Kronika Publicznej Szkoły Powszechnej
w Błędowie.
Opracowanie Janusz Marcinkowski Płużnica 2006 r.
========================================
Nasze Pomorze wróciło do Macierzy dopiero w styczniu 1920 roku, po podpisaniu w czerwcu 1919 r. Traktatu Wersalskiego. Paradoksalnie świadectwo tamtych, doniosłych dla Polaków dni dał pruski nauczyciel o polskim nazwisku Paul von Snarski. Kronika jeszcze do 1925 roku była pisana w języku niemieckim. Niniejsze opracowanie opisuje czasy funkcjonowania polskiej szkoły w Błędowie w latach 1920-1939. Pisali ją między innymi nauczyciele, kierownicy szkoły; Alojzy Ciepłuch i Tadeusz Pronobis.
Podczas pracy nad kroniką dokonałem niewielkich poprawek, łagodząc pewne „stylistyczne niezgrabności”, zachowując smak orginału!
Szkoła błędowska w mieściła się po majątkowym dworze. Dwór ten pełnił rolę szkoły w latach 1903-1954. [Fot. z 2006 r.]
1920 rok
============
Komisja szkolna; W dniu 7 stycznia wybrano dla niemieckiej szkoły z jej przeszło 90 ewangelickimi uczniami komisję szkolną w nast. składzie:
1. Paweł Snarski, nauczyciel.
2. Karol Hellwig, autochton.
3. Samuel Birkholz, rolnik.
O tym powiadomiono:
1. Niemiecki Związek Szkolny w Bydgoszczy.
2. Niemiecką Parafię, Związek Powiatowy W Chełmnie.
Pomorze, Błędowo pod władzą Polski; z chwilą podpisania traktatu pokojowego również Błędowo przeszło w posiadanie Polski.
Drożyzna; Polska marka ma obecnie mniejszą wartość niż niemiecką. Stąd też wierzyciele upominają się od swoich dłużników o zwrot zaciągniętych pożyczek. Tu i ówdzie krążą pogłoski o ogromnych zwyżkach cen na różne artykuły: wszystko miało potanieć, lecz dzieje się wręcz przeciwnie. Nic z tej taniej idylli nie wyszło.
W oczekiwaniu na Polskę;Od nauczyciela Konitzera z Gorynia dowiedziałem się, że w Kwidzynie urzęduje podobno polski wojewoda Czypułowski. Tak więc stopniowo będzie się odbywać przechodzenie w nową sytuację.Dnia 22 stycznia 1920 r. Polacy zamierzali siłą zając Błędowo. Zapowiedziano zakwaterowanie w Błędowie 200 ludzi i 90 koni. Wywieszano różne plakaty w polskim i niemieckim języku. Mała w zasadzie grupka Polaków błędowskich była radośnie podniecona. Postawiono 3 piękne bramy triumfalne owite zielenią, udekorowane licznymi biało-czerwonymi chorągiewkami. Na chorągiewkach napisy: Niech żyje Polska! Witamy serdecznie! Dzieci były odświętnie ubrane. Oczekiwano z utęsknieniem na polskich braci-niestety nadaremno. Niemcy zachowali pełny spokój a każdy atak odpierali. Jeszcze poczekajmy! Napis na szyldzie oberży p. Winklera w Błędowie częściowo zamalowano: mianowicie usunięto wyrazy „Fűrst Bismarck” [książę Bismarck]pozostawiono jedynie wyrazy „Właściciel Ernst Winkler”. W czasie pewnej podróży do Chełmna oglądałem miasto ozdobione, udekorowane. Widziałem plakat z napisem: Cześć naszym żołnierzom! W mieście bez trudu można odróżnić domy niemieckie od polskich; polskie ozdobione-niemieckie nie. widziałem też napis: „Niech żyje koalicja”. Żołnierze, których widziałem w Chełmnie, sprawiali miłe wrażenie. Zauważyłem dwa rodzaje mundurów. Rolnik p. Feige z Kotnowa wyjaśnił mi, że mundury niebieskie są francuskie, a żółto-zielone, które mniej ładnie się prezentowały, angielskie. Zgodnie z obwieszczeniami miejscowości otrzymują nowe, polskie nazwy. Piękne Blandau nazywa się obecnie miej ładnie Błędowo, poczta Gorzuchowo, pow. Chełmno.
Kłopoty z językiem; 23 lutego 1920r. wpłynął pierwszy list Powiatowej Inspekcji Szkolnej w Wąbrzeźnie, a był tak adresowany: Do Pana Kierownika Szkoły w Błędowie. Jako adresat podpisany: Zastępca inspektora szkolnego Tadeuszewski. Ponieważ dość późno zabrałem się do nauki języka polskiego przeto większość polskiego była dla mnie mało znana. Również inne osoby w Błędowie zabrały się do nauki języka polskiego. Niektórzy kupili sobie podręczniki, niejedni brali lekcje u polskich pań z Warszawy, które mieszkały u pana Haedlera.
Polska konferencja; W dniu 15 marca 1920 r. odbyła się w Wąbrzeźnie pierwsza polska konferencja nauczycielska. Z powodu brzydkiej pogody, niedobrej. Komunikacja pociągów i ich opóźnień nie mogłem punktualnie przybyć. Niemieckim nauczycielom dodano otuchy, aby wysłuchać „Jeszcze Polska nie zginęła”-oczywiście stojąc. Wzniesienia okrzyku na rzecz Polski-nie wymagano.
Polskie wybory; Odbyły się w niedzielę, 2 maja. Mieszkańcy tut. obwodu głosowali w Gorzuchowie. Na liście wsi Błędowo znajdowało się 190 osób obojga płci powyżej 21 lat życia, uprawnionych do głosowania.
Inflacja; Bardzo złą sytuację na tut. wyzwolonych terenach wywołał okropny spadek wartości polskiego pieniądza. Gospodarstwa rolne tracą na wartości, a nawet stają się bezwartościowe. Nie odbywa się także obieg pieniężny na poczcie. W czerwcu za 100 marek można było otrzymać 425 polskich marek. Pewna służąca, która zamierzała udać się do Niemiec, otrzymała w Grudziądzu za 100 marek polskich tylko 4 marki niemieckie.
Kronikarz Snarski odchodzi; Spadek wartości pieniądza tak dał się we znaki, iż zrzekłem się stanowiska nauczyciela i zamierzam również opuścić Błędowo i udać się do Niemiec. Mój syn młodszy Fryderyk uczęszcza do preparandy nauczycielskiej w pr. Friedland, pow. Człuchów. Po skończeniu nauki w preparandzie miał on dalej tamże kontynuować naukę w seminarium nauczycielskim. Wydaje się, że całe moje mies. uposażenie nie starczyłoby na jego utrzymanie w obecnych warunkach, ponieważ wpłata miałaby być uiszczana jedynie w niemieckiej walucie. Cóż z tego, kiedy tu można uzyskać niemieckie marki za bardzo wysoką kwotę polskich pieniędzy. Skoro więc syn Fryderyk miałby kontynuować naukę, nie pozostanie nam nic innego, jak stąd do Niemiec wyjechać. Na moje zrzeczenie się pracy otrzymałem rychło odpowiedź, że zrzeczenie przyjęto z dniem 1 lipca rozwiązuje się ze mną stosunek służbowy. Jakkolwiek poczyniłem pierwsze kroki w sprawie mojego wyjazdu-rzecz przeciąga się.
Polski samorząd; Dnia 29 czerwca odbyły się wybory do samorządu gminnego. Wysunięto 2 listy, przeszła lista nr.1. w dniu 7 lipca ukonstytuowano się na pierwszym posiedzeniu jak następuje:
1. Fryderyk Korthals, rolnik, przewodniczący.
2. Karol Franke, rolnik, pierwszy ławnik.
3. Tomasz Okonek, dzierżawca kościelnej plebanki, drugi ławnik.
4. Jan Friedrich, rolnik, do zarządu szkolnego.
5. Ludwik Dams, rolnik, przewodniczący i kasjer zarządu szkolnego
6. Rudolf Gebhardt, siodlarz, do rady starszych w miejsce odchodzącego naucz. Snarskiego.
Zaprzysiężenie nauczycieli; 8 lipca odbyła się w Lisewie konferencja nauczycielska, podczas której nastąpiło zaprzysiężenie nauczycieli. Słowa przysięgi odczytano w krótkich odcinkach zdań po polsku nauczycielom polskim, a nauczycielom niemieckim w języku niemieckim. Z poszczególnych zebranych nauczycieli i nauczycielek osobiście nie składałem przysięgi, dlatego, że opuszczam Polskę, również nauczyciel Konkat nie przysięgał, ponieważ nie zamierza tu pozostać. Z nauczycielem Konkatem z Gogolina spisano specjalny protokół. Nauczyciele, którzy przysięgi nie złożyli, mają się uważać jako zwolnieni ze służby.
