Bartoszewice

Bartoszewice; Bartuschdorf, Bartischdorf, Bartholemitz, Bartoschewitz, Bartelhshoff, Bartelsdorf.

Zebrałem  w latach 1974-2010 w Płużnicy. Janusz Marcinkowski.

Dwór, willa rodziny von Pflug w Bartoszewicach w akwareli Waldemara Okońskiego z 2000 roku.

•     1417} wieś niegdyś dobro lenne, leżąca nad jeziorem Wieczno, wymieniona w tym roku po raz pierwszy jako część domen krzyżackich komturstwa kowalewskiego. W okresie panowania krzyżackiego nadawane było za służbę dla Zakonu. Z wsią graniczą; Trzcianek, Przydwórz, Ostrowo, Płużnica i Czaple. Dzisiaj w gminie Płużnica.

           Jezioro bartoszewicko-płużnickie, część jeziora Wieczno.

• 1417-1423}właściciel Mikołaj Pilewski posiadał tu 12 łanów. Wieś Bartoszewice otrzymał za zasługi  dla Zakonu  Krzyżackiego w wojnie z Polską z nadania wielkiego mistrza Zakonu Pawła von Russdorfa. Miał on obowiązek służby zbrojnej  na rzecz Zakonu bez odszkodowania. Administracyjnie Bartoszewice należały wtedy do komturstwa kowalewskiego.
• 1451} wielki mistrz Zakonu  Ludwik von Erlichshausen nadał majątek o pow. 429 ha (26 łanów) Lorenzowi Rokocy. (Wawrzyniec Rakoczy-Rakoszy).Właściciel otrzymał także prawo do połowu w jeziorze Wieczno małą siecią oraz brania drzewa na opał i budulca w dobrach Zakonu w zamian za obowiązek służby zbrojnej.
• 1526} król Zygmunt Stary nadał majątek Andrzejowi Kaczyńskiemu z prawem do rybołówstwa na jeziorze Wieczno, które wtedy należało do starostwa Rogozińskiego. 
• 1565} jako właściciel występował  niejaki Bartoszewski.
• 1570} wymienili byli dwaj  właściciele Bartoszewic; Jerzy Wierzbowski i Jerzy Rokusz. Ten pierwszy był właścicielem 9 łanów oraz 3 zagrodników, dwóch rybaków i karczmy z wyszynkiem. Jerzy Rokusz posiadał 4 zagrodników.
• 1662}część majątku należała do Snakowskiego, po którym przejął go Michał Karpikowski. W 20 lat póniej w Bartoszewicach było wówczas 3 zagrodników, jeden karczmarz i jeden wiatrak. Od wsi płacono 1 złoty i 1 grosz podatku rocznie.
• 1717}Michał Kurpikowski sprzedał majątek  Walerianowi Józefowi Piwnickiemu i  jego żonie Ewie z d. Sartowskiej, którzy w 1736 przekazali go synowi Kazimierzowi.
• 1753}od  Piwnickich majątek nabył Franciszek Cyborski (Ciborski) z żoną Jadwigą z domu Nagórską.
• 1772 }we wsi mieszkało 108 mieszkańców o nazwiskach wyłącznie w polskim brzmieniu. 
• 1773}właścicielami  Bartoszewic byli Kunegunda Ciborska i Ignacy Znaniecki. Majątek wraz z karczmą zwaną „krzyżówką” obejmował 226 ha. Po śmierci Kunegundy władali wsią jej synowie; Jakub, Piotr (zm.1786), Ignacy (zm.1788) i Adam.
• 1801}jako  właściciel występuje Marcin Orłowski., który w 1807 roku za 32 000 florenów sprzedał majątek Janowi Blumbergowi z Łopatek. Tenże przekazał go swemu synowi, który w 1821 ustąpił go  Załuskiemu.
• 1830}po Załuskim  jako właściciel figurował  kupiec Riesenbeck.
• 1849}w przymusowej  sprzedaży własności Riesenbecka majątek kupił Röezer.
• 1852}Röezer sprzedał Bartoszewice  Aleksandrowi Kittel’owi z Uciąża. (Drückenhof).
• 1860}Friedrich August Niemeyer (1826-1887) z Herbenhausen koło Detmold za sumę 40 000 r.r. stał się właścicielem,  po  jego śmierci  syn  Henryk oddał majątek w administrowanie.
• 1868}we wsi  było wówczas  126 mieszkańców, w tym 18 ewangelików, 108 katolików Majątek obejmował 554 ha (2 188,25 Mórg magdeburskich). Wieś liczyła sobie 14 budynków, w tym 7 prywatnych.  Parafia i szkoła katolicka była w Płużnicy.
• 1874}w październiku właściciel Bartoszewic  Niemiec Friedrich  Niemeyer  kupił majątek ziemski  Kurzętnik o pow. 2400 mórg od  pani Łyskowskiej. Natomiast w lipcu 1879 r nabył jeszcze pobliski majątek Trzcianek od niejakiego Echterlinga.
  
