Czaple

Czaple ;   Zippel, Sczepil, Tschippeln, Schapel, Czepil,Treuhausen,Gros Czappeln,Kleine Czappeln                                                                 

  Zebrane w latach 1974 – 2010     Płużnica     Janusz Marcinkowski   

Dwór w Cholewicach …. akwarela Waldemara Okońskiego z 2000 r.

 

 

 

 

Dwór na tzw. „Kozim Rynku”. Kleine Czappeln….  Czapelki. {Fot. 2008. Czaple J, Marcinkowski]

• 1230 } około tego roku Krzyżacy pobudowali zamek obronny (?)
•     1268 } Pruscy Sudawczycy  w pochodzie  z Chełmna do Brodnicy spalili gród Zippel.
•     1373 } wielki mistrz Zakonu  Winrich von Kniprode wystawił przywilej lokacyjny ”swej wsi Sczepil” dla sołtysa Hannusa, który  otrzymał 4 łany i 30 % z opłat sądowych. Wieś liczyła wtedy 38 łanów. Wg Kętrzyńskiego sołtys i ludność Czapel  musiała wtedy być pochodzenie polskiego.
•  1410 } osada została zniszczona podczas  wielkiej wojny Władysława Jagiełły  z Krzyżakami a mieszkańcy zostali wybici lub uciekli, pozostawiając ziemię bez opieki.
•  1437 } dokumenty wykazywały wieś  Czepil jako miejsce „puste”.
•  1454 }  przechodzące wojska króla Kazimierza Jagiellończyka nocowały m. innymi w Czaplach.
•   1466 } po tych latach istniał tu folwark jako własność biskupów chełmińskich. Folwarkiem tym zarządzał sąsiad biskupa, właściciel majątku sołeckiego Albrecht von Marwitz. 
•     1485 } król Kazimierz Jagiellończyk potwierdził Gotardowi Radlińskiemu  własność wsi Czaple.
•     1565 } wieś należała do starostwa rogozińskiego. Na 30 łanów gruntu większość była porośnięta zaroślami. Z terenów bagiennych zbierano tylko siano. Starosta zbudował chlewy dla bydła, stodołę i mały dom dla dzierżawców. Obszar wsi dzielił się na części ; Starościńską – królewską i szlachecką. 
•     1570 } większość obszaru wsi uprawiali mieszkańcy przyległych wsi i czeladź  folwarku Trzciano. Część szlachecka wsi  wraz z 3 zagrodnikami stanowiła własność Marcelego Dulskiego . Natomiast w części starościńskiej (własność królewska) wsi zamieszkiwało 8 chłopów i 6 zagrodników.
•     1682 } Cholewice płaciły od  23 morgów  na dwór sianych 17 zł i 4,5 gr. Czaple od 56 pustych morgów 1 zł i 12 groszy. 
•     1755 } Michał Adam Bahr sprzedał Czaple M. Żydowiczowi a król August II potwierdził ten akt.
•     1756 } Żydowicz popadłszy w długi sprzedał niejakiemu Gozdzie 4 włóki i 6 mórg leżących ugorem, ten zaś oddał grunt  w wieczystą dzierżawę 4 niemieckim rodzinom z Neuburgu za 200 guldenów,  którzy wybudowali domy z drewna czapelskiego lasu. Osiedleńcami byli ; Jack Radke, Martin Franz, Adam Janzowitz,  Peter Boss . W ten sposób powstały Małe Czaple – Czapelki o pow. 71 ha, mianowane w 1900 jako gmina rolnicza. W ich północnej części znajdował się cmentarz ewangelicki. W 1836 zostali oni uwłaszczeni w tych dzierżawach. Sam majątek Żydowicza zachował nazwę Czaple.
•     177 ? } skrót z opowiadania K. Kuchara drukowanego w  1875 roku.