Bolszewicy pod Wąbrzeźnem; Jakieś weselsze podniecenie zauważyłem w niedzielę, 16 sierpnia. Gdy wracałem z kościoła spotkałem jak zwykle siostry gminy baptystów. Przejeżdżający wozami tak serdecznie mnie pozdrawiali, tak machali kapeluszami, tak wesoło byli usposobienie, że aż podpadło. Nie miałem jednak złości do tych dobrych ludzi. Nadeszła wreszcie wdowa Rozalia Kopitzka, która również bardzo radośnie mnie pozdrowiła i wyciągnęła również mnie w ten miły nastój. Wtedy dowiedziałem się, że przybył do ich zgromadzenia specjalnie z Wąbrzeźnie brat Deter, aby baptystkom gorąco (donieść) zakomunikować, jak to bolszewicy ciężko zagrażali Wąbrzeźnu, że zmuszali władze miasta do opuszczenia miasta, co też rychło wykonały. Byłem jednak w swej radości bardziej powściągliwy, bardziej myślący, jakkolwiek w poniedziałek rzeczywiście przybyło do Błędowa 8 wozów z ludźmi i tu odpoczywali. Również nieco bydła z nimi, tak że i mnie zajęcia miasta przez bolszewików wydało się już dość prawdopodobne. Oczekiwałem więc dalszych gromad uciekinierów nic podobnego. Ci uciekinierzy byli pierwszymi i ostatnimi przedwcześnie uciekającymi, nieco później wrócili, skąd przybyli. Dumne fale bolszewizmu upadły.
Wskutek radosnego podniecenia obywateli niemieckich w stosunku do bolszewików podpadli u władz polskich. Położenie ich (Niemców) pogorszyło się. Broń oraz rowery odebrano nam, tak że sam, niestety, nie odważyłem ruszać się moim kulawym rumaku, a w skutek tego, mniej mogłem się dowiedzieć co się wokół dzieje. Niemieckich optantów wyzywali urzędnicy kolejowi, ba, nawet sam pan starosta. 10 optantów musiało pracować w Działowie, 6 u pana Okonka, a pewna liczba u pana Błachowiaka w Goryniu. Tak, więc chciałby opuścić Polskę, gdyby tylko mógł.
Mój wyjazd bardzo się przedłuża. W dniu 5 sierpnia zamówiłem wagon dla przeprowadzki na stacji kolej. w Gorzuchowie, dnia 28 wreszcie nadszedł. Dziś przeprowadzono kontrolę wagonową, da Bóg, uważany 6 września koleją odjechać. Dzieci zamówiono na 7 września, w którym p. Bahl z Płąchaw przyjmie zastępstwo.
Pożegnanie Paula von Snarskiego z Błędowem; Panu niech będą dzięki za miłość, miłosierdzie i wszystko dobre, które mi w tej miejscowości wyświadczył, a których wcale a wcale nie wart jestem. Spodziewam się, że nadal będzie mnie miał w Swej Opiece a po tym czasie przyjmie mnie ze swojego miłosierdzia do Wiecznej Chwały, w Królestwo światła i pokoju. Tam pragnąłbym wiedzieć i pozdrowić moich ukochanych z Błędowa, wszystkich moich uczniów oraz Ciebie, Drogi Czytelniku!
1920-1922 rok
===============
Nauczyciele błędowskiej szkoły ewangelickiej; 16 sierpień do 31 marca 1922 r. W okresie tym urzęduje w ewangelickiej szkole w Błędowie nauczycielka-siła pomocnicza p. Chomse. 1 maja 1922 Kuratorium powołało nowego nauczyciela. Jest nim p. Otton Arleg z Mikołajek.
1923 rok
=============
Z dniem; 10 kwietnia przybył do nowopowstałej katolickiej szkoły drugi pomocniczy nauczyciel p. H. Knapp z Rubinkowa, pow. Toruń.
Katolickie dzieci; Ponieważ nikłą jest liczba katolickich dzieci w szkole, które dotąd uczęszczały do Gorynia, przeto przydzielono do tut. szkoły dzieci z sąsiedniej wsi Płąchawy.
Pożar kościoła; W kronice szkoły pisał na temat pożaru nauczyciel Otton Arleg, który przybył do Błędowa 1 V 1922 r. z Rubinkowa, pow. Toruń, co następuje: W dniu 25 listopada 1923 około godz. 2.oo po południu zauważyłem w kierunku tut. kościoła katolickiego unoszący się dym. Nie przeczuwając nic dobrego, przyniosłem natychmiast pas bezpieczeństwa strażacki i wspólnie z synem rolnika Friedricha mieliśmy długą drabinę, [którą swego czasu wypożyczył mi ją p. Niebling w czasie reperacji dachu] na miejsce pożaru. Już od domu p. Sahlke’go wiedzieliśmy, że zakrystia kościoła znajduje się w pełnych jasnych płomieniach. Oparliśmy drabinę o dach, a przybyła w tym czasie tut. straż pożarna skierowała w ogień silny strumień wody, lecz bezskutecznie, ponieważ ogień prawdopodobnie powstał przed kilkoma godzinami, niezauważony przez nikogo, nie ulegał, mimo wielu trudów i zabiegów nie tylko naszej straży, ale również innych z sąsiednich wiosek przybyłych drużyn strażackich. Tak więc spalił się aż po mury obwodowe. Dzwonnica runęła.
Dzięki nadzwyczaj gorliwym staraniom ks. prob. v. Bieleckiego i ofiarności tak katolickiej jak też ewangelickiej ludności okolicznej udało się kościół odbudować.
Tragedia dziecka; W środę 20 lutego 1923r ok. godz. 7,oo wieczorem udał się 5 letni Helmut, syn rolnika Wudtkego do sąsiadów, aby wrócić ze swoim rodzeństwem, które przebywało u pp. Wudtke. Na drodze kręciły się trzy zjadliwe psy innego sąsiada, które napadły na dziecko i rozszarpały mu ramiona i nóżki. Wkrótce nadeszło rodzeństwo i zastało małego braciszka jeszcze w paszczękach rozbestwionych psów. Z trudem i ledwo udało im się przepędzić bestie. Wtedy całkiem poszarpane ciałko zanieśli do domu. Jeszcze tej nocy rodzice odwieźli dziecko do szpitala w Grudziądzu, niestety, nie było ratunku – dziecko zmarło.
1924 rok
===========
Zmiana księży; 1 kwietnia 1924 r., po długoletniej pracy duszpasterskiej pożegnał Błędowo ks. Bielecki udając się na probostwo w Brodnicy. Z Brodnicy przybył na jego miejsce ks. prob. Fischoeder. Na moją prośbę ofiarował ks. v. Bielecki tutejszej szkole krucyfiks.
Dzieci katolickie; We wrześniu 1924 r. 10 dzieci katolickich, które uczęszczały do Błędowa, wróciło ponownie do Płąchaw.
Zmiany nauczycieli; W miejscu nauczyciela p. Kuhn przybył naucz. Grosławski. W dniu 20 lutego 1925 r. Kuratorium Okręgu Szkolnego rozwiązało stosunek służbowy z nauczycielem Andrzejem, dotychczasowym nauczycielem tutejszej 2 klasowej szkoły ewangelickiej. Z dniem 1 kwietnia 1925r. Kuratorium Okręgu Szkolnego mianowało nową nauczycielkę dla tut. szkoły. Jest nią pani Helena Mix z Drzycimia, pow. Świecie. Z dniem 8 maja 1925r. nauczyciel p. Knapp został przeniesiony do Wabcza, pow. Chełmno. Na jego miejsca przebyła nauczycielka p. Maria Odaszówna z Wabcza.
Polska część kroniki błędowskiej pisana od roku szkolnego 1925/26 w języku polskim w dawnej „starej kronice Paula von Snarskiego”.
Rok szkolny 1925/26; Z początku października 1925 zwolniono nauczycielkę p. Helenę Miks z urzędu z powodu niekulturalnego zachowania się względem władz szkolnych. Na jej miejsce powołano p. Ekfriedę Frick z Łubianki pow. Toruń. Liczba dzieci katolickich stale się zwiększa. Obecnie dochodzi liczby 35. Natomiast liczba dzieci niemieckich maleje. W bieżącym roku 1926 wyprowadziła się również do Niemiec kilku optantów Niemców. W bieżącym roku szkolnym została szkoła zaopatrzona w bibliotekę dla uczniów w ilości 85 tomów darowaną przez Kuratorium Okręgu Szkolnego. Biblioteka cieszy się uznaniem obywateli tutejszych, którzy także bardzo chętnie z niej korzystają. Kierownictwo szkoły powierzono nauczycielce Marji Odaszównie.
Dnia 12,13 i 14 maja 1926 roku odbywały się krwawe walki na ulicach Warszawy wskutek zamachu stanu urządzonego przez J. Piłsudskiego. W walkach tych poległo około 300 ludzi. Prezydent [Stanisław ] Wojciechowski i rząd p. [Wincentego] Witosa ustąpił, a Zgromadzenie Narodowe obrało prezydentem wielkiego uczonego polskiego Ignacego Mościckiego.
