańców Błędowa ; czerpak rybacki – kasiorek, źrebię – źrebak, sieć – słęp, gęsi – bulki , żak – więciorek…
- 1920 } sołtysem wsi był Tomasz Okonek. Położną Konstancja Świtalska.
- 1921 } przeprowadzono spis ; mieszkańców było 455, w tym Niemców 426, Polaków 29. Gospodarstw zanotowano 70, bud, mieszkańców 64. Koni było 154. Bydła 330. Trzody 411 i 103 szt. owiec.
- 1921 } Błędowo znajdowało się w okręgu wójtowskim Wieldządz. Funkcję pierwszego wójta w niepodległej Polsce objął Tomasz Okonek, zastępcy wójta Józef Błochowiak z Gorynia, a urzędnika prowadzącego akta stanu cywilnego, organista błędowski Franciszek Stosik. 18 grudnia Tomasz Okonek i Józef Błochowiak wybrani zostali na 4 lata w skład Sejmiku Powiatowego w Chełmnie.
- 1921 } W we wsi była Publiczna Szkoła Powszechna z 1 klasą katolicką i 32 dziećmi, 1 ewangelicką z 38 dziećmi. Niemieccy nauczyciele jeśli chcieli uczyć w szkole musieli zdać egzamin z języka polskiego i złożyć przysięgę na wierność państwu polskiemu. Z tego powodu zwolniono w 1927 r. E. Frick. Były też inne powody zwalniania. W 1924 r. zwolniono z pracy w szkole Helenę Miks, ponieważ „ Nieodpowiednio zachowywała się wobec władz !” W jej miejsce zatrudniono Marię Odaszównę.
- 1922 } gminna kościelna (Plebanka) liczyła sobie 112 ha ziemi. Dochód roczny był szacowany na 2997 marek. Do parafii należeli katolicy ze wsi ; Błędowo – 216 dusz, Goryń – 207, Płąchawy – 80, Białybór (leśniczówka) – 5, Daszkowo – 12,, Hanowo – 38, Kabelunki (Kapelanka Panieńska) 3, Linarczyk – 58, Piaski – 40, Turznice (Brzeziny i Skrobacz) – 338, Wiewiórki (Weburg) 364 dusz…
- 1922 } na podstawie ustaw pruskich i niemieckich w skład powiatu chełmińskiego wchodziły gminy wiejskie i obszary dworskie, gdzie funkcje administracyjne pełnił właściciel lub osoba przez niego wyznaczona. Ostatnie wybory gminne odbyły się w lecie 1920 roku. W Błędowie (Blandau) sołtysem został Tomasz Okonek.
- 1923 } 20 lutego o godz. 7 wieczorem trzy psy napadły na 5 letniego Helmuta Wudtkiego i rozszarpały mu rączki i nóżki. Kiedy nadbiegło rodzeństwo Helmuta ledwie udało się im odpędzić rozszalałe psy. Niestety mały Helmut w następstwie tego wypadku zmarł.
- 1923 } 25 listopada o godz. 14 00 pożar całkowicie zniszczył kościół błędowski. Wg relacji Ottona Arlega nauczyciela miało się to tak : „ Kiedy zauważyłem unoszący się dym z kierunku kościoła przyniosłem natychmiast pas strażacki bezpieczeństwa i z synem rolnika Friedricha nieśliśmy długą drabinę na miejsce pożaru. Już od domu Salhlkego widzieliśmy, że zakrystia kościoła znajduje się w pełnych, jasnych płomieniach. Oparliśmy drabinę o dach , a przybyła w tym czasie straż skierowała wodę w ogień silny strumień wody – lecz bezskutecznie, ponieważ ogień prawdopodobnie powstał kilka godzin wcześniej.. mimo wielu trudów nie tylko naszej straży, ale również z sąsiednich wiosek przybyłych drużyn strażackich spalił się kościół, aż po mury obwodowe. Runęła także dzwonnica. Dzięki nadzwyczajnym, gorliwym staraniom ks. Proboszcza von Bieleckiego i ofiarności tak katolickiej jak też ewangelickiej ludności okolicznej udało się kościół odbudować”. Ks. Józef Bielicki, który był proboszczem od 1906 odszedł z parafii do Brodnicy 1 kwietnia 1924 roku. Na jego miejsce przyszedł ks. Władysław Fischoeder. Po pożarze natychmiast przystąpiono do odbudowy świątyni. Po raz pierwszy odbudowywany kościół poświęcił proboszcz Bielecki w przededniu Wigilii 1923 r. W 1924 roku wzniesiono nową ceglaną świątynię z wykorzystaniem zachowanych gotyckich murów. Świątynia zatraciła jednak w wyniku odbudowy swoje cechy stylowe. Dobudowano wtedy m.in. prezbiterium z przyległą do niego zakrystią i kaplicę św. Barbary, w podziemiach której znajduje się grobowiec ówczesnych właścicieli majątku w Goryniu, rodziny Błochowiaków, finansujących odbudowę kościoła. Odbudowany kościół poświęcony został 12 października 1924 roku przez księdza dziekana Eustachego Karnowskiego z Nowej Wsi Królewskiej.
Błędowski kościół w akwareli Waldemara Okońskiego z 2001 roku
- 1923 }Opiekę medyczną nad kobietami w ciąży sprawowała położna – akuszerka. Funkcję tę pełniła Konstancja Świtalska. Jej opieką sięgała dla mieszkańców okolicznych wsi ; Błędowa, Płąchaw, Kotnowa, Gorynia, Wieldządz, Działowo i Dąbrówki.
- 1923 } do nowo powstałej szkoły katolickiej zatrudniono drugą siłę pomocniczą H. Knapp z Rubinkowa. Ponieważ liczba dzieci katolickich, które dotąd uczęszczały do Gorynia było mało, przeto przydzielono do tut. Szkoły dzieci z Płąchaw… w 1924 roku 10 cioro dzieci z Płąchaw wróciło tam z powrotem.
- 1924 } proboszczem błędowskim został ks. Władysław Fischoeder, urodzony 20 czerwca 1881 w Lubawie. Święcenia uzyskał 9 kwietnia 1905. W Błędowie od 14 marca 1924 do 1936 r. Był wikarym w Szotlandzie, jako proboszcz 10 lat w Osterodzie i Brodnicy.
- 1925 } w województwie pomorskim działało 278 Kółek Rolniczych, w tym wymieniono taką organizację funkcjonującą w Błędowie. Której prezesem był proboszcz ks. Władysław Fischoeder.
- 1925 } zwolniono nauczycielkę Heleną Miks, zatrudniając w jej miejsce Elfriedą Frick z Lubawki k/Torunia. Liczba dzieci katolickich stale zwiększała się, natomiast na skutek wyjazdu niemieckich optantów dzieci pochodzenia niemieckiego było coraz mniej. Kierownictwo szkoły powierzono Marii Odaszównie.
- 1926 } powiększono zasób biblioteki szkolnej o 5 tomów zakupionych z funduszu zebranego przez dzieci szkolne. Stolarz Jan Świtalski wykonał nową werandę szkolną kosztem 550 zł.
- 1926 } założono stowarzyszenie katolickie : „Żywy Różaniec”, skupiający 240 członków.
Plebania błędowska w akwareli Waldemara Okońskiego z 2001 roku.
- 1927 } we wsi „dopuszczono” się w nocy z 17 na 18 …. kilka kradzieży z włamaniem Mariannie Marchlewskiej skradziono z piwnicy 6 funtów masła. Prawdopodobnie ci sami złodzieje ze strychu Marii Biniędy skradli kilka sukien wartości 90 zł. Tej samej nocy ukradziono także Marię Wiechetek 2 płaszcze i 3 suknie wartości 300 zł. Złodzieje to prawdopodobnie „włóczędzy” wałęsający się w okolicy rzekomo w celu szukania zarobku. Śledztwo wykazało, iż ulotnili się w kierunku Grudziądza.
- 1927 } założono stowarzyszenie katolickie ; „Dzieło Rozkrzewienia Wiary” skupiające 150 członków.