       „Jest w powiecie chełmińskim wieś Trzcianek, którą za czasów rozbioru Polski dzierżyli Trzcińscy, z tymi zaś sąsiadował dziedzic Czapel, Sierzputowski.   Sławny był także proces Trzcińskich z Sierzputowskimi o granicę w lesie, który wiódł się przez czas panowania obu Sasów, za Stanisława Augusta dopiero się zaostrzył. A po rozbiorze Polski Sierzputowskiemu dał co prawda wygrana, ale z Czapli go wysadził i translokował na kawał wytrzebionego lasu, który po tylu  u c i ą ż l i w o ś c i a c h nazwał sobie Sierzputowski Uciążem. Folgował widocznie szlacheckiej fantazji, która za doznane od sąsiada uciążliwości, zemściła się postawieniem mu pod nosem nowej osady i takim nazwiskiem, mającym niby to stanowić wyrzut sumienia dla złego sąsiada i nieustanną nań skargę w opinii publicznej, aż w późną potomność.  Pan Sierzputowski, rotmistrz, człowiek bywały w świecie, ale gwałtownego temperamentu i wierzący więcej w szablę przy boku i pomoc przyjaciół, niż w jurysteryą  i dowodność patronów, gdy wrócił w rodzinne strony rodzinne, nie zastał już Sierzputowskich w Czaplach. Siedział tam z ramienia Trzcińskich podstarości tego pana. Ojciec rotmistrza już nie żył, a matka znalazła przytułek w okolicy Radzynia u swojej przyjaciółki z lat młodych, panny Działowskiej niegdyś, która była za Żółkiewskim. Szukać przytułku w domu przyjaciela, gdzie była już matka, to nie w gust pana rotmistrza, a i to tułanie się rodzicielki mocno mu też poszło do serca. Przypomniawszy sobie prawniczą sentencje …. uznał pan rotmistrz… że lepiej Czaple dzierżyć, niż się  o nie pieniaczyć. Przybrawszy więc sobie kilku braci szlachty i woźnego ziemskiego pana Rybińskiego, zajechał Czaple, podstarościego wypędził, sam grunt objął w posesyją, a woźny z urzędu i po formie intromisję ogłosił i stronę przeciwną do sądów odesłał.    Stało się tak na kilka lat przed rozbiorem Polski ; a pan rotmistrz siedział sobie w Czaplach i procesował się z Trzcińskim, nie bardzo troszcząc się o wypadek ostateczny, bo sądząc, że ultimum refugium przy boku i dobrzy przyjaciele, to najlepsze prawo. Ale koszta rosły i rosły. Trzciński był człowiek majętny, miał czym smarować, więc też jechał. Pan rotmistrz był prawda pierwszy rębacz w województwie i zażywał wielkiej estymy w szerokich kołach, smarować przecie nie miał czym. Przyjaciele mawiali mu o zgodzie, do której podobno chciał się Trzciński nakłonić i powtarzali, że nim tłusty schudnie, chudy na desce się wyciągnie ; lecz takich racji rotmistrz nie rozumiał. To się też doczekał, że kiedy po pierwszym rozbiorze Polski  nastały niemieckie sądy, które niezmiernie wiele pisywały w każdej sprawie a więcej jeszcze brały forszusów i sportli, poszły Czaple na niemiecką pisaninę, poczciwy rotmistrz zaś tyle miał satysfakcji, że się na kawałku przetrzebionego lasy wybudował, a Trzcińskiemu dopiekł ową nazwą Uciąża. 

               1772/73 pruski kataster podatkowy wylicza mieszkańców (majątek własności Żydowicza ) w liczbie 75 z czego większość nosi nazwiska polskie.

               1791 } w dalszych latach  właściciele Czapel często się zmieniali.

•     1812 } w czasie wojen napoleońskich wieś została zniszczona i spalona.
•     1828 } majątek został sprzedany Teodorowi Zalewskiemu.
•     1849 } jako właściciel figurował Julian Leszczyński. W trzy lata później sprzedał go  Karolowi Braunsowi.
•     1834 } na mapie  z tego roku zachowały się nazwiska właścicieli gruntów, byli to ; Michael i Johan Kall, Martin i Johan Srehlke, Peter Krause, Georg Weils, Michael Simson, Gofryd Niadan.
•     1866 } 22 stycznia miały się rozpocząć „roki”- posiedzenie sądu przysięgłych w Grudziądzu, pod przewodnictwem radcy sądu powiatowego p. Hoffmanna.  wiatuhełmińskiego między innymi wezwano (drogą losowania) właściciela dóbr Bansi z Cholewic. 
•     1868 } majątek C z a p l e zajmował 1423 morgi magdeburskie( 853 ha) i liczył 114 mieszkańców, w tym 49 katolików (parafia płużnicka) i 57 ewangelików przynależnych do parafii w Grudziądzu. Wieś liczyła sobie 25 budynków, z czego 19 stanowiło własność majątku. C z a p e l k i natomiast liczyły 268 mórg( 160), które były w rękach chłopskich. Wieś zamieszkiwało 83 mieszkańców, w tym 62 ewangelików i 21 katolików. Było tam 18 domów . 
•       1868 } folwark C h o l e w i c e  obejmował 831 mórg i miał 85 mieszkańców w tym 15 ewangelików i 70 katolików. Domów było 11 w tym prywatnych było 5 budynków. 