Rok szkolny 1926/27; W roku tym powiększono bibliotekę szkolną o 5 tomów zakupionych z funduszu zebranego przez młodzież szkolną. 3 maja urządziła szkoła uroczystą akademię ku uczczenia Święta Królowej Korony Polskiej. W akademii wzięły udział szkoły z Błędowa, Gorynia, Płąchaw oraz miejscowe obywatelstwo wraz z księdzem proboszczem. Referat okolicznościowy wygłosiła kierowniczka miejscowej szkoły Marja Jaraczowa. Dzieci zaś szkolne zaprodukowały różne śpiewy i deklamacje. Na skutek wielkich starań kierownictwa szkoły postanowiła Rada Szkolna postawić nową werandę dla dzieci, którą to wystawiono kosztem 550 zł. Prace wykonał stolarz Jan Siłakowski z Błędowa.
Nauczycielka niemiecka p. Elfrieda Frickówna została z dniem 1 / VIII 1927 roku zwolniona ze stanowiska z powodu niezdania egzaminu z języka polskiego. Kierowniczka Marja Odaszówna wyszła w tym roku zamąż za kierownika 7 klasowej szkoły powszechnej ze Skalmierzyc p. Jaracza. Z powyższego powodu podziękowała za stanowisko zajmowane w Błędowie i z dniem 15/VII przeniosła się na stanowisko nauczycielki do szkoły swego męża do Skalmierzyc w województwie poznańskim, pow. Ostrowo.
W tym też roku zmarł wizytator naszego okręgu p. Śliwiński. Stanowisko to dotąd nie obsadzone. Zastępuje ks. Naczelnik Wydziału Strogulski. Dotychczasowy Inspektor p. Leon …… zostanie przeniesiony na stanowisko zastępcy Inspektora do …. Nad Wisłą. Dla obwody zostały połączone w jeden, którego Inspektorem został p. J. Wyrembalski.
Na powyższym kończy prowadzenie kroniki p. M. Jaraczówna. Błędowo 15 lipiec 1927 r.
Rok szkolny 1927/28
==========================
Sprawy nauczycielskie; Życzeniu p. nauczycielki M. Jaraczównej nie stało się zadość, ponieważ takowa była zmuszona podjęć urzędowanie w szkole w Błędowie na nowo z nowym rokiem szkolnym 1927. 1 września, dopiero za ponownym staraniem została przeniesiona z dniem 1 stycznia 1928 r. na wspomniane stanowisko.W czasie wakansu posady urzędował przy tutejszej szkole nauczyciel p. Józef Karbowski z Robakowa.
Tadeusz Pronobis w Błędowie; Z dniem 20 stycznia 1928 r. przeniosła Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego na własną prośbę tymczasowego nauczyciela jednoklasowej publicznej szkoły powszechnej w Małych Łunawach Tadeusz Pronobis, na stanowisko tymczasowego nauczyciela dwuklasowej publicznej szkoły powszechnej w Błędowie, powiatu chełmińskiego i jednocześnie powierzyło takowemu pełnienie obowiązków kierownika tej szkoły. Tadeusz Pronobis urodzony dnia 18 października 1901 roku w Lubiewie pow. Świecki na Pomorzu, po ukończeniu jednorocznego kursu seminaryjne go dla nauczycieli pomocniczych w Chełmnie i złożeniu końcowego egzaminu dnia 29 czerwca 1922 roku otrzymał prawo nauczania w szkołach powszechnych jako tymczasowa siła pomocnicza nauczycielska z obowiązkiem złożenia egzaminów nauczycielskich. Pierwszą posadę nauczyciela publicznej szkoły powszechnej powierzyło Kuratorium … nauczycielowi p. Tadeuszowi Pronobisowi z dniem 1 sierpnia 1922 r przy jednoklasowej szkole powszechnej z Małych Łunawach, gdzie, aż do 20 stycznia 1928 roku urzędował. Pierwszy egzamin nauczycielski, przepisany w myśl par. 1 Regulaminu do pełnienia obowiązków tymczasowego nauczyciela uzyskał p. Pronobis Tadeusz dnia 17 VI 1927 r w Toruniu, a z dniem 1 lipca 1928 r przemianowany na tymczasowego nauczyciela publicznej szkoły powszechnej. Dnia 30 stycznia 1928 r przeprowadza się nauczyciel T. Pronobis na posadę do Błędowa wraz z rodziną, a dnia 6 lutego 1928 r objął urzędowanie przy szkole tutejszej.
Wpis do kroniki Tadeusza Pronobisa; Dnia 6 II 1928 r. stan tutejszej szkoły jest następujący; 33 dzieci rzymsko-katolickiej z polskim językiem ojczystym, 37 dzieci ewangelików z niemieckim językiem ojczystym, lecz w tym 10 dzieci optantów na rzecz Niemiec. Wobec tego, iż liczebność dzieci niemieckich jest pokaźną otrzymali takowi za staraniem ich rodziców i Rada Szkolna Miejscowa, która dotychczas składa się z samych Niemców, oprócz sołtysa, który jest komisarycznym, od Inspekcji szkolnej dwie lekcje języka niemieckiego tygodniowo, a klasa niemiecka jako samoistna przestała istnieć.
Rada Szkolna Powiatowa w Chełmnie zatwierdziła dnia 1 marca 1928 r nowo wybranych członków i ich zastępców do Rady Szkolnej Miejscowej, Na członków na zastępców;
1. p. Białowąs Franciszek z Błędowa 1. p. Dams Ludwik z Błędowa
2. p. Dziedziak Józef z Błędowa 2. p.Oziemkowski Henryk z Błędowa
3. p. Nehling Jan z Błędowa
Zarazem mianował p. inspektor szkolny … przewodniczącego nowo wybranej Rady Szkolnej Miejscowej p. Nauczyciela Tadeusza Pronobisa. Nowo wybrana R.Szk.M. przystąpiła podług rozporządzenia ……… do wyborów zastępcy przewodniczącego, sekretarza i skarbnika. Wybory były tajne kartkami. Na zastępcę przewodniczącego wybrano p. Bolesława Maćkiewicza sołtysa z Dąbrówki, na sekretarza p. Józefa Dziedziaka, a na skarbnika p. Franciszka Białowąsa z Błędowa. Nowowybrani członkowie objęli swe czynności od dnia 1 kwietnia 1928 r
Dnia 12 lutego w rocznicę koronacji ojca św. Piusa XI odbyła się z inicjatywy ks. Proboszcza uroczysta akademia papieska, aby złożyć hołd Namiestnikowi Chrystusowemu, który jest szczerym przyjacielem Polski. Chór kościelny odśpiewał „My chcemy Boga”, poczem nastąpiło deklamacje i referat na część Namiestnika Chrystusowego wygłoszony przez miejscowego nauczyciela Tadeusza Pronobisa.
Tegoroczne święto sadzenia drzew w porze wiosennej odbyło się dnia 22 kwietnia br. z poprzednim przygotowaniem drzew do sadzenia i wykopaniem odpowiednich dołów.
Dnia 22 kwietnia br. zabrała się R. Szk. M. w komplecie celem wzięcia udziału w święcie. Nauczyciel p. Pronobis wygłosił wobec Rady i dzieci wyższych oddziałów w liczbie 40 pogadankę o ważności sadzenia drzew nad drogami i korzyści jakie te przynoszą krajowi, poczem wyruszono na drogę prowadzącą w kierunku Hanowa, gdzie pierwsze drzewko uroczyście zasadzono, a później podzielono dzieci na pięć grup, która pod nadzorem jednego członka Rady i p. nauczyciela zasadziły dalsze. Na drodze w kierunku Hanowo zasadzono 25 jabłoni, a na rynku i drodze we wiosce zasadzono 28 dębów, 30 klonów, 3 lipy i 2 buki.
Dnia 23 kwietnia 1928 r. odbyła się konferencja rejonowa w tutejszej szkole, na której przeprowadzono wzorowe lekcje p. nauczyciel Szymański z Mgoszcza na temat wypracowanie „List” a p. nauczyciel Pronobis roboty w oddziale IV. Konferencji przewodniczył p. naucz. Golnik z Malankowa.
W dzień święta narodowego 3 maja i Królowej Korony Polskiej odbyła się uroczysta akademia i nabożeństwo na dziedzińcu szkolnym ku upamiętnieniu tego wielkopomnego dnia. Po odbytym nabożeństwie ustawiono młodzież katolicką, dzieci miejscowej i okolicznych szkół z Gorynia, Płąchaw i Wiewiórek do pochodu, który szedł około wioski, a zakończony na dziedzińcu szkoły, gdzie odbyła się uroczysta akademia, na którą złożyły się dwugłosowe śpiewy szkoły miejscowej, jak i drugich wymienionych szkół, poczem wygłosił kierownik miejscowej szkoły T. Pronobis przemówienie o Królowej Korony Polskiej i Konstytucji s maja. Na zakończenie odśpiewano wspólnie „Boże coś Polskę” i Rotę”. Wieczorem urządziła szkoła Błędowo i młodzież katolicka pod kierownictwem kier szkoły p. Pronobisa przedstawienie amatorskie;
a) dzieci szkolne „Trzeci Maj” Renterówna i „Trzeci Maja” Bolesławowicz.
b) młodzież katolicka „Zagłoba swatem”. Początek uroczystości wieczornej ku upamiętnieniu Konstytucji 3 maja rozpoczął się dwugłosowym śpiewem „Witaj majowa jutrzenko” i deklamacjami, a na zakończenie żywem obrazem przedstawiającym ową uroczystą chwilę 3 maja i dwugłosowym śpiewem dzieci szkolnych „Boże coś Polskę”. Całość wypadła wspaniale i była licznie oklaskiwana przez publiczność. Udział publiczności w uroczystej akademii wynosił około 400 do 500 osób, a w uroczystości wieczornej blisko 300 osób.