- 1928 } w obwodzie szkolnym mieszkało 1354 Polaków i 1107 Niemców. Istniały dwie szkoły ewangelicka – 38 uczniów i katolicka z 32 uczniami. Odeszła Maria Odaszówna, gdyż wyszła za mąż za nauczyciela Jaracza ze Skalmierzyc z pow. Ostrów.
- 1928 } 20 stycznia kierownikiem szkoły został Tadeusz Pronobis nauczyciel w Małych Łunawach. Urodził 19 października 1901 r. w Lubiewie pow. Świecki. Ukończył on jednoroczny kurs seminaryjny dla nauczycieli pomocniczych dnia 20.06.1922 r. w Chełmnie. Otrzymał prawo nauczania w szkołach powszechnych jako tymczasowa siła pomocnicza nauczycielska z obowiązkiem dalszego składania egzaminów nauczycielskich. Pierwszą posadę nauczyciela szkoły powszechnej powierzyło Kuratorium okręgu Szkolnego Pomorskiego z dniem 1 sierpnia 1922 przy jednoklasowej szkole powszechnej w Małych Łunawach, gdzie do 20 stycznia urzędował. Pierwszy egzamin nauczycielski, przepisany w myśl regulaminu do pełnienia obowiązków tymczasowego nauczyciela uzyskał 27.06.1927. Z dniem 1 lipca 1928 roku został mianowany na tymczasowego nauczyciela publicznej szkoły powszechnej. Kolejny egzamin dodatnio zdał w 1930 roku. W styczniu wraz z rodziną zamieszkał na ponad 8 lat w Błędowie. W szkole wówczas było 33 dzieci wyznania katolickiego i 37 ewangelików w tym 10 dzieci optantów na rzecz Niemiec. Klasa niemiecka przestała w tym roku istnieć, a dzieci miały dwie godziny tygodniowo lekcji języka niemieckiego. Rada szkolna składała się z mieszkańców Błędowa : Franciszka Białowąsa, Józefa Dziedziaka, Ludwika Damsa, Henryka Oziemkowskiego i Jana Nehlinga. Przewodniczącym Rady był Tadeusz Pronobis.
- 1928 } 26 kwietnia sadzono we wsi drzewa ; 28 dębów, 30 klonów, 3 lipy i 2 buki. Między innymi posadzono drzewa owocowe na drodze do Hanowa.
- 1928 } Miejscowość ta leżała w powiecie chełmińskim; posiada stację kolejową i pocztę w Gorzuchowie.
- 1928 } Według stanu z 1928 roku do parafii należały miejscowości: Błędowo – 216 wiernych, Goryń – 207 wiernych, Płąchawy – 80 wiernych, Biały Bór (leśniczówka) – 5 wiernych, Daszkowo – 12 wiernych, Hanowo – 38 wiernych, Kabelunki – 3 wiernych, Linarczyk – 58 wiernych, Piaski – 40 wiernych, Wiewiórki – 364 wiernych, Turznice, Brzeziny i Skrobacz – łącznie 338 wiernych. W sumie w obrębie parafii mieszkało 1354 katolików – Polaków, 7 katolików narodowości niemieckiej i około 1100 Niemców ewangelików. Przy parafii funkcjonowały następujące bractwa i stowarzyszenia: Bractwo Matek Chrześcijańskich – założone w 1918 roku, mające 81 członków, Apostolstwo Modlitwy – założone w 1906 roku, 42 członków, Żywy Różaniec – założony w 1926 roku, 240 członków, Dzieło Rozkrzewiania Wiary – założone w 1927 roku, 240 członków. Dekretem z d. 22 września 1928 przydzielił X. biskup Okoniewski Płąchawy z parafii sarnowskiej do błędowskiej.
- 1928 do pracy w szkole skierowano drugiego nauczyciela Henryka Templina. Wobec jednego pomieszczenia szkolnego zajęcia odbywały się przed i po południu. Wkrótce, 16 listopada przeniesiono go do Kijewa na nauczyciela religii ewangelickiej, a do Błędowa skierowano Marię Bilinkiewiczównę z Poznania. W szkole w dwóch klasach uczono 76 dzieci, w tym 38 katolickich, 28 ewangelików i 10 optantów niemieckich. Dochodzącym nauczycielem religii ewangelickim z Wieldządza był Müller.
- 1928 } ks. Wł. Łęga będąc w Błędowie widział „Ciekawe szałasy na płozach i na kołach ze słomianym dachem jako schronisko dla pastuchów…”
- 1929 } „Nadwiślanin” z dnia 13 lutego informował, iż w błędowskim Towarzystwie Powstańców i Wojaków nastąpiło ożywienie. W styczniu odbyło się zebranie walne , gdzie wybrano nowy zarząd w składzie :prezes druh Jankowski, w-ce prezes Wąż, komendant Jan Kobus, sekretarz Karol Dydo, skarbnik Józef Wiechetek. Fundusz majątkowy wykazał znaczny wzrost w stosunku do ostatnich trzech lat i tak na sztandar zebrano przeszło 500 zł. oraz „pokaźny” fundusz na założenie własnej orkiestry. Gazeta na zakończenie artykułu pisała : „..druh prezes Jankowski z wiarą i pełnym zapałem i poświęceniem się sprawie gorliwie pracuje dla dobra organizacji i „Ku Chwale Ojczyzny”. 10 marca odbyło się kolejne zebranie Towarzystwa. Druh prezes Jankowski, po przywitaniu licznych gości i instruktora obwodu wygłosił interesujący wykład o organizacjach powstańców i wojaków w Polsce, Niemczech i Rosji Sowieckiej. Na końcu podziękował druhom ; Józefowi Wielądkowi, Ciosłowskiemu, i Kazimierzowi Wężowi za gorliwą pracę dla Towarzystwa i potępił pracę destrukcyjną druha Franciszka Turalskiego, którego jednogłośnie z towarzystwa wykluczono. Protokół z ostatniego zebrania i zjazdu obwodowego w Chełmnie odczytał druh sekretarz Karol Dydo. Następnie wręczył Prezes dwom najlepszym strzelcom Józefowi Wiechetkowi i Olesińskiemu „śliczne” nagrody… uchwalono jak najuroczyściej obchodzić dzień imienin pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego urządzeniem pochodu i odegraniem sztuki teatralnej. Zebranie zakończył druh prezes Jankowski okrzykiem na cześć Prezydenta RP i Marszałka Piłsudskiego. 19 marca na sali Rutkowskiego zebrali się Powstańcy i Wojacy z Błędowa, „Sokół” z Wiewiórek i Błędowa, Młodzież Katolicka i rolnicy z Błędowa, szkoły z Gorynia, Wiewiórek i Błędowa, aby „uroczyście zadokumentować swą miłość i hołd dla wodza narodu Marszałka Józefa Piłsudskiego”. Przemówienia wygłosili nauczyciel Tadeusz Pronobis, prezes Jankowski i rolnik Jan Mittek. Dzieci wygłosiły „śliczne” deklamacja. Własna orkiestra „wojacka” wykonała kilka utworów. Dalej pisano : „ ludność Błędowa i okolicy z Powstańcami i Wojakami na czele wykazała, że duchem i sercem odczuwa radosne dni w naszej ojczyźnie”. Gazeta „Nadwiślanin” informowała również o działaniach Towarzystwa w kwietniu, w którym miano obchodzić uroczystość poświęcenia nowego sztandaru. Między innymi na ten sztandar zbierano pieniądze na przestawieniu amatorskim w sali Rutkowskiego pod tytułem „Gorzałka i Zawierucha”. Na 28 kwietnia zapowiadano, iż w Błędowie Towarzystwo Powstańców i Wojaków będzie obchodzić uroczystość poświęcenia sztandaru. Zapowiadano wieczorne przedstawienie amatorskie i zabawę taneczną. Proszono bratnie towarzystwa o wzięcie udziału. Zapewniono, iż na gości będą stać powózki na stacji PKP w Gorzuchowie. Ta sama gazeta w dniu 25 maja 1929 roku pisała, iż w niedzielę 12 maja odbyło się ostre strzelanie w którym 32 druhów brało udział. Podkreślano dyscyplinę żołnierską i dobre wyniki.