• 1881}Do otwartej 16 maja agentury pocztowej w Ryńsku, podlegającej urzędowi pocztowemu w Wąbrzeźnie należały wsie Cholewice i Bartoszewice. Zmiana przynależności pocztowej nastąpiła w 1885 roku, kiedy to utworzono 10 maja agenturę w Płużnicy przyłączając do niej wspomniane Cholewice i Bartoszewice.
  
• 1887}po śmierci Friedricha Niemeyera właściciela kilku majątków ziemskich rozdzielono je pomiędzy jego syna Christiana Eberchardta (1863-1916), który objął Bartoszewice oraz córkę Marię (1864-1942) ożenioną w 1882 r z Paulem von Pflugiem (1849-1915) majętność Trzcianek.
• 1901}Paul Emil von Pflug w roku tym kupił od szwagra Heinricha Eberchardta Niemeyera 697 hektarowe  majątek ziemski  Bartoszewice za 425 000 marek. Pflugowie, pochodzący z Brodów w poznańskiem  dzierżyli majątek do 1945 roku.

 

Herb rodu von Pflug do dzisiaj widnieje nad wejściem do „dworu” Pflugów w Bartoszewicach.

1905}Bartoszewice liczyły 164 dusze. Katoliccy mieszkańcy należeli do parafii płużnickiej. Wieś otrzymała zniemczoną nazwę Bartelshof.

Mapa Bartoszewic z 1906 roku z widokiem na jezioro Wieczno i wieś Bartoszewice.

1910}Paul Emil von Pflug wybudował dwór i założył  kilkuhektarowy park. Pflugowie budowali solidne folwarczne zabudowania i domy dla robotników, które w większości stoją do dzisiaj.

To jest prawdopodobnie najstarsze zdjęcie bartoszewickiego dworu… wszytkie zdjęcia  i szkice pochodzą z archiwum rodziny von Pflug.

1915} w tym roku po śmierci ojca Paula Emila właścicielem Bartoszewic został, przeniesiony do rezerwy kapitan pruskiej armii                      Günter von Pflug (1891-1938). W 5 lat pózniej do swego domu w Bartoszewicach wprowadzał poślubioną sobie Renate Albinus                  (1897-1990), która dobrze zapisała się pamięci mieszkańców okolicy.

• 1920}na skutek zagrożenia wejściem wojsk bolszewickich do wsi mieszkańcy uciekli nocą. Ponieważ zagrożenie okazało się na szczęście fałszywe wracali na drugi dzień zawróceni z trasy ucieczki przez żandarmów.
• 1923} majątek posiadał obszar 559 ha, w tym 373 gruntów ornych, 10 łąk, pastwisk 45 ha i 123 ha wody. Nieużytki wynosiły 8 ha. Dochód Güntera von Pfluga obliczony był  wtedy 7 009  marek rocznie.
• 1927} w powiecie wąbrzeskim decyzją Rady Ministrów z dn. 5 stycznia przeznaczono 150 ha gruntów majątku Bartoszewice własność Güntera von Pfluga do parcelacji. Pod reformą skarb państwa wykupił 134,5 ha. Powstało kilkanaście gospodarstw tzw. „Poniatówek”. Wielkość  takich gospodarstw wynosiła w granicach 7 – 10 ha. Parcelant otrzymywał ziemie, zabudowania ; dom, stodołę, chlewnie  i budynek gospodarczy. Założony był sad i wykopana studnia. Całość została porządnie ogrodzona. Rolnicy gospodarstwa te musieli spłacić, jednakże praktycznie otrzymywali wszystko co potrzebne do gospodarowania. Niektóre z tamtych „poniatówek” stoją do dzisiaj. Gospodarstwa te wzięły swa nazwę od przedwojennego  ministra rolnictwa, zakochanego w góralskim budownictwie Juliana Poniatowskiego, który ten styl przeniósł na Pomorze. Konstrukcja tych obiektów była wykonywana na południu kraju przez górali i  pociągami rozwożona po kraju.Parcelację, budowę gospodarstw i przekazanie nowym gospodarzom wykonano w 1935 roku.