Pogoda tegorocznej wiosny daje się rolnikom we znaki, ponieważ przez cały marzec i kwiecień nie spadła w tutejszej okolicy ani kropla deszczu nawet i miesiąc maj nie przynosi jeszcze zmiany pogody. Zasiewy zimowe są dotychczas w opłakanym stanie, a zasiewy wiosenne świecą pustkami. Zatem cena zboża podchodzi z dnia na dzień w cenie. Żyto, które z początkiem lutego było notowane na giełdach zbożowych po cenie 18,50 zł za 50 kg, obecnie notuje się po 28 do 30 zł za 50 kg., a handlarze po wioskach płacą nawet powyżej ceny. Dopiero dzień 8 maja przynosi nam upragnioną zmianę pogody. Pada pierwszego tegoroczny deszcz wiosenny. Wszelka roślinność budzi się jakby do nowego życia, drzewa i krzewy się w jedną noc zazieleniły, a miejmy nadzieję, iż teraz możliwie więcej deszczu {an Bóg z naszej łaskawości nam udzieli, a przy tym i ciepła, bo dotychczas jest to jeszcze takie zimno, a jakby z początkiem marca nie kiedy!
Niespodziewanie przybył i zwiedził naszą szkołę powiatowy inspektor szkolny p. J. Wyrembalski dnia 15 maja br i przeprowadził zarazem główną rewizję szkoły. Która nie zanadto dobrych rezultatów się doczekała, ponieważ dzieci szkolne poprzez zmianę nauczycieli dużo straciły, a po drugie praca była w bieżącym roku szkolnym dość zaniedbana, bo tylko w tylko w skróconych lekcjach przeprowadzana, bo druga nauczycielka zrezygnowała z zajmowanego stanowiska, a Kuratorium dotychczas drugiego nauczyciela nie przysłało, pomimo że liczba dzieci wahała się od 70 do 75. Ogólny rezultat wypadł z dosyć dobrym wynikiem ze względu na wielką liczbę dzieci niemieckich.
Naukę w roku szkolnym 1927/28 zakończono z dniem 21 VII 1928 r. W tym też dniu zostało zwolnionych z obowiązki szkolnego osiem uczennic i czterech uczniów i to: Oziemkowska Stanisława, Martynowska Jadwiga, Świtalska Łucja, Wróblewska Stanisława, Genowefa, Birkholz Joanna, Krafft Eryka, Dams Jadwiga, Helwlwig Narta, Fjugalski Bolesław, Dąbrowski Robert, Gebhardt Jan i Hardtke Heinz.
Rok szkolny 1928/29
========================
Dnia 28 sierpnia został nauczyciel Tadeusz Pronobis powołany na czterotygodniowe ćwiczenia wojskowe, z których powrócił dnia 13 września br. Wobec tego naukę w roku szkolnym 1928/29 rozpoczęła dopiero dnia 17 IX, w którym też dniu objął urzędowanie drugi nauczyciel świeżo powołany do tutejszej szkoły p. Hermann Templin. Z powodu istnienia tylko jednej izby szkolnej przy tutejszej szkole, odbywała się nauka, aż do wakacji jesiennych przed i po południu. Dnia 15 października podjęto po wakacjach jesiennych na nowo naukę, lecz już w dwu izbach, którą to drugą izbę szkolną urządzono na I piętrze w pokoju mieszkalnym.
Rocznicę dziesięciolecia II RP obchodzono w tutejszej wiosce bardzo uroczyście. Po nabożeństwie w kościele ruszył uroczysty pochód wszystkich towarzystw i szkół na około wioski zakończony akademią, zaś wieczorem stosownym przedstawieniem amatorskim i występem kółka śpiewackiego połączonego z miejscową szkołą pod kierownictwem nauczyciela Pronobisa.
Z dniem 12 listopada przeniosło Kuratorium …. drugiego nauczyciela p. Hermana Tęmplina do Kijewa Szlacheckiego na stanowisko wędrownego nauczyciela religii ewangelickiej w miejsce jego powołało Kuratorium nauczycielkę p. Marję Bilikiewiczównę z Poznania, która objęła swe urzędowanie przy tutejszej szkole dnia 17 listopada br.
Stan uczniów w szkole z dnia 1 grudnia 1928 r.:
1/ 38 dzieci polsko katolickich
2/ 28 dzieci niemiecko ewangelickich
3/ 20 optantów na rzecz Niemiec.
Razem liczy tutejsza dwuklasowa szkoła 76 dzieci i dwoje nauczycieli prócz dochodzącego nauczyciela religii ewangelickiej p. Müllera z Wieldządza.
Rok 1929
================
Na samem początku dał się we znaki silnemi mrozami, który poczynił w drzewostanach owocowych duży szkód. Najsilniejszem okazał się w dniach 14, 15 i 16 lutego sięgające do 35 stopni C, zaś 18 lutego nawiedziła naszą okolicę ogromna zawieja śnieżna.
Na cześć imienin Pierwszego Marszałka Polski obchodziła tutejsza wioska po raz pierwszy wspaniałą uroczystość. Na uroczystość złożyły się śpiewy i deklamacje miejscowych dzieci szkolnych oraz wieczorowe przedstawienie połączenie przemówieniem miejscowego kierownika szkoły Tadeusza Pronobisa i to w działalności i zasługach nad ufundowaniem państwa polskiego.
Na uroczystość 3 maja przygotowała się ludność zarazem, aby poświęcić pierwszy polski sztandar Towarzystwa Powstańców i Wojaków naszej parafii błędowskiej. Udział w uroczystościach brał p. starosta powiatu chełmińskiego Leon Ossowski, p. generał [Franciszek] Zieliński, oficer Przysposobień Wojskowych p. kapitan Piotrowski, oraz wszystkie okoliczne bratnie i pokrewne stowarzyszenia i to: Tow. Pow i Woj. Chełmno, Dąbrówka, Wałdowo, Robakowo, Nowawieś chełmińska za sztandarem oraz dalsze delegacje; Tow. Śpiewu „Słowik” z Płużnicy i Straż Pożarna z Robakowa ze sztandarami.
Wizytacja biskupa tutejszej parafii odbyła się dnia 14 i 15 czerwca przez ks. Biskupa sufragana Dominika. Przywitanie odbyło się u wylotu wioski pod Płąchawy przez starostę powiatowego i uczennicę Janinę Lasotównę z Błędowa wierszem i wręczeniem bukietu kwiatów.
Rok szkolny 1929/30
===========================
Stan szkoły; łącznie 85 dzieci w klasie I-53 uczniów, w klasie II-29.
Przeniesienie personelu nauczycielskiego; Kuratorium w Toruniu przeniosło dnia 16 czerwca 1929 roku na własną prośbę miejscową nauczycielkę tymczasową panią Marję Bilinkiewiczównę do 2 klasy szkoły powszechnej w Małej Cerkiewicy z pow. Sępolno; a na jej miejsce powołało tymczasową nauczycielkę Józefę Szkudlarkównę z Koła, urodzoną dnia 18 marca 1906 roku w tymże Kole w województwie łódzkim, uczęszczała tam do siedmioklasowej szkoły powszechnej, którą ukończyła 1924 r. i wstąpiła do państwowego seminarium żeńskiego w Toruniu. Egzamin dojrzałości zdała dnia 24 kwietnia 1929 r.
Dnia 3 listopada urządziła tutejsza szkoła przedstawienie amatorskie pt. „Bernadeta”. Czysty zysk w kwocie 234 zł przeznaczono na zakup ornatu dla kościoła w Błędowie.
Pożar w naszej wiosce wybuchł dnia 9 listopada o godz. 10 w nocy. Spaliła się dawniejsza szkoła katolicka obecnie własność Konstancji Świtalskiej arkuszerki obwodowej. Przyczyną pożaru przypisuje się wadliwości komina.
Stan szkoły z dnia 1 grudnia 1929 r,; ogólna liczba dzieci wyniosła; 79 w tem polsko-rzymsko-katolickiej 43 dzieci, niemiecko-ewangelicko 36 r., tem 10 cioro dzieci obywateli niemieckich.
Rok 1930
============
Zima bieżącego roku zapowiada się daleko łagodniejsza od minionego roku. Mróz sięga najwyżej do 12 stopni, zaś śniegu opada bardzo mało i istnieje obawa minus słabego mrozu, iż pszenica, która w tutejszej okolicy przeważnie sieją wymarznie. Dnia 10 marca składał miejscowy nauczyciel Tadeusz Pronobis egzamin praktyczny przed Państwową komisją Egzaminacyjną w Grudziądzu i zdał z wynikiem dodatnim.