- 1929 } 15 i 16 lutego nadeszły mrozy sięgające minus 35 stopni C, zaś 18 lutego okolicę nawiedziła ogromna zawieja śnieżna. Po raz pierwszy na rzecz Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego odbyła się wspaniała uroczystość. Była więc akademia z deklamacja i przemówieniem kierownika T. Pronobisa. Z kolei na święto 3 maja przygotowano się , aby poświęcić sztandar Tow. Powstańców i Wojaków. Udział w uroczystościach brali udział starosta chełmiński Leon Ossowski, generał Franciszek Zieliński z Robakowa, kpt Piotrowski – oficer Przysposobienia Wojskowego, oraz okoliczne organizacje …
- 1929 } 14 i 15 czerwca odbyła się wizytacja tutejszej parafii przez biskupa diecezji chełmińskiej ks. Bp Wojciecha Okoniewskiego i ks. bp sufragana Konstantego Dominika. Biskupów powitano u wylotu wsi z kierunku Płąchaw. Powitani zostali przez starostę powiatowego i uczennicę Janinę Lasotówną z Błędowa.
- 1929 } nastąpiła kolejna zmiana nauczycieli w tutejszej szkole. Odeszła Maria Bilinkiewicz, a w jej miejsce skierowano absolwentkę seminarium żeńskiego w Toruniu Józefę Szkudlarek…
- 1929 } mieszkańcy gmin i obszarów dworskich głosowali do sejmiku powiatowego w następujących „biurach głosowania” ; Błędowo i Goryń w szkole w Błędowie. Przewodniczącym komisji był Kiszka Józef, nauczyciel Tadeusz Pronobis i Walenty Groth – wszyscy z Błędowa. Lokalami urzędowymi komisji były mieszkania przewodniczących komisji.
- 1929 } z protokołu nadania licencji w powiecie chełmińskim z dnia 10 lipca wynikało, iż we wsi rolnik Ludwik Dams posiadał stadnika pod nazwą „Fritz”.
- 1929 } Wichura w dniu 23 b.m. w Błędowie wywołała ogromne straty. Rolnikowi Grothowi zerwał wicher cały dach z domu. Z domu gminnego zostały zniszczone dwa szczyty, Fuchsowi Reinholdowi został zniszczone chlew. Henrykowi Oziemkowskiemu wicher przewrócił stodołę, Stanisławowi Padlę zniszczył huragan stodołę, chlewy i dom mieszkalny. Rudolfowi Damsowi przewrócił wiatr stodołę, szopę i chlew. Fryderykowi Breitkreuzowi zerwało dach z nad szopy. Fryderykowi Korthalsowi i Ottonowi Bonertowi wichura zdemolowała domy mieszkalne. Michałowi Kopusowi wywrócił stodołę.
- 1929 } 25 października starosta chełmiński Ossowski wydał rozporządzenie o obowiązku stawienia się męszczyzn z Błędowa z roczników ; 1889, 1902, 1904, w dniu 11 listopada na powiatową komisję poborową.
- 1929 } 26 października w oberży Bukowskiego w Błędowie na godz. 1 po południu zapowiedziano wydzierżawienie drogą licytacji „więcej dającemu” polowanie na obwód łowiecki należący do gminy Płąchawy obszar 467, 50 ha. Ogłoszenie sygnował Zarząd Spółki Łowieckiej – Jan Mittek.
- 1929} 9 listopada o 2200 spaliła się dawniejsza szkoła katolicka własność Konstancji Świtalskiej akuszerki obwodowej. Przyczyną był wadliwy komin.
- 1929 } w listopadowych wyborach do sejmiku powiatu chełmińskiego Błędowo znalazło się w okręgu II – Wałdowo Szlacheckie. W okręgu tym radnym z Błędowa został rolnik Andrzej Odbierzychleb.
- 1929 } wyznaczono dodatkowe terminy na targi remontowe na Pomorzu. Chodziło o zakupy koni „remontowych” dla wojska. Były one oceniane przez Komisję Remontową. „Konie miały być dobrze utrzymane i wprowadzone, aby podział zakupionych koni na pułki mógł niebawem nastąpić”…. W Gorzuchowie, w tym zapewne i dla Błędowa wyznaczono na 13 listopada 1929 r. o godz. 14,30.
- 1929 } Aresztowano i odstawiono do Sądu Grodzkiego w Chełmnie w dniu 19 listopada niejakiego ; H. i F. z Błędowa (Niemcy..), którzy ułatwiali przemyt poborowych za granicę do Niemiec.
- 1929 } Józef Wiechetek mieszkaniec Błędowa dał następujące ogłoszenie : „zgubiono książeczkę wojskową na nazwisko Józef Wiechetek z Błędowa….”
- 1929 } 24 listopada w Chełmnie odbyło się zebranie prezesów Towarzystwa Przysposobienia Wojskowego. Przewodniczącym był starosta Ossowski. Wśród 60 prezesów znajdował się również delegat z Błędowa. Na zebraniu mówiono o szkoleniu i ćwiczeniu młodzieży – przyszłych obrońców granic….
- 1930 } 4 lutego opublikowano udział w państwowym podatku gmin od spożycia lub produkcji wyrobów wódczanych … tak gmina/ wieś Błędowo miała naliczony podatek roczny w wysokości 50 zł.
- 1930 } z opublikowanego wykazu przez starostwo chełmińskie wynika, iż udział gminy Błędowo w państwowym podatku obrotowym na 1930 wynosił 279,48 zł. Jednocześnie starosta przypominał, iż wójtowie winni przejrzeć księgi ewidencyjne koni i zbadają, czy który z niżej podanych numerów dowodów tożsamości nie jest wpisany w tamte księgi.
- 1930 } 20 marca „Nadwiślanin” pisał : „ W ubiegłą niedzielę dokonano wyboru nowego zarządu Towarzystwa Wojaków i Powstańców, który składa się : Prezes druh Jan Mittek, wiceprezes – druh Józef Kiszka, komendant – druh Jan Kobus, z-cz komendanta druh Teofil Kobus, sekretarz druh – Karol Dydo, skarbnik – druh Józef Wiechetek, referent oświatowy – druh Tadeusz Pronobis (nauczyciel), ławnicy – druhowie : Stanisław Padło, Teofil Kobus. Komisja rewizyjna : druhowie Tadeusz Pronobis i Teofil Kobus. Nowo wybranemu zarządowi w pracy zbożnej na rok 1930 : Szczęść Boże”. Opisano również pracę organizacji w niedziele 16 marca. W te dzień o godz. 15,oo odbył się we wsi przegląd członków Towarzystwa oraz Młodzieży Wojackiej przez Zarząd Okręgowy z Chełmna i oficera 66 pułku piechoty. Po zdaniu raportu przez komendanta druha Kobusa, zagaił prezes druh Jan Mittek zebranie na sali p. Bukowskiego….prezes okręgowy kpt. Rez. Hądzlik omówił sprawę okręgowej Kasy Pogrzebowej, … kwestię ćwiczeń wiosennych i budowy boiska sportowego. Do młodzieży Wojackiej w serdecznych słowach przemówił kapitan Piotrowski, apelując do starszych aby jak najwięcej dobrych członków przyciągali do organizacji. Praca w Błędowie u Wojaków jest bardzo intensywna i ofiarna, niestety brak zrozumienia i poparcia ze strony wójta p. Okonka, który twierdzi, że jeżeli mamy wojsko, to nie potrzeba Przysposobienia Wojskowego. Ładne rozumowanie polskiego wójta, lecz mamy nadzieję, że i pan wójt swą taktykę popierania organizacji zmieni, a w Błędowie będzie już wszystko w porządku”. Błędowskie Towarzystwo było aktywne również w powiecie o świadczył udział delegacji na walnym delegatów w Chełmnie w tym roku. Chełmiński okręg stanowiło 27 wiejskich organizacji, wśród których była organizacja błędowska, która na wspominanym zjeździe przedstawiła raport ze swej działalności. Komendantem okręgu był kpt rezerwy Hądzlik, sekretarzem druh Piekarski.