Dawniejszy folwark Cholewice – dzisiejszy obraz … [Fot. 2008 Czapla J. Marcinkowski]

Dwór w Cholewicach …. [Fot. lata 80 te. J. Marcinkowski]

•       1871 } w wyborach do powiatu chełmińskiego dozorującym przebieg wyborów był Wierzbicki z Sosnówki.
•     1875 } Orłowski był właścicielem Małego Pułkowa i Cholewic.
•     1881 } Do agentury pocztowej w Ryńsku, podlegającej urzędowi pocztowemu w Wąbrzeźnie należały wsie Cholewice i Bartoszewice. Agenturę otworzono 16 maja.
•     1885 } 10 maja w Płużnicy powstała nowa agentura pocztowa. Do okręgu tejże agentury przydzielono z poczty w Ryńsku wsie ;Bartoszewice i Cholewice
•     1887 }  Tegorocznych wyborach do parlamentu pruskiego mieszkańcy Cholewic oddali głosy na kandydatów ; Michała Szczanieckiego z Nawry 51 głosów, na Dommesa 28.
•     1887 } z dniem 1888 utworzone zostały nowe okręgi stanu cywilnego w Wieldządzu z urzędnikiem stanu właścicielem dóbr Hinrichsenem z Płąchaw, Płużnicy właściciel dóbr Bansi z Cholewic, dla Nowej Wsi Królewskiej rachmistrz Fugiński z Uciąża, w Lisewie urzędnikiem stanu został nauczyciel Kirstein.
•     1889 }  w kwietniu [ wskutek zimowych roztopów] zamknięto drogę z Wieldządza do  Małych Czapel  z powodu zerwania mostu.
•     1890 } w wyborach do sejmu pruskiego w głosowaniu w Cholewicach otrzymali następującą ilość głosów ; Ludwik Ślaski właściciel Trzebcza 31,  Niemiec Dommes 10 …
•     1893 } władze pruskie zmieniły nazwę wsi Czaple na Treuhausen.

Na pruskiej mapie  z 1906 roku widoczne są Cholewice i Czaple przemianowane na „Truhausen”… nie ma natomiast wewnętrznej drogi przez wieś, którą pózniej wybudowano tworząc gospodarstwa chłopskie po parcelacji majątku po 1909 roku…

•     1906 }  na granicy miejscowości  Czaple i Czapelki  pobudował rząd pruski jednoklasową szkołę z mieszkaniem dla kierownika i budynkami gospodarczymi ; obórką i stodołą. Przy szkole założono sad. Kierownik szkoły uprawiał także ok. 3 ha ziemi szkolnej.
•     1909 } majątek  Czaple został nabyty przez pruską komisję kolonizacyjną i rozparcelowany na 22 gospodarstwa. Osadzono na nich kolonistów  niemieckich z Rosji. Służba folwarczna narodowości polskiej musiała odejść z majątku. Był to celowy proces germanizacji, zmieniający gwałtownie stosunki narodowościowe w  Czaplach i innych naszych wsiach.

Jedna ze stodół z dawnego folwarku na Czapelkach… dzisiaj w posiadaniu Andrzeja Kujaczyńskiego.[Fot. 2011 J. Marcinkowski]

Remiza pamięta czasy sprowadzenia osadników niemieckich na gospodarstwa powstałe po parcelacji majątku i zorganizowania przez nich w 1911 roku straży ogniowej we wsi.

•     1912 } Od 1912 trzy części wsi Czaple ; Cholewice, Czaple, Czapelki stanowiły jedną gminę wiejską.

Widok na dawny folwark w Czapelkach… [Fot. 2009 Czaple J. Marcinkowski]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Aleja kasztanowców z początku ubiegłego wieku, dzisiaj atakowana przez szkodnika… do Koziego Rynku wiedzie już jeden z dwóch ostatnich na terenie gminy Płużnica bruków… zwanych „kocimi łbami”….

 

 

 

 

 

 

 

 

 

•     1914/1918 } okres I wojny światowej odcisnął się krwawym piętnem na mieszkańcach wsi. Wielu służyło w wojsku. Nie ma danych na temat poległych na frontach wielkiej wojny.
•     1920 } styczeń ..do Czapel przychodzi „Polska Macierz”  – jak wówczas mawiano. Zaczyna się proces repolonizacji wsi. Część Niemców, a we wsi byli oni w  większości odjeżdżało do Vaterlandu, część przyjęło polskie obywatelstwo i pozostało na miejscu. Rozpoczęła pracę Publiczna Szkoła Powszechna w której była jedna klasa mieszana z 23 dziećmi katolickimi i 11 ewangelickimi.