Imieniny I Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego obchodzono w bieżącym roku tylko w szkole. Która brała udział w tymże dniu w uroczystym nabożeństwie oraz akademii na Jego cześć, na którą złożyły się stosowne śpiewy, deklamacje dzieci szkolnych, oraz przemówienia naucz. Józefy Szkudlarkównej.
3 maj obchodzono w tym roku jak po inne lata i to; po nabożeństwie uformował się pochód na około wioski, zakończony na dziedzińcu przed szkołą, gdzie się odbyła uroczysta akademja składająca się ze śpiewu dzieci szkolnych wszystkich szkół parafii Błędowo (Błędowo, Płąchawy, Goryń, Wiewiórki, Hanowo i Piaski) i deklamacji oraz przemówienia okolicznościowego ks. proboszcza Władysława Fischvedera i nauczycielki Józefy Szkudlarkównej. Wieczorem zaś odbyło się przedstawienie amatorskie reżyserii naucz. Pronobisa. Czysty dochód w kwocie 97,50 zł przeznaczono na Towarzystwo Czytelni Ludowych.
Zakończenie roku szkolnego 1929/20 postanowiono tym roku uroczyściej obchodzić. Urządzono w dniu św. Piotra i Pawła wycieczkę do Gminnej parowy. Na czele pochodu kroczyły miejscowe dzieci szkolne ustrojeni w strój krakowski niosące sztandar szkolny, za którem kroczyła miejscowa orkiestra oraz dzieci szkolne z Błędowa i Płąchaw. W parowie popisywały się dzieci sprawnością fizyczną, a wieczorem na sali p. Bukowskiego śpiewami, deklamacjami oraz tańcami narodowymi (mazur, krakowiak) pod kierownictwem nauczycielki Szkudlarkównej. Na zakończenie zostały rozdane świadectwa zwolnionych dzieci szkolnych i wszystkim innym dzieciom świadectwa roczne. Prócz tego zostało każde dziecko zostało obdarowane przez radę rodzicielską podarunkami w postaci pamiętników, zeszytów i wiele innych pięknych i pożytecznych rzeczy. Ogólna radość dzieci i rodziców była ogromna i podziękowań na ręce nauczycieli nie było końca.
Na miejscowy odpust św. Michała odbyła się konsekracja nowo kupionych dzwonów dla tutejszego kościoła przez biskupa sufragana [Konstantyna] Dominika.
Tego roku odbyły się wybory do sejmu i senatu z którego to powodu odbywały się dość namiętne agitacje i które to poróżniły spokojną miejscową ludność, ale ufajmy, że czas znów wszystko zatrze!
Rok 1931
==============
Nowy rok (po burzy wyborczej) rozpoczął się spokojnie. Imieniny I Marszalka Polski przyniosły nam w tem roku nowość, z powodu wysłania pocztówek imieninowych dla Marszalka na Maderę, gdzie tenże czasów dla wypoczynku przebywał. Kupowanie i wysyłanie pocztówek odbyło się w tutejszej szkole bez przymusu, ale trzeba zaznaczyć, iż dzieci kupowały i pisały takowe chętnie, a nawet zachęcały do kupowania takowych rodziców, którzy przybyli gremialnie na uroczystość do szkoły, gdzie się odbyły popisy dzieci szkolnych i przemówienie nauczyciela i kierownika szkoły Tadeusza Pronobisa na cześć Marszałka. 3 maja obchodzono tego roku jak po inne lata.
Wizytacja szkoły przez Inspektora szkolnego Jana Wyrembalskiego odbyła się w dniu 11 czerwca ku ogólnemu zadowoleniu dająca wyniki dosyć dobre. Zakończenie roku szkolnego odbyło się dnia 20 czerwca 1931r.
W myśl okólnika umieszczonego w Dzienniku Urzędowym Kuratorium nr. 7 z dnia 1 IX 1930 r w sprawie kursów wieczorowych dla dorosłych urządzono przy tutejszej szkole dwa równoległe kursy osobno dla młodzieży polskiej i niemieckiej. Zapisanych na kurs dla młodzieży polskiej były 34 osoby, ukończyły 29. Na 38 osób młodzieży niemieckiej ukończyło 28 kursantów. Wykłady odbywały się trzy razy tygodniowo po 3 lekcje. Udzielali lekcji miejscowy ks. Proboszcz Fischoeder religii na kursie dla młodzieży polskiej katolickiej nauczycielka Józefa Szkudlerkówna z Błędowa języka polskiego, nauczyciel Jan Karczewski z Płąchaw geografii i nauki o Polsce współczesnej, a nauczyciel Tadeusz Pronobis rachunków i śpiewu oraz kierownictwo kursów. Kursy wspólnymi siłami urządziły w lutym 1931 roku wieczornicę z [przedstawieniem amatorskim, wspólną kawą i tańcami narodowymi. Rodzice, którzy gremialnie na ową rocznicę przybyli wyrażali prelegentom i kierownikowi kursu kilkakrotnie swą wdzięczność. Koszta oświetlenia sal szkolnych poniosły gminy Błędowo i Płąchawy.
Poświęcenie pomnika Bożej Męki dziesięciolecia oswobodzenia Pomorza. W dniu odpustu dnia 4 października 1931 r. [poniżej akt erekcyjny] „In perpetuum rei memoriam”… „W dziesiątą rocznicę oswobodzenie Pomorza i przyłączenia tej ziemi do wspólnej Macierzy Rzeczpospolitej Polskiej, gdy prezydentem państwa był dr Ignacy Mościcki, premierem Kazimierz Bartel, I Marszałkiem Wojsk Polskich Józef Piłsudski, wojewodą pomorskim Wiktor Lamot, starostą powiatu chełmińskiego Leon Ossowski, wójtem Tomasz Okonek, sołtysem Józef Kiszka, ojcem św. Pius XI, prymasem Polski August Hlond, biskupem chełmińskim Stanisław Wojciech Okoniewski, na podziękowanie za opiekę w minionym dziesięcioleciu, szczególnie za cudowną pomoc przeciwko nawale bolszewickiej w r 1920, na uproszenie dalszej opieki nad ukochaną Ojczyzną naszą, szczególnie nad Pomorzem nieoddzielnie do Niej należącym uchwaliło Kółko Rolnicze w Błędowie za inicjatywą ówczesnego prezesa Tadeusza Pronobisa wystawić na tem tu miejscu do gminy Błędowo należącym Pomnik Najświętszego Serca Pana Jezusa”.
Wybrano Komitet do przeprowadzeniu tego dzieła w osobach;
1. Ks. Władysława Fischoedera miejscowego proboszcza.
2. Józefa Kiszkę miejscowego sołtysa.
3. Tadeusza Pronobisa miejscowego kierownika szkoły.
Dnia 16 lutego 1930 roku w dzień przyjazdu Pana Prezydenta Najjaśniejszej Rzeczpospolitej dr Ignacego Mościckiego do Torunia, celem wzięcia udziału w uroczystościach dziesięciolecia oswobodzenie Pomorza, miejscowy ks. Proboszcz wyszedłszy po uroczystem nabożeństwem w procesji z całą parafią, szkołami i Towarzystwami na to tu miejsce, mając zapewnienie Kółka Rolniczego, opodatkuje swych członków na 10 groszy z morgi na cele Pomnika i wierząc w niezachwianą pomoc parafji przy wykonaniu zbożnego dzieła poświęca po przeczytaniu tego dokumentu pierwszy kamień pod Pomnik. Wmurowanie tego dokumentu nastąpi dopiero przy rozpoczęciu budowy (nastąpiło dnia 9 września 1931 r w obecności Komitetu budowy)
Króluj nam Chryste Jezu ! Błogosław ukochanej Ojczyźnie, a szczególnie Ziemi Pomorskiej Najświętsze Serce Jezusa zmiłuj się nad nami Amen.
Błędowo, 16 lutego 1939 roku (-) ks. Władysław Fischoeder
(-) Józef Kiszka sołtys (-) Tadeusz Pronobis
Odpis aktu erekcyjnego wpisano ku upamiętnieniu do niniejszej kroniki; (-)Tadeusz Pronobis.
Stan szkoły w dniu 1 grudnia 1931 roku wynosił 65 dzieci, i to w klasie I 41, w klasie II 24.
Gmina Błędowo liczyła w tym dniu 61 budynków mieszkalnych, 472 mieszkańców, 263 z językiem ojczystym polskim i 209 z językiem ojczystym niemieckim.
Przeniesienie w stan spoczynku p. Inspektora szkolnego Jana Wyrembalskiego. Reskryptem z dnia 25 listopada 1931 r…. Pan Minister przeniósł p. Jana Wyrembalskiego w stan spoczynku z dniem 1 grudnia 1931. W miejsce przeniesionego w stan spoczynku inspektora szkolnego p. Jana Wyrembalskiego, objął w charakterze pełniącego obowiązki inspektora szkolnego p. kierownika 7 klasy szkoły w Tczewie Hubert Pawłowski.
Rok 1932
===============
Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego przeniosło nauczycielkę p. Józefę Szkudlarkównę na własną prośbę z dniem 1 lutego br. do 3 klasy szkoły powszechnej w Robakowie. A tego powodu zniesiono dwuklasową szkołę na jednoklasową.