- 1930 } Tadeusz Pronobis, kierownik szkoły powszechnej dał w kwietniu następujące ogłoszenie do „Nadwiślanina”, z tekstem : „Siałem na mojem polu t r u c i z n ę …”
- 1930 } 3 kwietnia „Nadwiślanin” opublikował tekst : „Śmiałego włamania dopuścili się pewni osobnicy, którzy wszedłwszy przez okno w nocy z ub. środy na czwartek do sypialni sołtysa Józefa Kiszki, skradli podczas snu domowników 1 000 zł(część tych pieniędzy zebrana była z podatków mieszkańców Błędowa) przechowywanych w szafie, oraz 2 ubrania i płaszcz. Ogólna wartość wynosi 1 500 zł Dodać należy, że złodzieje nim dotarli do sypialni, przeszli przez jeden pokój, w którym spało 2 dorosłych mieszkańców i nikt na nieszczęście złodziejskiej gospodarki nie usłyszał. – Kradzież zauważyli domownicy dopiero rano. Energiczne dochodzenie prowadzi Policja Powiatowa z Chełmna”.
- 1930 } Od czasu do czasu bywało i tak – „Przetarg przymusowy. We wtorek dn. 17. VI.30 o godz. 13,30 sprzedawać będę w Błędowie pow. Chełmno, najwięcej dającemu za gotówkę ; 1 kanapę, 2 p. firan, 1 lustro. Zbiór reflektantów w oberży u p. Bukowskiego – Hajdykiewicz komornik sądowy…”
- 1930 } na 25 kwietnia wyznaczono spęd buhajów w celu nadania im licencji do rozrodu. W Błędowie odbyło się to o godz. 12,00 koło oberży. Poza Błędowem miejsce te ustanowiono dla buhajów z gmin- wsi : Gorynia, Płąchaw, Działowa, Kotnowa, Wieldządza i Dąbrówki.
- 1930 } 3 maja starosta chełmiński Leon Ossowski ogłosił plan szczepień dla dzieci szkolnych i gimnazjum przeciwko ospie. W Błędowie odbywały się one w szkole, w dniu 21 maja dla dzieci miejscowych i z Gorynia.
- 1930 } 3 maja obchodzono tradycyjnie rozpoczynając od mszy i pochodu przez całą wieś. Akademia odbyła się z udziałem szkół z wszystkich miejscowości parafii Błędowo ; Płąchawy, Wiewiórki, Goryń, Hanowo i Piaski. Wieczorem odbyło się przestawienie amatorskie po reżyserią T. Pronobisa, które przyniosła 97,50 zł. Na zakończenie roku szkolnego urządzono wycieczkę do gminnej parowy. Zorganizowano tam wiele elementów obchodów, tak iż „podziękowań na ręce nauczycieli nie było końca”.
- 1930 } 15 maja ogłoszono udział gmin wiejskich powiatu chełmińskiego w podatku obrotowym. Błędowu naliczono łączną sumę 279,48 zł. Z kolei na rok 1930/1931 naliczono podatek od spożycia i produkcji wyrobów „wódczanych” na sumę 80,20 zł.
- 1930 } starosta chełmiński nakazał przeprowadzić przegląd koni w powiecie. 24 maja do Kornatowa, koło oberży miano przyprowadzić konie z Gorynia, Działowa, Wieldządza, Kotnowa, Błędowa, Dąbrówki, Płąchaw.
- 1930 } z ogłoszonego planu poboru wojskowego wynikało, iż w Chełmnie w dniach 31 maja winni się stawić poborowi z rocznika 1907, 1908, 1909 ze wsi ; Bielawy, Błędowo…
- 1930 } komunikat informował o pokazie koni w Działowie dnia 3 czerwca o godz. 13 tej. Podczas takiego pokazu z polecenia starosty chełmińskiego zostały przeprowadzone kontrole ksiąg ewidencyjnych i dowodów tożsamości zwierząt.
- 1930 } komunikat informował o pokazie koni w Działowie dnia 3 czerwca o godz. 13 tej. Podczas takiego pokazu z polecenia starosty chełmińskiego zostały przeprowadzone kontrole ksiąg ewidencyjnych i dowodów tożsamości zwierząt.
- 1930 } Ogłoszono komunikat o groźnej chorobie bydła pryszczycy. Uznano, iż w gospodarstwie Foerstera w Dąbrówce poczta Gorzuchowo choroba ta wygasła.
- 1930 } 20 lipca, mimo złej pogody – wiatru i słoty, odbyło się w Błędowie doroczne Święto Strzeleckie miejscowego Towarzystwa Powstańców i Wojaków. Święto rozpoczęło się rano o godz. 9,30 gdzie zebrali się zastępy starych i zasłużonych Powstańców i Wojaków oraz pluton młodzieży Przysposobienia Wojskowego, „którzy w mundurach prezentowali się dziarsko i dzielnie”. Były też delegacje bratnich organizacji ze sztandarami …. o 9,45 komendant Kobus zdała raport prezesowi Janowi Mittkowi…. następnie przy akompaniamencie własnej orkiestry pomaszerowano do kościoła na nabożeństwo, które odprawił ks. Wł. Fischroeder. Po mszy zarządzono defiladę, a o godz. 13,00 po zbiórce odmaszerowano na własną strzelnicę, gdzie przybyli z Chełmna ; prezes i komendant okręgowy kpt. Rezerwy Hądzlik i z-cz druh Piekarski. Raport władzy okręgowej zdał prezes Jan Mittek . Następnie po wspólnej fotografii rozpoczęto strzelanie pod nadzorem sierżanta Tesmera z 66 pułku piechoty z Chełmna. Rozpoczęto od honorowych strzałów na cześć prezydenta Ignacego Mościckiego i marszałka Józefa Piłsudskiego, a orkiestra odegrała hymn narodowy. Strzelało 50 strzelców na odległość 200 metrów po 5 strzałów z pozycji leżącej z podpórką. W między czasie grała orkiestra na pięknej polanie otoczonej z wszystkich stron malowniczymi wzgórzami, „koło szczęścia bezustannie było w ruchu, strzelania z broni małokalibrowej gromadziło przy tarczy liczną młodzież Przysposobienia, a strzelania z wiatrówki miało powodzenie u płci pięknej…Także bogato zaopatrzony bufet wędrowny druha Bukowskiego nie pozostał na uboczu i stale widzieliśmy przy nim odprawiających nabożne modły”. Zakończenie imprezy nastąpiło na sali oberży Bukowskiego. Najlepszymi strzelcami okazali się : Stanisław Wąż – 42 pkt. Jan Jankowski – 40, Jan Mittek – 40, Leon Meller – 39, Karol Dydo – 36, Jan Ziobro – 36, Tadeusz Pronobis – 35, Franciszek Turalski – 34, Jan Ślesiński – 31, Józef Wiechetek – 29 . Poza konkursem okazał się komendant okręgowy Hądzlik… uczestnikom podziękował prezes Jan Mittek i zaprosił na przedstawienie – komedię „Posag w kominie” wystawioną przez zespół amatorski. Gazeta „Nadwiślanin” kończyła artykuł pochwałą błędowskiego Zarządu z druhem Janem Mittkiem na czele.
- 1930 } ogłoszenia komornika Hajdykiewicza wskazują, iż w tamtym okresie nie wszystkim powodziło się w Błędowie dobrze. Kolejne przetargi przymusowe prowadzono w tym roku na ; 2 krowy i 20 cetnarów żyta…
- 1930 } na 50 lecie utworzenia Towarzystwa Czytelni Ludowych zbierano w całym powiecie chełmińskim pieniądze na zakup książek. Szkoła zebrała 4,48 zł. Natomiast gmina Błędowo 10,20 zł.