Folwark Bartoszewice z lotu ptaka ze zbiorów Pflugów przekazanych Januszowi Budzyńskiemu, kierownikowi Zakłądu Rolnego w l 70 tych.

• 1938}1 marca 1938 roku w Grudziądzu zmarł nagle na serce Günter von Pflug, właściciel majątku Bartoszewice. Został pochowany w bartoszewickim parku, co do dzisiaj upamiętnia nagrobny głaz. Po jego śmierci majątek został wydzierżawiony niejakiemu Walterowi Schielkie.
  
• 1944} 1 maja, w ostatnim roku gospodarowania von Pflugów stan gospodarki był następujący; Grunty orna 258, 4 ha, łąki 3,5 ha, pastwisko 14,00 ha, łącznie użytków rolnych 275, 92 ha. Lasu było 16,62 ha, wody 121,67 ha, nieużytki 59,65 ha. Przeciętne zbiory zbóż wynosiły 11,60 cetnara z ćwierci hektara. Roślin okopowych 77,13 cetnara ziemniaków i 128,96 cetnarów buraków cukrowych. W majątku uprawiano żyta 27,7 ha, pszenicy 13,50 ha, jęczmienia 28,25 ha, owies 10,50 ha, mieszanka zbóż 12,75 ha rzepak 11,25 ha, mak 3,75 ha, bobik 26,67 ha, ziemniaki 28, 25 ha, buraki cukrowe 47 ha, buraki pastewne 9,25 ha, warzywa 1,50 ha. Uprawiano również koksagiz roślinę o kauczukodajnym korzeniu. Produkowano 32 tony pasz i 6 ton wydawano w formie deputatu dla pracowników.Hodowano następujące zwierzęta; siłę roboczą w gospodarstwie spełniały 62 konie robocze w tym 16 źrebiąt. Używano także 28 wołów. Bydło mleczne składało się z 2 buhajów, 61 krów mlecznych, 53 sztuki młodego bydła, oraz 116 cieląt. Od jednej krowy pozyskiwano rocznie 3738 l. przy 3,54 % tłuszczu. Hodowano również owce, w tym 7 tryków, 238 maciorek, 184 ,młodych owiec i 429 jagniąt. Trzoda chlewna to; 1 knur, 11 macior, 32 tuczniki, 105 warchlaków, 149 prosiąt. 
• 1945}z czasów okupacji hitlerowskiej nie zachowała się w Bartoszewicach negatywna opinia o właścicielach Bartoszewic, chociaż Güntera von Pflug był znanym działaczem niemieckich organizacji społecznych i gospodarczych. Zanotowano nawet taki epizod świadczący dobrze o  żonie   Renate von Pflug. Otóż pewnego razu pojechała do majątku do Bocienia, w którym to był podobóz żydowskich więżniarek zatrudnianych w okolicznych majątkach. Żydówki prosiły  ją o pomoc w zdobyciu jakichś medykamentów. Nieopatrznie Renate von Pflug, pewnie w poczuciu współczucia ich dramatycznej sytuacji pogłaskała jedną z nich po głowie. Za ten gest  wobec „podludzi” została podobno przez pilnującego Ukraińca esesmana uderzona bykowcem. Są i inne świadectwa tego, że właścicielka Bartoszewic ostrzegała Polaków przed aresztowaniem, a innych wspomagała w tych trudnych latach. Rodzina von Pflug ewakuowała się przed nadejściem wojsk radzieckich i do dzisiaj ich potomkowie  mieszkają na terenie Niemiec. Pflugowie uciekali z Bartoszewic 20 stycznia 1945 roku w trzy konne wozy. Wdowa po Günterze von Pflug miała mówić, iż bezsensem jest ucieczka w taki mróz, dochodzący do minus 40 stopni C. i kopny śnieg: „przecież z Polakami obchodziliśmy się dobrze i nie ma powodu obawiać się ich zemsty.” Jednakże ktoś z młodszego pokolenia wyjaśnił dziedziczce, iż po tym co „wyprawialiśmy na wschodzie, gdzie studnie były pełne trupów Rosjan, to na litość nie ma co liczyć”. Odjeżdżając z Bartoszewic Pflugowie zabrali do pomocy kuczera Szymańskiego, który towarzyszył im w drodze na Chojnice. Po wojnie, od czasu do czasu synowie Pflugów odwiedzali czasem, naszą okolicę. Od nich pochodzą materiały graficzne z dawnych Bartoszewic przekazane mnie przez Janusza Budzyńskiego, kierownika Zakładu Rolnego w l. 80 tych.
• Z lat 30 tych zachowały się ołówkowe szkice obrazujące życie rodziny właścicieli i zajęcia gospodarskie na majątku, narysowane przez synów Güntera  von Pfluga.