Dnia 18 lutego zwiedził p. inspektor szkolny Hubert Pawłowski tutejszą szkołę. Po wizytacji szkolnej odbyło się posiedzenie miejscowej Rady Szkolnej celem wyjaśnienia powstania tylko I klasowej szkoły oraz rewizja Kasy Szkolnej.
Obchody; Dnia 19 marca tutejsza szkoła obchodziła w sposób uroczysty i okazały imieniny Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. Dnia 3 maja obchodzono uroczyście jak zresztą i w latach poprzednich Święta Narodowe.
Szkolne wieści; W bieżącym roku w czerwcu zwolnionych z obowiązku szkolnego uczniów i to; Waldemar Breitkrauz, Mieczysław Dziedziak, Kazimiera Kobus i Ruth Kopitaka. Nowy rok szkolny 1932/33 rozpoczęło dnia 1 września i przyjęto 12 nowych uczniów, tak iż liczba wszystkich dzieci szkolnych wynosi obecnie 72. Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego przeniosło naucz p. Józefę Szkudlarkównę z Robakowa do Błędowa z dniem 1 września 1932 tworząc na nowo dwuklasową szkołę. Inspektor szkolny w Chełmnie uwiadomił tutejszą szkołę, iż z dniem 1 października br. z powodu zwolnienia nauczyciela Józefa Wielądka z Gorynia, dzieci tamtejsze zostają tymczasowo przekazane do Błędowa. Dzieci szkolne z Gorynia jednak nie stawiły się do szkoły w Błędowie i p. inspektor szkolny Hubert Pawłowski przeniósł na własną prośbę nauczycielkę p. Józefę Szkudlarkównę do jednoklasowej szkoły w Goryniu. W myśl rozporządzenia inspektora szkolnego Pawłowskiego została przywrócona szkoła dwuklasowa w Błędowie. Na zarządzenie ministerstwa W R i OP zostało zniesione Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego. Pełniący obowiązki inspektora szkolnego p. Hubert Pawłowski ustąpił z dniem 15 października 1932, a na jego miejsce przybył p. prof R. Kempf. Rozporządzenie Ministerstwa WRiOP dnia 18 listopada 1932 zorganizowało rok szkolny. Trwać będzie od 20 sierpnia do dnia 19 sierpnia włącznie roku następnego kalendarzowego. Rok szkolny dzieli się na ferie zimowe i letnie. I półrocze trwa od 20 sierpnia do 22 grudnia włącznie i dzieli się na okresy I od dnia 20 sierpnia do dnia 22 grudnia. Ferie zimowe trwają od dnia 23 grudnia do dnia 15 stycznia. II półrocze szkolne trwa od dnia 16 stycznia do dnia 15 czerwca włącznie i dzieli się na III okresy; od 16 stycznia do dnia 31 marca i IV od dnia 1 kwietnia do dnia 15 czerwca. Ferie letnie trwają od dnia 16 czerwca do 19 sierpnia. Rozporządzenie to odnosi się do państwowych i publicznych szkół powszechnych, szkół średnich ogólnokształcących, zakładów kształcenia nauczycieli i szkół zawodowych i wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Statystyka na stan 1 grudnia 1932 obejmuje;
1. Błędowo
Pol-kat/ niem-ewang/ razem
I oddział /7/ 4/ 11
II oddział /5/ 5/ 10
III oddział /15/ 4/ 19
IV oddział /14/ 14/ 28
———————————————————–
Razem /41 /27/ 68 /
Obchody; Dnia 1 lutego 1933 r. obchodzono po raz pierwszy w tutejszej szkole uroczyście imieniny p. Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego. Dnia 18 marca 1933 r. tutejsza szkoła obchodziła uroczyście imieniny p. Marszałka J. Piłsudskiego z następującym porządkiem; /Pieśń: Jedzie pan Komendant”/chóralny wiersz „Wodzowi narodu”/wiersz „Piłsudski”/przemówienie miejscowego nauczyciela pt. „Marszałek Piłsudski wódz narodu i twórca państwa polskiego oraz jego obecna praca twórcza”/pieśń „Jeszcze Polska nie zginęła”/wiersz „Wódz Oksza”/wiersz „Na cześć Marszałka”/wiersz „Naczelnikowi w hołdzie”/pieśń „Legiony to ..”. Na zakończenie odbyło się nabożeństwo w kościele kończące hymnem; „Boże coś Polskę”.
Dnia 8 kwietnia 1933 tut szkoła po raz pierwszy obchodziła święto sadzenia drzew. Liczba dzieci w III i IV oddziale 47, razem 68. Liczba dzieci klas III i IV biorących udział w sadzeniu drzew wynosiła 40. Drzewa wyjęto z ogrodu szkolnego. Sadzono 40 klonów na drodze we wiosce (Bukowski-pomnik wolności). W święcie tem brali udział członkowie Miejscowej Rady Szkolnej w osobach pp.Franciszek Białowąs, Józef Dziedziak i Ludwik Dams.
Dnia 24 kwietnia 1933 r. nastąpiło zgłoszenie dzieci do szkoły rocznika 1926. Liczba dzieci zgłoszonych wynosi 8 i to; 1) Gustaw Adolf Mülle., 2). Kazimierz Borucki. 3). Ella Frieda Kablak. 4). Bronisław Dziedziak. 5) Kazimierz Wiśniewski. 6) Teodora Kucięba.7) Hubert Zygfryd Fröze. 8) Kazimierz Roman Groth.
Dzień 3 maja obchodzono bardzo uroczyście z następującym programem;/nabożeństwo kościelne/ defilada przed sztandarami obok „Pomnika Wolności”/ akademia przed szkołą; śpiew „Witaj majowa jutrzenko”(wszystkie szkoły; Błędowo, Goryń, Płąchawy)/deklamacja/śpiew „Wyleć ptaku orle młody”/ wiersze młodzieży pozaszkolnej/przemówienie p. nauczyciela T. Pronobisa pt. „Znaczenie święta 3 maja” zakończone okrzykiem na część RP i Jej Prezydenta pt. pieśń „Jeszcze Polska nie zginęła”. Po południu na dziedzińcu szkoły odbył się koncert, były gry i zabawy.
Dnia 6 maja 1933 r. tut. szkoła po raz I obchodziła święto lasu. Liczba dzieci biorących w niem udział wynosiła 60. Program w lesie: 1). śpiew „Witaj majowa jutrzenko” 2). wiersze, 3). wykład leśniczego z Białego Boru p. Wincentego Grochowskiego 4). zakończono pieśnią; „Cichy wieczór, majowa”.
Dnia 10 czerwca 1933 r. tutejsza szkoła urządziła wycieczkę pociągiem do Torunia na uroczystość 700 lecia tego stołecznego miasta dzielnicy pomorskiej. Udział uczniów w wycieczce wynosił 37.Wycieczka odbyła się bardzo sprawnie. W Toruniu dzieci otrzymały po 2 filiżanki kawy i 2 bułki z ciastkami.
Dnia 14 czerwca 1933 r. nastąpiło uroczyste zakończenie roku szkolnego z następującym programem; 1) dekoracja klasy 2) nabożeństwo w kościele 3) po nabożeństwie przemówienie wstępne p. nauczyciela t. Pronobisa (przywitanie rodziców, władz oraz dzieci) 4) śpiew „Pod twą obronę” 5) wiersze oraz przegląd prac dzieci 6) śpiewy ludowe 7) przemówienie pożegnalne 8) rozdanie świadectw 9) zakończenie modlitwą. W tym roku zwolnionych zostało 8 dzieci i to: 1) Jan Odbierzychleb, 2) Bolesław Borucki 3) Hidegarda Kopp 4) Józefa Maszkowska 5) Cecylia Białowąs 6) Adela Kaft 7) Elza Dams 8) Hildegarda Schendel.
Streszczenie kroniki niemieckiej (wyciąg z kroniki szkoły katolickiej z Błędowie znajdującej się przy szkole w Goryniu);
Początek kroniki szkoły katolickiej w Błędowie sięga roku 1870. Z poprzednich zaś lat pozostały tylko luźne zapiski i rozporządzenia władz szkolnych z których wynika, że szkoła katolicka w Błędowie istnieje już od 1817 roku. Mniej więcej od roku 1860 aż do 4 lipca 1889 urzędował nauczyciel Jan Trzczyński-zmarł w Błędowie i został tu na cmentarzu przy kościele pochowany-jak można z nagrobka odczytać (napisy w języku polskim-niestety przy pożarze tut, kościoła (21.11.1923 r.) zniszczony został zupełnie) Jego następcą był nauczyciel Antoni Podlaszewski, który został dnia 1 maja 1898 przeniesiony do Turzna pod Toruniem. Nauczyciele Trzczyński i Podlaszewski byli Polakami za co dostawali różne nagany. Dnia 1 czerwca 1898 został powołany na posadę nauczyciela przy szkole katolickiej w Błędowie naucz Kühn. Jak wynika z kroniki, naucz, Kühn był pierwszym nauczycielem niemcem hakatystą, który jak sam opisuje przy swojej programowie przejęcia posady, że odtąd nie pozwoli więcej mówić i uczyć się po polsku. Pozatem oskarża swoich poprzedników, że byli mało wartościowi, gdyż dzieci umieją tylko okazywać wszelkie …… jak: kłamstwa, grubiaństwa, nieposłuszeństwo i wiele innych. Liczba dzieci katolickich wynosiła w roku 1889; 103 dzieci i to z obszaru dworskiego; Błędowo, Płąchawy, Goryń. Obszar dworski Błędowo został dnia 22 lipca 1898 r. przez właścicielką panią Mathais sprzedany Komisji Kolonizacyjnej za sumę 840 000 marek, a sąsiednie Płąchawy, własność p. Hinrichsen 1 czerwca 1899. Nauczyciel Kühn mimo szumnej zapowiedzi szerokiego działania w podniesieniu niemczyzny mało zdziałał. …we wrześniu 1901 r.