- 1930 } 16 listopada w wyborach do sejmu dla Błędowa i Gorynia ustanowiono obwód głosowania z lokalem wyborczym w szkole w Błędowie. 12 listopada o godz. 18,00 odbył się w obecności 100 osób wiec wyborczy, który zagaił Franciszek Turalski. Referat wygłosił Antoni Kampert i Kobędza z Lisewa. „Ślicznie przemówił, zyskując ogólny poklask słuchaczy nauczyciel p. Pronobis [Tadeusz]. Zebrani potępili nielojalne stanowisko sołtysa p. Józefa Kiszki, którego zmusili do opuszczenia sali. Zebrani uchwalili jednogłośnie oddać głosy na listę nr. 1. Rotą i okrzykami na cześć Marszałka Piłsudskiego zakończył się wiec w przykładnym porządku”. W powiecie chełmińskim w roku 1928 lista rządowa otrzymała 1300 głosów, obecnie (1930 ?) 5 515 . W Błędowie do sejmu głosowano : na listę nr 1 – 44 głosy, nr 2 – 41, nr 3 – 139, nr 22 – 89 … do senatu ; lista nr 1 – 31, nr 4 – 30, nr 7 – 59, nr 22 – 56.
- 1930 } 23 listopada stwierdzono pryszczycę w gospodarstwach Padła i Grotha i w związku z tym starosta uznał te gospodarstwa z zapowietrzone. Natomiast w grudniu wyszło ogłoszenie starosty Ossowskiego, iż chorobę bydła, pryszczycę uznano za wygasłą między innymi w zagrodzie Friedricha i Stanisława Padła w Błędowie.
- 1930 } w wyniku wyborów do sejmiku powiatowego w okręgu II wałdowskim wybrany został Andrzej Odbierzychleb z Błędowa.
- 1930} 21 grudnia ogłoszono kontrolę ksiąg ewidencyjnych koni prowadzonych przez urzędy gminne. Błędowu wyznaczono Kornatowo w dniu 10 stycznia 1931 r. o godz. 9,45.
- 1930 } 21 grudnia ukazało się ogłoszenie starostwa chełmińskiego w którym uznano za wygasłą pryszczycę w zagrodzie Otto Foerstera w Dąbrówce, w związku z tym wyłączono z okręgów zagrożonych tą wieś. Jednocześnie Rejonowy Inspektor Koni w Grudziądzu będzie przeprowadzał kontrolę ksiąg ewidencyjnych koni prowadzonych przez poszczególne urzędy gminne i obszary dworskie. W związku z tym wzywano przełożonych obszarów dworskich i gmin, aby bezwzględnie stawili się z księgami ewidencyjnymi. Dla wsi ; Józefkowo, Błędowo, Bielawy, Dąbrówka, Kotowo, wyznaczono Kornatowo w oberży Chrzanowskiego w dniu 10 stycznia 1931r. o godz. 9,45. Natomiast Płąchawy i Wieldządz winien stawić się 12 stycznia 1931 o godz. 8,00, również w oberży Chrzanowskiego.
- 1930 } decyzją starosty chełmińskiego wsi Błędowo naliczono podatek od spożycia, względnie produkcji wyrobów wódczanych za trzy kwartały tego roku 80,20 zł. Dąbrówce 78,25 zł. Kotnowu 50 zł. Płąchawom 35 zł. Wieldządzowi 99,75 zł.
- 1930 } udział gmin(wsi) w podatku obrotowym za cztery kwartały wynosił ; Błędowo 279, 48 zł, Dąbrówka 123,89 zł, Kotnowo 128,35 zł, Wieldządz 137,51
- 1930 } ks. Biskup Konstanty Dominik poświecił dzwony przy tutejszym kościele.
- 1930 } dla młodzieży polskiej ( 34 osoby) i niemieckiej ( 38 ) zorganizowano dwa równoległe kursy. Wykłady prowadzono trzy razy tygodniowo- po trzy lekcje. Udzielali ich ks. Władysław Fischoeder – religii, Jan Karczewski z Płąchaw – języka polskiego, nauki o Polsce współczesnej nauczał Tadeusz Pronobis.
- 1930 – 1939 } sołtysami wsi byli ; Józef Kiszka, Henryk Oziemkowski, Franciszek Białowąs, Jan Falęcikowski.
- 1931 } na dzień 10 stycznia wyznaczono w Kornatowie w oberży Chrzanowskiego o godz. 9,45 kontrolę ksiąg ewidencyjnych koni przez inspektora koni z Grudziądza. Na tą kontrole obowiązkowo winni stawić się sołtys wsi Błędowa.
- 1931 } na 20 stycznia ogłoszono przymusowy przetarg na dwie jałowice. Przetarg urządzono w oberży Bukowskiego. Ogłoszenie dał komornik sądowy Hajdykiewicz.
- 1931 } Na zakończenie karnawału Towarzystwo Powstańców Wojaków łącznie z Ochotniczą Strażą Pożarną w Błędowie na sali Bukowskiego urządziło w dniu 15 lutego „Wielką Zabawę”. Początek zapowiedziano na godz. 19, 30. „o liczny udział prosi ..”
- 1931 } 30 marca w szkole stawili się słuchacze kursu wieczorowego oświaty pozaszkolnej na zakończenie kursu. Przybyli przedstawiciele Rady Gminnej i Szkolnej ; sołtys Józef Kiszka, Franciszek Białowąs, Jan Odbierzychleb oraz rodzice członków kursu. Kierownik kursu Tadeusz Pronobis wygłosił przemówienie wstępne, potem nastąpił krótki egzamin końcowy z polskiego, rachunków i nauki o Polsce współczesnej… Kurs trwał od 5 listopada do 30 marca. Zapisało się z Błędowa i Płąchaw 71 członków ; do Końca kursu uczęszczało 57 członków. Koszty opału pokrył Wydział Powiatowy, koszty oświetlenia pokryły gminy : Błędowo i Płąchawy. Żywotność kursu była wielka. Urządzono przedstawienie p.t. : „Pan Chciwski”. Czysty dochód przeznacza się na wycieczkę, która ma się odbyć w czerwcu nad morzę polskie. Kursiści pragną po Wielkiejnocy urządzić przedstawienie, życzą sobie również by powstało „Kółko śpiewacze”. Zaświadczeń ukończenia kursu wydano 37. Śpiewem uprzyjemniono czas na zakończeniu kursu. Kursiści odśpiewali kilka piosenek np. „W mieście dziwne obyczaje”, „Jak szybko mijają chwile”, „Za Niemen het precz” i inne. Należy podkreślić dbałość o kurs miejscowego ks. proboszcza Władysława Fischoedera, który bezinteresownie udzielał lekcji religii na kursie, za co należy się gorące podziękowanie. Za urządzenie kursu i troskliwą dbałość o krzewienie oświaty wśród ludu należy się gorące podziękowanie Wydziałowi Powiatowemu, który nie szczędził kosztów na ten ważny cel p. Kochańskiemu, który dbał o podniesienie poziomu umysłowego wśród dorastającej młodzieży, miejscowym władzom gminy Błędowo i Płąchawy za przychylne ustosunkowanie się do potrzeb kursu”.
- 1931 } na 29 kwiecień, na godz.12 tą w Błędowie przed oberżą wyznaczono punkt spędzenia buhajów w gmin ; Błędowo, Goryń, Płąchawy, Pilewice, Działowo, Kotnowo, Wieldządz i Dąbrówka.
- 1931 } z protokołu licencyjnego z dnia 29 kwietnia wynika, iż w Błędowie buhaja imieniem Klausmann posiadał Rudolf Dams.
- 1931 } obchody 3 maja były świecone bardzo uroczyście. W nabożeństwie wzięły udział Towarzystwo Powstańców i Wojaków, Straż ogniowa i liczna ludność miejscowa. Po nabożeństwie odbyła się przed szkoła akademia, na której zobrazował p. Tadeusz Pronobis (kier. szkoły) znaczenie konstytucji w dziejach narodu polskiego.
- 1931 } na 30 maja wyznaczono rolnikom z Błędowa doprowadzenie koni do Kornatowa koło gospody Chrzanowskiego w celu ich przeglądu.
- 1931 } Nocy ubiegłej (?) skradziono p. Marciszewskiemu konia.
- 1931 } na zebraniu delegatów kółek rolniczych w Chełmnie obecni byli przedstawiciele Kółka Rolniczego z Błędowa. Mówiono tam o sprawach podatkowych rolników.