Budynek szkolny w Czaplach po rozbudowie w 1987 roku. Dzisiaj w rękach prywatnych. [Fot. 2008 Czaple J. Marcinkowski]

Rodzina Konstantego i Anieli  Alberskich osiadła w Czaplach, na części folwarku C holewice kupując gospodarstwo od niechętnie wyjeżdżającej do Reichu Niemki… [Fot. po 1922 r. z albumu W. Lisa]

•     1924 } pracę rozpoczął nauczyciel Alojzy Reimann, który dobrze zapisał się w pamięci swoich uczniów. Był powszechnie ceniony i lubiany. 
•     1926 } 17 maja lekcję pokazową dla nauczycieli prowadziła nauczycielka  z Czapel Szulcówna
•     1928 } szkoła była mieszana jednoklasowa z jednym nauczycielem. Uczyły się tu 34 dzieci w tym 11 ewangelickich. 10 maja 1928 roku  nauczycieli i kierownik szkoły w Czaplach Alojzy Reimann przeprowadził w Stanisławkach lekcję gimnastyki na powiatowej konferencji nauczycielskiej. Wieś zamieszkiwało 141 dusz. wiejskim stróżem nocnym został Jan Bąkowski. Sołtysem wsi był Franciszek Szwiec.
•     1929 } Radę Gminną  (wiejską ) Czapel stanowili ; Stanisław Działdowski, Zygmunt Radkowski, Buryła, Ignacy Leszczyński, Franciszek Szwiec, Studziński, Marcin Staniszewski, Wieczyński, Imiałek , Magier, Muller, Czesław Reich, Jan Bukowski.
•  1933 } 11 maja na  konferencji nauczycieli w Czaplach wybrano nowego przewodniczącego Feliksa  Gzellę z Płużnicy.
•     1935 } 25 maj … GW…w wyborach do Rady Powiatowej w Wąbrzeźnie weszli ; z gminy Płużnica ; Zygmunt  Radkowski z Czapel i Stanisław Paczkowski z Ostrowa.

Zygmunt Radkowski w latach 1935-1939 wójt gminy Płużnica. W tamtych latach dzierżawił resztówkę Cholewice. [Fot 1937 Płużnica. Z gminnego archiwum]

Wójt Zygmunt Radkowski przyjeżdżał do pracy w Urzędzie Gminnym w Płużnicy eleganckim dokartem. Na zdjeciu na pierwszym planie Maria Bryx żona sekretarz gminy Stanisława Bryxa i Zygmunt Radkowski. O jego okupacyjnym losie różnie mówiono ! [Fot. Płużnica, l. 30 te z albumu Marii Bryx]

• 1939 } trwały wiece patriotyczne. Między innymi w Płużnicy na trzeciomajowym wiecu przemawiał sołtys Aleksander Muzalewski (26.02.1893-22.01.1941) wzywając społeczeństwo do wysiłku obronnego. W tych mowach znalazły się także krytyczne słowa pod adresem Adolfa Hitlera. W pierwszych dniach września mieszkańcy wsi na polecenie polskich władz w większości opuścili wieś przed nadciągającymi niemieckimi wojskami. Wśród uciekających była rodzina sołtysa wsi Aleksandra Muzalewskiego ; jego żona Waleria, dzieci ; Feliks, Tadeusz i Teresa. We wrześniowej ucieczce dotarli do Skępego pod Lipnem. Po powrocie, jesienią tegoż roku ukrywający się A. Muzalewski został aresztowany przez żandarmów w swym domu i zesłany do obozów w Oranienburgu i Dachau w którym zginął. Niemcy cynicznie mordując ludzi powiadamiali rodziny o fikcyjnych przyczynach śmierci. Rodzina Muzalewskiego otrzymała następującą oficjalną informację ; „Aleksander Muzalewski zmarł na „zawał serca” w dniu 22 stycznia 1941 roku o godzinie 21,08 „ Z innych źródeł dochodziły wieści, iż został zamordowany w komorze gazowej.

Rodzina Aleksandra i Waleri Muzalewskich, od lewej Feliks, Waleria, Teresa, Aleksander, Tadeusz … [Fot. Czaple 1936 z albumu rodziny Muzalewskich]

•  1939 } W październiku miejscowi członkowie Selbschutzu aresztowali Alojzego Reimana nauczyciela , kierownika szkoły  w Czaplach od 1924 r. , uczestnika  kampanii wrześniowej  w stopniu  porucznika rezerwy WP. Po pobycie w  wąbrzeskim Pe-pe-ge, 15 października został rozstrzelany w Łopatkach. 
•     1939 – 45 } wysiedlono  rodziny Polaków ;  Konrada Prusieckiego, Stanisława Zakierskiego, Ignacego Lubawskiego, Stanisława Kuca, Kazimierza Boryki, Jana Ingrama, Pawła Weisnera, Mariana Graduszewskiego, Stanisława Działdowskiego i Tadeusza Staniszewskiego.