Opis Kroniki kończy już w roku 1899 w miesiącu październiku, w kronice swej nie zaznaczył nic wielkiego o samej wiosce i jej ludności.
Rok szkolny 1933/34
=======================
Nowy rok szkolny 1933/34 rozpoczął w bieżącym roku już 20 sierpnia w myśl rozporządzenia z dnia 18 listopada 1932 r. Z nowym rokiem szkolnym ukazały się nowe programy dla szkół powszechnych. Na razie tylko dla oddziałów względnie klas I , II i V. W związku z tym nastąpiła równoczesna zmiana podręczników w tutejszej, obecnie jednoklasowej szkole, tylko w oddziale I i II. Aż do października jednak, z powodu niemożności uzyskania podręczników nowych, posługiwano się jeszcze starannie. W tutejszej szkole zaprowadzono dla oddziału I i II podręczniki E. Chodaka w myśl zarządzenia Inspektoratu Szkolnego.
W Warszawie zawiązało się Towarzystwo Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych z zakresem działalności na całą Polskę centralną w Warszawie. Wymienione Towarzystwo dzieli się na okręgi, obwody i kółka. Okręgi mają swą siedzibę przy każdym okręgu szkolnym, Błędowo należy do Okręgu przy Kuratorium Okręgu w Poznaniu. Obwody powstają przy Inspektoratach Szkolnych. Obecnie należymy do obwodu Inspektoratu Szkolnego w Toruniu. Koła zakłada się przy każdej szkole. Minimalna obowiązkowa liczba członków Koła wynosić może 10. Do tutejszego Koła przyłączono również obwód szkolny majętności Goryń. Na członków koła zapisało się 13 i to;
1. Augustyn Groth, dzierżawca plebanki, prezes.
2. Franciszek Białowąs rolnik w-ce prezes.
3. Józefa Szkudlarkówna, nauczycielka w Goryniu, sekretarka.
4. Tadeusz Pronobis, nauczyciel w Błędowie, skarbnik.
5. Henryk Schendel, rolnik członek zarządu.
6. Jan Falęcikowski, rolnik , członek zwykły.
7. Julia Breitkreutz,rolnik.
8. Józef Dziedziak, rolnik.
9. Andrzej Odbierzychleb, rolnik.
10. Jan Rutkowski, krawiec.
11. Karol Maszkowski, rolnik.
12. Józef Kucięba, rolnik.
13. Walenty Groth, rolnik.
Każdy członek otrzymał imienną legitymację za którą płacił 50 gr zarazem jajko wstępne, Roczna składka członka wynosi 4 zł. płatna w ośmiu ratach po 50 gr. Po za tym Towarzystwo rozsprzedaje cegiełki na budowę szkół po 1, 5, 10, 20, 50 zł Każde dziecko szkolne winno miesięcznie kupić najmniej jedną cegiełkę. Dla tutejszej szkoły przysłano cegiełki po 5 gr. Trud to wielki dla nauczyciela. Rozprowadzanie bowiem zwłaszcza wśród dzieci niemieckich, chociaż obywateli polskich, napotyka na poważne przeszkody w postaci niechęci kupowania. To samo prawie można by powiedzieć o zbieraniu członkowskiego.
Z dniem 1 października 1933 r. został zniesiony Inspektorat Szkolny w Toruniu. Dotychczasowy inspektor szkolny p. Kempf przeniesiony został do Nowego Miasta. Inspektorem szkolnym w Toruniu jest obecnie p. Tadeusz Seib.
Celem subskrybowania Pożyczki Narodowej został powołany Komitet Lokalny w osobach; p. sołtysa Henryka Oziemkowskiego i p. nauczyciela Tadeusza Pronobisa. Udział w subskrypcji pożyczki brali;
1. Augustyn Groth, dzierżawca plebanki 200 zł
2. Piotr Bukowski, oberżysta 150
3. Tadeusz Pronobis, nauczyciel 200
4. Anna Domachowska 50
5. Jan Rutkowski, krawiec 50
6. Fryderyk Hofef, kowal 50
7. Otton Lamke, stolarz 50
8. Henryk Oziemkowski, rolnik, sołtys 50
9. Jan Falecikowski, rolnik 50
10. Fryderyk Korthals, rolnik 50
11. Julian Beritkreutz, rolnik 50
12. Józef Dziedziak, rolnik 50
13. Jan Nebling, „ 50
14. Ludwik Dams, „ 50
15. Samuel Birkholz, „ 50
16. Andrzej Odbierzychleb, „ 50
17. Antoni Martynowski, „ 50
18. Henryk Schendel. „ 50
19. Franciszek Białowąs, „ 50
20. Walenty Groth, „ 50
21. Józef Kucięba, „ 50
22. Samuel Schmidt, „ 50
23. Wilhelm Bötcher, „ 50
24. Jan Busch, „ 50
25. Józef Wiechetek jr, „ 50
26. Franciszek Lasota, „ 50
27. Jan Kiszka, „ 50
28. Emilia Neumann, „ 50
29. Reinhold Fuchs, „ 50
30. Ks. Wład. Fischoeder, 200
31. Gmina Błędowo, „ 100
32. Katolicki Urząd Parafialny 7 800
Razem 10 000 złotych.
Subskrybenci płacą pożyczkę w sześciu ratach po 8 zł. Panowie natomiast Reinhold Fuchs, Walnety Groth i Anna Domachowska w dziesięciu ratach. Jednorazowo całkowitą wpłatę….. p. Piotr Bukowski,, ks. Proboszcz Fischoeder oraz katolicki Urząd Parafialny. Czynem tym gmina Błędowo dała w obecnych trudnych czasach świetnie egzamin obywatelski.
Kradzieże, złodziejstwo; Tutejsi obywatele narażeni są od dłuższego czasu na prawie codzienne kradzieże. Od wiosny 1933 r. kradzieże większe miały miejsce u następujących gospodarzy;
1. Jan Olesiński, gdzie skradziono 3 gęsi, 3 kaczki, 7 kur.
2. Augustyn Groth-3 centnary koniczyny, 8 str pszenicy.
3. Justyn Tuchel-4 świnie, 17 indyków, 70 kur.
4. Fryderyk Korthals-domowizny wartości 500 zł.
5. Jan Falęcikowski-domowizny wartości 700 zł.
6. Henryk Schendel-kilkanaście gęsi, kaczek.
7. Samuel Schmidt-żywność wartości 400 zł.
8. Wilhelm Bötcher-zboże, kartofle, wartości 400 zł.
9. Emilija Neumann-kartofle z pola wartości 200 zł.
10. Jan Fryderyk-6 gęsi i ptactwa wartości 200 zł.
Po zatem dużo drobnych i mniej znacznych. Złodzieje poza kradzieżą np. u p. Augustyna Grotha niewyśledzeni dotąd. W związku z kradzieżami, miejscowi gospodarze byli w stałej czujności, 25 listopada 1933 jeden z gospodarzy nazwiskiem Julian Breitkreutz, radny gminny w czasie nagłego najścia grasujących złodzieji na jego mienie, wybiegł w mroźną noc w negliżu na podwórze celem odstraszenia kradnących. Spowodu panującego już w tym miesiącu dosyć silnego mrozu – poważnie się zaziębił. Nastąpiły dalsze bolesne komplikacje. Rezultat był ten, że w ciągu 48 godzin w strasznych męczarniach tragicznie życie zakończył na ostre zapalenie mózgu. Wypadek ten wstrząsnął do głębi lokalną opinią. Oburzenie na złodzieja, jako na faktycznych sprawców św. pamięci Breitkreutza, było wielkie. Cała gmina, pomimo swego mieszanego bardzo wyznania, gremialnie brała udział w pogrzebie.
W bieżącym roku szkolnym 1933/34 zima nie obfitowała ani w obfitość śniegu ani w ostrość mrozu. Przeszła pod znakiem łagodności. Dowodem czego niech będzie stan temperatury w miesiącu grudniu zanotowano najniższy spadek-22 stopnie C., a 25 tego miesiąca najwyższy + 5. W miesiącu styczniu wynosił tenże w dniu 24 tego najniższa temperatura – 8, a w dniu 2 stycznia najwyższa +3. Reszta w dni w pozostałych miesiącach wahała się w granicach od – 1 do +3.