- 1931 } według planu szczepień przeciwko ospie na rok 1931 wynika, iż w Błędowie będą szczepione dzieci miejscowe i z Płąchaw w dniu 3 czerwca w pomieszczeniach szkolnych.
- 1931 } 4 października poświecono figurę poświęconą Bożej Męce na dziesięciolecie oswobodzenia Pomorza. Na pomniku umieszczono napis : „In perpetuam rei memoriam”. W jej postumencie umieszczono napis informujący o założycielach : „.. starosta powiatu chełmińskiego Leon Ossowski, wójtem Tomasz okonek, sołtysem Józef Kiszka….na podziękowanie za opiekę w minionym dziesięcioleciu…” Inicjatywę w tym dziele podniósł prezes Kółka Rolniczego kierownik szkoły Tadeusz Pronobis, a wykonał komitet ; w składzie ; ks. W. Fischoeder, sołtys J. Kiszka, Tadeusz Pronobis… na tą rzecz członkowie Kółka opodatkowali się po 10 groszy z każdego hektara.
- 1932 } nauczycielka Józefa Szkudlarek na własną prośbę została z dniem 1 lutego przeniesiona do Robakowa, do tamtejszej 3 klasowej szkoły powszechnej. Z tego powodu szkoła w Błędowie z dwuklasowej została jednoklasową. Nauczycielka wróciła do Błędowa z dniem 1 września i w tym momencie utworzono na nowo dwuklasową szkołę. Natomiast w październiku, w związku ze zwolnieniem z pracy nauczyciela Józefa Wielądka z Gorynia dzieci z Gorynia miały uczęszczać do Błędowa. Dzieci jednak do szkoły nie dotarły i władze oświatowe przeniosły na własną prośbę Józefę Szkudlarek do Gorynia. Tak więc w Błędowie ponownie utworzono szkołę jednoklasową. Szkołę w tym roku ukończyli ; Breitkrantz Waldemar, Dziedziak Mieczysław, Kobus Kazimierz, Kapitaka Ruth. W szkole uczyło się 72 uczniów.
- 1 grudzień 1932 szkoła w Błędowie liczyła :
——————————————————————-
Polaków-kat Niemców-ewangel Razem
I oddział 7 4 11
II oddział 5 5 10
III oddział 15 4 19
IV 14 14 28
——————————————————————————————————-
Razem 41 27 68
Płąchawy II i IV 2 2 Razem 70 dzieci
- 1933 } 1 lutego … po raz pierwszy uroczyście obchodzono imieniny prezydenta RP Ignacego Mościckiego… 18 marca 1933 obchodzono bardzo uroczyście imieniny marszałka J. Piłsudskiego …
> pieśń „Jedzie pan Komendant”
> wiersz „Wodzowi narodu”. Wiersz „Piłsudski”, przemówienie nauczyciela. „Marszałek Piłsudski wódz narodu i twórca państwa polskiego oraz jego obecna praca twórcza”.
> pieśń „Jeszcze Polska nie zginęła”
> Wiersz „Wódz Oksza”, „Ku czci Marszałka” „Naczelnikowi w hołdzie” ….Pieśń „Legiony to…” Nabożeństwo kościelne….
- 1933 } we wsi plagą stały się kradzieże. Okradziono ; Jana Olesińskiego, Augustyna Grotha, Justyna Tudla, Fryderyka Korhalsa, Jana Falęcikowskiego, Henryka Schendla, Samuela Schmidta, Wilhelma Botchera, Emilię Neumann i Jana Frydrycha. Skradziono ; 18 gęsi, 10 kaczek, 77 kur, 17 indyków, 4 świnie oraz ziarno zbóż, koniczyny, kartofle. Radny Julian Breitkreutz goniąc złodziei zaziębił się i skutkiem tego w ciągu 48 godzin zmarł.
- 1933 } rutynowo uroczyście w szkołach obchodzono święto 3 majowe, imieniny marszałka J. Piłsudskiego i Dzień Niepodległości. 6 maja po raz pierwszy obchodzono święto lasu. 60 dzieci wzięły udział w wycieczce do lasu, gdzie dano program artystyczny.
- 1933 } zawiązano Towarzystwo Popierania Budowy Publicznych Szkół powszechnych w składzie ; Augustyn Groth dzierżawca plebanki, Józefa Szkudlarkówna nauczycielka z Gorynia, Tadeusz Pronobis kierownik szkoły w Błędowie, Jan Rutkowski krawiec oraz rolnicy ; Falęcikowski Jan, Breitkrentz Julia, Dziedziak Józef, Odbierzychleb Andrzej, Maszkowski Karol, Kucięba Józef, Groth Walenty. Rozprowadzano cegiełki na budowę szkół po 5 gr każda. Dzieci były zobowiązane do ich wykupienia po jednej w miesiącu. Trud dla nauczyciela był wielki, zwłaszcza, iż ich rozprzedawanie wśród dzieci niemieckich jest trudne.. nauczyciel uskarżał się także na trudności ze ściąganiem składek od członków stowarzyszenia… Rozpisano również Pożyczkę Narodową na którą zebrano 10 000 zł, w większości po 50 zł w sześciu ratach po 8 zł od głowy rodziny. W taki sposób opodatkowano 29 osób oraz katolicką parafię. Swoją składkę w wysokości 100 zł zapłaciła gmina Błędowo.
- 1934 } 26 czerwca na posiedzeniu Rady Szkolnej wyrażono zgodę na komasację szkół Gorynia i Błędowa.
- 1934 } wybrano sołtysa wsi. Po sołtysie Henryku Oziemkowskim został wybrany rolnik Jan Falęcikowski. Podsołtysem został Franciszek Białowąs.
Jan Falęcikowski, ostatni przedwojenny sołtys wsi, zamordowany w 1939 roku. Fotografia z albumu Jadwigi Falęcikowskiej.
- 1935 } 13 lutego odbyły się wybory zarządu gminnego- gminy Błędowa. Na wójta jednogłośnie wybrano Zygmunta Frąckowiaka emerytowanego komisarza Policji Państwowej. Podwójtem został Kacper Druch z Kotnowa. Ławnikami zostali ; Andrzej Odbierzychleb i Bolesław Maćkiewicz z Dabrówki.
- 1935 } zgodnie z ustawą z 1933 roku utworzono nowe gminy zbiorcze. Siedzibą takiej gminy zostało Błędowo. Należało do nowej gminy 7 gromad , były to ; Błędowo z Goryniem, Płąchawy z Działowem, Dąbrówka, Wałdowo, Wiewiórki, Wieldządz i Kotnowo. W wyborach 21 stycznia wybrano 12 radnych ze wszystkich wsi gminy Błędowo, w tym ze wsi Błędowo ; Walentego Grotha i Andrzeja Odbierzychleba ze wsi Błędowo. Zarząd wybrano 13 .02.1935 r. Wójtem został emerytowany komisarz Policji Zygmunt Frąckowiak, podwójtem Kacper Druch z Kotnowa, ławnikami : Bolesław Maćkiewicz z Dąbrówki i Andrzej Odbierzychleb z Błędowa. W 1935 roku weszła w życie tzw. ustawa scaleniowa, na mocy której utworzona została gmina zbiorowa Błędowo, do której należało siedem gromad: Błędowo z obszarem dworskim Goryń, Płąchawy z obszarem dworskim Działowo, Dąbrówka, Kotnowo, Wałdowo, Wiewiórki i Wieldządz. Funkcję wójta gminy objął emerytowany komisarz policji Zygmunt Frąckowiak.
Zygmunt Frąckowiak.. fotografia ze zbiorów Władysława Domachowskiego z Wiewiórek.
- 1935 }22 marca w doroczne święto sadzenia drzewek posadzono 30 lip otrzymanych z leśniczówki Biały Bór.
Centrum wsi – fot z 2007 roku …
- 1935 { 29 marca poszczególne gminy Błędowa złożyły do gminy zbiorczej akta sołeckie. Odbyły się w tym samym dniu wybory do nowej rady powiatowej. Radnymi zostali ; Michał Cichy rolnik z Dąbrówki i Jan Domachowski rolnik z Wiewiórek.