                                Żniwa w majątku  i pożar słomy

                             Jadalnia   i  gabinet we dworze Pflugów

Zachowały się budynki gospodarcze budowane przez Pflugów ; Rządcówka ….. Kuźnia ….. Spichlerz … Stajnia, obora i wozownia…

Majątkowa kuznia – stan z lat 2000 –  cznych  …

Rządcówka w majątku Bartoszewice…

Pozostałe szkice, rysunki i zdjęcia można będzie zobaczyć w kategorii biograficznym ” Gunter von Pflug”…

• 1945}Dekretem PKWN (Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego)  z dnia 6 września 1944 roku wprowadzono reformę rolnej przejmującej na własność państwa majątki ziemskie o powierzchni użytków rolnych przekraczającej powyżej 100 ha w województwie pomorskim. Pozbawiono również majątku obywateli polskich niemieckiego pochodzenia, które pozostawiły swój majątek i uciekły w 1945 r. do Reichu. Za zabrany majątek nie przewidywano żadnego odszkodowania. Właściciele mieli zaledwie kilka godzin na zabranie rzeczy osobistych i część mebli. Wywłaszczeni nie mogli zamieszkać w powiecie gdzie mieli swe majątki. Część majątków rozparcelowano tworząc małe niewydajne gospodarstwa bez zaplecza gospodarczego i mieszkalnego. Gospodarstwa była małe od 3 do 7 ha. i nie pozwalały na należyty rozwój. Przejęto ok. 20 000 dworów i pałaców niszcząc bezpowrotnie dorobek wielu pokoleń. Szacuje się iż 80 % z nich już nie istnieje.
• Po 1945} wieloma z odebranych majątków zarządzało wojsko.  W powiecie wąbrzeskim w 1948 roku w majątku Wałycz utworzono Zespół Majątków Państwowych nr. 38.  Obejmował  on dziesięć majątków ziemskich w powiecie w tym Mgowo, Goryń, Działowo, Bartoszewice i Orłowo z dzisiejszej gminy Płużnica. Zwycięskie wojska radzieckie nakładały świadczenia i bezwzględnie egzekwowały pobór różnych płodów rolnych. Między innymi z majątku Mgowo żołnierze sowieccy zabrali część płodów rolnych z magazynów, głównie pszenicę. W styczniu 1949 roku utworzono Państwowe Gospodarstwa Rolne, które przejęły wszystkie majątki ziemskie. Majątek ziemski Bartoszewice  o pow. 285 ha został  przejęty na rzecz skarbu państwa jako dobra poniemieckie i wszedł później w skład PGR (Państwowych Gospodarstw Rolnych).. Część gruntów ponownie rozparcelowano tworząc kilka gospodarstw. Jednakże rolnicy w przeciwieństwie do parcelacji przedwojennej musieli sami się dorabiać własnych zabudowań.