- 1935 }20 maja przybył bp Wojciech Okoniewski z duszpasterską wizytacją. U wylotu ze wsi w kierunku Płąchaw witał go wójt Zygmunt Frąckowiak oraz okolicznościowym wierszykiem uczennica Prakseda Rutkowska córka miejscowego krawca. 16 czerwca w tutejszym kościele odprawiono pierwszą od 50 lat prymicję ks. Brunona Wilczyńskiego, syna oberżysty z Wiewiórek.
- 1935 } we wsi funkcjonowały stowarzyszenia ; Związek Strzelecki, W zarządzie byli : Jan Mittek rolnik z Płąchaw, pełnił funkcję prezesa, Franciszek Turalski, Tadeusz Pronobis obaj z Błędowa, Stanisław Kuchta i Józef Omieczyński nauczyciele z Wiewiórek. Towarzystwem Powstańców i Wojaków kierował prezes Franciszek Białowąs, w zarządzie byli ; Jan Rutkowski, Julian Dziedziak, Tadeusz Pronobis – wszyscy z Błędowa. Prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej był wójt Zygmunt Frąckowiak, Walenty Groth pełnił funkcję naczelnika w zarządzie byli ; Franciszek Kwiatkowski i Tadeusz Pronobis. Istniała również organizacja młodzieży niemieckiej „Jung Deutsche Partei”- oddział męski i żeński.
- 1935 } dla przeprowadzenia wyborów do sejmu i senatu w dniu 8 września ustanowiono Komisję Wyborczą w składzie ; Zygmunt Frąckowiak, Tadeusz Pronobis, Jan Karczewski kierownik szkoły z Płąchaw, Józef Frąckiewicz rolnik z Wałdowa, Jan Domachowski rolnik z Wiewiórek, i Andrzej Odbierzychleb rolnik z Błędowa. Do obwódu głosowania należały ; Błędowo, Wiewiórki, Wałdowo Szlacheckie,, Płąchawy, Goryń. Na 1118 uprawnionych do głosowania głosowało 672 wyborców. Najwięcej głosów do sejmu otrzymali ; Jan Ślaski z Wabcza (550) i Władysław Klimek z Zielenia.( 507).
- 1936 } 1 kwietnia proboszczem błędowskim (1936 – 1942) został ks. Bronisław Makowski. Ks. Władysław Fischoeder na własną prośbę został przeniesiony został do Gruty.
- 1936 } 18 maja żałobnym nabożeństwem uczczono śmierć Józefa Piłsudskiego. „ 20 maja przybył do Błędowa Jego Ekscelencja Ks. Biskup Stanisław Wojciech Okoniewski na wizytację tutejszej parafii witany u wylotu wioski od strony Płąchaw … ” dostojnego gościa witał pan wójt Zygmunt Frąckowiak..”
- 1936 } z dniem ostatniego czerwca został przeniesiony kierownik szkoły Tadeusz Pronobis do szkoły powszechnej nr. 1 w Chełmnie. W kronice szkolnej napisał : „ W czasie mego osiem i pół letniego urzędowania w tutejszej szkole doznałem od miejscowego obywatelstwa szczerego poparcia, mimo od czasu do czasu występujących zgrzytów, które puszczam całkiem w niepamięć”. Tadeusz Pronobis za swą patriotyczną działalność został w 1939 roku zamordowany przez hitlerowców. W jego miejsce 1 lipca na własną prośbę szkołę w Błędowie objął Alojzy Ciepłuch z Błot pow. Chełmno. Urodzony 5 maja 1907 w Kruszkach pow. wyrzyski , woj. Poznańskie, ukończył seminarium nauczycielskie w Tucholi. Po jego ukończeniu od września tego roku pracował w szkołach ; w Brukach, w szkole żeńskiej w Chełmnie, w Rybieńcu i w Błotach w powiecie chełmińskim. W 1939 roku mówił na wiecu ludności (3 maja) ; „ Widać z tego, że lud tutejszy czuje po polsku i nie chce by odwieczny wróg sięgał powtórnie po polską ziemię”.
- 1936 } do wsi zawitało wojsko wracające z manewrów. W szkole urządzono dla nich kancelarię wojskową. Dowódca wraz z ordynansem pozostał w szkole do 15 września.
- 1936 } w szkole prowadzono kurs wieczorowy dla dorosłych i młodocianych II stopnia. Współorganizatorem był kier, szkoły z Płąchaw Jan Karczewski.
- 1937 } w ciągu kilka dni w szkole odbywał praktykę syn radnego szkolnego, uczeń seminarium nauczycielskiego w Grudziądzu Stanisław Odbierzychleb.
- 1937 } zima tego roku była bardzo ciężka. Nastąpiły duże straty w rolnictwie. Zboże podrożało (50 kg) z 6 zł do 12. Chleb z 50 do 74 grosze. W ostatnią sobotę kwietnia (24), wszystkie okoliczne szkoły brały udział w sadzeniu lasu. Przed leśniczówką leśniczy wygłosił zamienną pogadankę pt. „ Znaczenie lasu dla obronności kraju”.
- 1937 } 1 lutego obchodzono w szkole imieniny „Pierwszego Obywatela Państwa Polskiego Pana Prezydenta prof. Ignacego Mościckiego…” zima dała się we znaki mrozy sięgały do 20 stopni.. oziminy zostały wycięte przez mroźne i ostre wiatry, stąd też na wiosnę trzeba było dokonywać przesiewów…
W pierwszym rzędzie ks. Kazimierz Makowski i pierwszy z prawej Jan Falęcikowski. Fot. ze zbiorów Jadwigi Falęcikowskiej.
- 1937 } w kronice szkolnej odnotowano narastającą atmosferę groźby wybuchu wojny. Organizowane, obowiązkowe kursy dla przedpoborowych przygotowujących ich służby w batalionach obrony narodowej miały swe uzasadnienie ; „ w związku z obecną sytuacją międzynarodową ; wszyscy się zbroją – wszyscy przygotowują się do wojny – Polska nie może zostać w tyle – żołnierz w przyszłej wojnie nie tylko, że będzie musiał walczyć – ale musi umieć wszystko”. 11 listopada obchodzono odzyskanie niepodległości. Przemawiał nauczyciel z Wiewiórek Józef Omieczyński. Zamknięcia dokonał wójt Zygmunt Frąckiewicz.
- 1938 } 16 lutego odbyły się wybory gromady wiejskiej Błędowo. Na zebraniu w klasie szkolnej wybrano na sołtysa Jana Falęcikowskiego, a na podsołtysa Józefa Wiechetka.
- 1938 } z kroniki szkolnej „ 18 marca przypadły imieniny Pana Marszałka Edwarda Rydza – Śmigłego…Zaś w dniu 19 marca obchodzono Imieniny Budowniczego Państwa Polskiego” [Józefa Piłsudskiego] W okresie międzywojennym działały w Błędowie następujące organizacje społeczne: Związek Strzelecki – zarząd ;Jan Mittek, Franciszek Turalski, Tadeusz Pronobis, Stanisław Kuchta, Józef Omieczyński), Towarzystwo Powstańców i Wojaków – Zarząd ; Franciszek Białowąs, Jan Rutkowski, Julian Dziedziak, Tadeusz Pronobis, Ochotnicza Straż Pożarna (wg stanu z 1935 roku) : Zarząd ; Walenty Groth – naczelnik, Franciszek Kwiatkowski, Tadeusz Pronobis oraz Kółko Rolnicze – w 1932 roku sekretarzem był Józef Wielądek.
- 1938 } 26 maja odbyły się po raz pierwszy „Święto Sportowe”. Do Błędowa przybyło ok. 100 zawodników z całej gminy. Gromadnie też przybyli mieszkańcy gminy.
Na pierwszym zdjęciu kierownik szkoły z Płąchaw Jan Karczewski wręcza nagrody. Fot. ze zbiorów rodziny Karczewskich…
- 1938 } Żniwa w miesiącu lipcu były bardzo dobre. Cieszono się tym bardziej, iż wiosna była ciężka, ponieważ w maju spadł śnieg i zanotowano przymrozki. Na dodatek złego zaczęła się rozprzestrzeniać pryszczyca zwierząt
- 1938 } zakończył się kurs dla ponad 70 przedpoborowych. Raport ze stanu wszystkich kursów złożył wice wójt Kacper Druch z Kotnowa. Wcześniej w szkoleniu wykładowców wzięli udział nauczyciele ; Alojzy Ciepłuch z Błędowa, Jan Karczewski z Płąchaw i Leon (?) Pronobis z Wieldządza.
- W 1938 roku parafia liczyła 721 wiernych. Jednocześnie teren parafii zamieszkiwało 651 ewangelików. Spadek liczby wiernych, w stosunku do 1928 roku, był następstwem zmniejszenia obszaru parafii. Krótko przed wybuchem II wojny światowej, w Turznicach wybudowany został kościół filialny parafii błędowskiej.
- 1938 } odbyły się wybory do Sejmu. Lokalem była szkolna klasa. Przewodniczyli obwodowi wyborczemu ; wójt Zygmunt Frąckowiak, Jan Karczewski kierownik szkoły z Płąchaw. W komisji wyborczej uczestniczyli ; Jan Mittek z Płąchaw, Jan Domachowski i Józef Omieczyński kier, szkoły – obaj z Wiewiórek, Bolesław Maćkiewicz z Dąbrówki i błędowiacy ; Andrzej Odbierzychleb, Franciszek Białowąs, Alojzy Ciepłuch kier. szkoły, Jan Falęcikowski. Głosowało 59 % uprawnionych do głosowania.
- 1938 } 11 listopada po nabożeństwie odbyła się akademia w sali Siekierkowskiego z okazji 20 lecie odzyskania niepodległości przez nasza Ojczyznę. Przemawiał Jan Karczewski kierownik szkoły z Płąchaw. (Zamordowany w Mauthausen w 1942 r).
- 1938 } 15 listopada rozpoczęto kursy dla przedborowych z całej gminy. Na rozpoczęcie kursu przybyło ok. 80 przedpoborowych. Prowadzono szkolenie patriotyczne, ćwiczono strzelanie, odbywano wycieczki…5 marca 1939 r. w gminie Błędowo prowadzono 4 kursy wychowania obronnego w Błędowie, Wiewiórkach, Wieldządzu i Wałdowie. Starszy kursu Dziedziak zebrał 15 zł na dozbrojenie Armii.
- 1939 } W ostatnich miesiącach przed wybuchem II wojny światowej Michał Gierlak uruchomił sklep z tzw. artykułami kolonialnymi.
- 1939 } 3 maja odbyła się manifestacja patriotyczna, jak zapisał w kronice szkolnej kierownik szkoły Alojzy Ciepłuch ; „ manifestowano przeciw zaborczym zakusom Niemiec do naszej prastarej ziemi gdańskiej. Jeszcze nigdy nie było tyle ludzi zgromadzonych na uroczystości, co w tym roku. Widać z tego, że lud tutejszy czuje po polsku i nie chce by odwieczny wróg sięgał powtórnie po polską ziemię”. Podczas tej pamiętnej chwili przemawiał Jan Mittek z Płąchaw i nauczyciel Makowski z Wałdowa…. Jest to ostatni zapis w przedwojennej kronice błędowskiej szkoły.
Przyjęcie do komunii córek Jana Karczewskiego kierownika szkoły w Płąchawach. Być może jest to 1939 rok. Na zdjęciu oprócz Karczewskich są rodziny nauczycieli z okolicznych szkół i proboszcz błędowski ks. Kazimierz Makowski.
- 1939 } błędowscy strażacy zrzeszeni w OSP w Błędowie na Pożyczkę Obrony Przeciwlotniczej wpłacili 30 zł.
- 1925 – 1939 } w tych latach dzieci w szkole błędowskiej było ;
———————————–
1921 … 1 klasa 32 dzieci katolików, 1 klasa 38 dzieci ewangelickie
1925 … 35 kat….
1928 … 76 dzieci ,…. 38 katol … 28 ewang…. 10 optantów
1929 …. 89 dzieci klasa I – 53 , klasa II – 29 …. //43 dzieci – kat, 36 ewan
1932 ….. 70 dzieci
——————————————-
Pol-kat niem-ewangel razem
I oddział 7 4 11
II oddział 5 5 10
III oddział 15 4 19
IV 14 14 28
——————————————————————————————————-
Razem 41 27 68
Płąchawy II i IV 2 2
Razem 70
1933 … 68 ….. I i II – 21 , III i IV – 47 dzieci
1935 … 53 dzieci
1936 …. 59 dzieci w tym 18 pochodzenia niemieckiego
1937 … 54 dzieci I- 12, II – 14 , III – 13, IV – 15
1938 … 50 .. z tego 9 dzieci uczęszczało do wyżej zorgan. szkoły w Wiewiórkach
- 1939 } w pierwszych dniach września ? niemieccy mieszkańcy wsi zamordowali przechodzącego pojedynczego żołnierz polskiego z wycofujących się oddziałów Wojska Polskiego. Prawdopodobnie stało się to na ulicy kotnowskiej koło dzisiejszego gospodarstwa Laskowskich. Żołnierz ten został przez tych oprawców zakopany gdzieś przy drodze.
- 1939 } 3 września wkroczyły do Błędowa oddziału Wermachtu. Rozpoczyna się okupacja hitlerowska. Wójtem gminy został Schimmig, a później Paul Foerster, obaj hitlerowcy pochodzili z Dąbrówki ( Foerster – dzisiaj gospodarstwo Izdebskich i Sochackiego).
- 1939 } jesienią miejscowi hitlerowcy zrzeszeni w para policyjnej organizacji „Selbstschutz”. Przywódcami Selbstschutzu na terenie gminy Błędowo byli prawdopodobnie Paul Foerster z Dąbrówki oraz Ludwik Dams z Błędowa. Bezpośrednimi sprawcami mordu, na swych polskich sąsiadach byli : Edi Bradkrojc, Kun, Schendel … 19 października w lesie Biały Bór zamordowani zostali ; Kazimierz Wąż, Jan Olesiński, Jan Falęcikowski, Michał Czepil. 25 października zamordowano syna i ojca ; Andrzeja i Jana Odbierzychlebów, Walentego Furmana, Józefa Kuciębę, Pawła Grotha i Piotra Ptaka. Natomiast w miejscu masowej kaźni mieszkańców powiatu chełmińskiego w Klamrach, zamordowani został Mieczysław Dziedziak. W obozie koncentracyjnym Oranienburg zginął Michał Gierlak. Zamordowany został wieloletni kierownik szkoły w Błędowie Tadeusz Pronobis.
W połowie lat 40 tych Niemcy chcąc zatrzeć ślady swych zbrodni wydobywali je z miejsc kaźni i niszczyli je. Reszki ocalałych szczątków z Białego Boru. Falęcikowski i jego pracownik pochowali przy kościele kościele parafialnym.
- 1940 … } losy mieszkańców – Polaków były dramatyczne na roboty przymusowe wywieziono 212 osób, w tym 57 żywicieli rodziny. Przymusowo wysiedlono 136 osób, w tym 32 żywicieli rodzin. ?
- 1939-1945 } W latach okupacji hitlerowskiej kościół pozostawał czynny. Posługę kapłańską sprawował przedwojenny proboszcz ksiądz Bronisław Makowski, który zmarł śmiercią naturalną 14 październiku 1942 roku w Grudziądzu. Następnie do końca okupacji hitlerowskiej parafią administrował duchowny niemiecki ks. Joseph Weyler, którego od lutego 1943 do lutego 1944 wspomagał pallotyn z Chełmna ksiądz Alojzy Arendt. W latach okupacji 1940 – 1945 zanotowano w błędowskiej parafii 111 chrztów i 3 śluby. Niemcy w 1942 / 43 r. ? zagrabili 3 dzwony oraz wszystkie księgi parafialne począwszy od 1764 roku. Zimą 1945 roku świątynia została poważnie uszkodzona w trakcie ofensywy Armii Czerwonej, a jej żołnierze splądrowali kościół i kaplicę Błochowiaków właścicieli Gorynia.