W dniu 11 listopada jako w święto niepodległości szkoła tutejsza za inicjatywą nauczyciela miejscowego urządziła wspaniałą i uroczystą w swym przebiegu akademią, na którą złożyły się; śpiewy, okolicznościowe wiersze, przemówienie nauczyciela itp. W akademii tej licznie brali udział poza miejscową Radę Sołecką w komplecie członkowie Tow. Bud. Publ. Szkół Powsz., rodzice dzieci szkolnych oraz liczne grono miejscowego obywatelstwa rekrutującego się przede wszystkim z tutejszych towarzystw, i to: Tow. Powstańców i Wojaków OK VIII, Ochotniczej Straży Pożarnej, SMK- żeńskiej i męskiej. Powyższa akademia odbyła się w gęsiście iluminowanej miejscowej sali szkolnej. Równocześnie święto Niepodległości zostało powiązane z szeroko zakrojoną akcją na rzecz Tow. Bud. Pub. Szk. Powszechnych. Między innymi zbierano ofiary na listy imienne. Suma zebrana wynosiła 12,45 zł. Należy po za tym zaznaczyć o ruchliwości Związku Strzeleckiego Płąchawy-Błędowo, który za inicjatywą referenta wychowania obywatelskiego p. nauczyciela T. Pronobisa z Błędowa, urządził osobną akademię w swej świetlicy w Płąchawach dla swych członków oraz licznych obywateli sympatyków. Liczba obywateli, biorących w akademji tej udział wyniosła 57 osób. W dniu 1 lutego, to jest w dzień imienin Głowy Państwa Polskiego, Prezydenta Ignacego Mościckiego odbyło się uroczyste nabożeństwo kościelne a wieczorem nader podniosła akademja w sali p. [Piotra]Bukowskiego, z odpowiednimi okolicznościowymi przemówieniami, wierszykami, śpiewami itp. W akademji tej poza dziećmi szkolnymi, udział miejscowych obywateli był bardzo liczny, czego oczywistym dowodem jest 138 osób obecnych na uroczystości. Najbardziej podniosłą i okazałą oraz cieszącą się niebywałą jak dotąd frekwencją miejscowego obywatelstwa, była akademja na część Imienin Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. Było to radosne święto hołdu i czci dla zasług Budowniczego Odrodzonej Polski i Twórcy Mocarstwowej Potęgi Państwa Polskiego. W programie akademji ku czci Ukochanego Wychowawcy Narodu wchodziło; przemówienie inauguracyjne p. nauczyciela T. Pronobisa, samodzielnie ułożony przez ucznia-wójta samorządu szkolnego-Stanisława Olesińskiego, referat o zasługach Pana Marszałka pt.: „Walka o niepodległość Polski orz utrwalenia jej potęgi mocarstwowej przez Pierwszego Marszałka Państwa Polskiego, przedstawienie dzieci szkolnych pt. „Do Belwederu”, zredagowane przez same dzieci pod wpływem lektury „Płomyka”, rozmaite przepiękne wiersze, deklamacje, pieśni legionowe itp. Entuzjazm obywatelstwa i rodziców dzieci szkolnych był przytoczyć liczbę obecnych na sali w czasie tej akademji; 236 osób.
Święto lasu i sadzenie drzew. W tegorocznym święcie, podobnie jak w roku ubiegłym tutejsza szkoła ze wszystkimi dziećmi urządziła wycieczką do leśniczówki; Biały Bór, gdzie pod przewodnictwem p. leśniczego Grochowskiego odbyły się pokazy różnego rodzaju zalesienia oraz wykład pt.: „Gospodarcze i strategiczne znaczenie zalesiania dla państwa. Święto to powiązano równocześnie ze świętem sadzenia drzew w miejscowym ogrodzie szkolnym. Zasadzono 42 jabłonie, 8 gruszy, 15 śliw i 2 czereśnie. Drzewka zasadzono na miejscu wyciętego parku. Zakupiono ją zaś z Powiatowej Szkółki Drzewek w Okoninie pow. grudziądzki. Funduszy na zakup owych drzewek oraz plantacji terenu pod sadzenie uzyskano z sprzedaży wyciętego drzewa parkowego.
Uroczystość święta narodowego Trzeciego Maja jak zwykle obchodzono bardzo uroczyście przez udział w nabożeństwie kościelnym Po nabożeństwie odbyła się defilada wszystkich miejscowych towarzystw parafji Błędowo. Wieczorem odbyła się uroczysta, okolicznościowa akademjia.
W dniu 16 stycznia zmarł na ciężkie wrzody żołądkowe uczeń szkolny II oddziału śp. Tadeusz Śmieszek ur. 26.03.1925 r. Wszystkie dzieci szkolne odprowadziły swego kolegę na miejsce wiecznego spoczynku, składając na jego grobie kilka wieńcy.
Zakończenie roku szkolnego odbyło się bardzo uroczyście w dniu 15 czerwca. Z obowiązku szkolnego zwolniono 12 dzieci i to: 1)Pawła Bonmerta, 2)Martę Falęcikowską. 3)Johanną Klauhsen. 4) Zofię Furman. 5)Stanisława Olesińskiego. 6) Helmuta Kapitakiego. 7)Augustyna Birkholza. 8)Edwina Breitkreutza. 9)Heinza Fröse 10)Andrzeja Dziedziaka 11 Jana Hellwiga 12)Czesława Lisewskiego.
W dniach od 17-24 odbyła się w tutejszej parafii siedmiodniowa misja św. pod przewodnictwem dwóch ojców Jezuitów z Warszawy. Tłumy wiernych z parafji miejscowej i okolicznych brały w niej udział.
Dnia 26 czerwca 1934 r. odbyło się posiedzenie miejscowej Rady Szkolnej, zwołanej na zarządzenie Inspektoratu Szkolnego w Toruniu w sprawie bliższego omówienia i rozważenia komasacji szkół Błędowo-Goryń. Rada Szkolna wyraziła zgodę na takową.
Rok szkolny 1934/35; rozpoczęto go uroczystem nabożeństwem Kościelnym. Przyjęto też sześciu nowych dzieci z rocznika 1927 i to: 1) Efrydę Marquardt. 2)Edytę Wiese. 3)Marję Lisewską. 4)Jadwigę Maćkiewicz. 5)Kazimierza Rutkowskiego. 6)Franciszka Markowskiego.
Nowe gminy wiejskie. Na podstawie nowej ustawy o samorządach zostały utworzone nowe gminy zbiorowe. Nasza miejscowość Błędowo została siedzibą gminy Błędowo. Do gminy Błędowo należą następujące dotychczasowe gminy i obszary dworskie;
1. Błędowo, Goryń, 1 gromada 16 radnych
2. Płąchawy i Działowo, 1 „ 12 „
3. Dąbrówka, 1 „ 12 „
4. Wałdowo 1 „ 12 „
5. Wiewiórki 1 „ 12 „
6. Wieldządz 1 „ 12 „
7. Kotnowo 1 „ 12 „
———————————————————————–
Razem radnych całej gminy 7 gromad, 9 wsi, 93 radnych
Sołtysi i podsołtysi; Trzeba zaznaczyć, że we wszystkich gromadach wpłynęły kompromisowe listy.[pewnie chodziło o wzajemne relacje z obywatelami pochodzenia niemieckiego] Zmiana sołtysa. Dotychczasowy sołtys gminy p. Henryk Oziemkowski zdał swe gospodarstwo rolne swej córce Stanisławie, która wyszła za Stanisława Maćkiewicza z Dąbrówki i wyprowadził się do Grudziądza. Urząd ustępującego sołtysa objął tymczasowo pierwszy ławnik p. Franciszek Białowąs od 1 września 1934 r. W myśl nowych ustaw samorządowych odbyły się na terenie całego powiatu chełmińskiego dznia 7 grudnia wybory sołtysów i podsołtysów. Tutejsza rada gromadzka wybrała na sołtysa rolnika p. Jana Falęcikowskiego, a na podsołtysa Franciszka Białowąsa.
Jan Falęcikowski z albumu Jadwidgi Falęcikowskiej.
Święto Niepodległości. Z dniem święta niepodległości zebrała się dziatwa szkolna wraz z rodzicami i M. R. Szk. na uroczystą akademję do szkoły, gdzie dzieci szkolne wygłosiły kilka wierszyków, okolicznościowe przemówienie wygłosił p. nauczyciel T. Pronobis.
Wybory do Rady Gminnej i Zarządu Gminnego. Zbiorowa gmina Błędowo wybiera 12 radnych. Wybory odbyły się dnia 25.I. 1935 r. Na radnych wybrano następujących;
[Kacper] Druch z Kotnowa
Jan Mittek z Płąchaw
Andrzej Odbierzychleb z Błędowa
Augustyn Pawlikowski z Wałdowa
Tomasz Okonek z Płąchaw
Walenty Groth z Błędowa
Wincenty Matuszewski z Wiewiór
Jan Domachowski z Wiewiór
Michał Kamrowski z Wieldządza
Juliusz Korman z Płąchaw
Rudolf Nearing z Wieldządza
Dnia 13 lutego 1935 roku odbyły się wybory Zarządu Gminnego gminy Błędowo. Na wójta wybrano jednogłośnie p. Zygmunta Frąckowiaka [z Wałdowa] emerytowanego komisarza Policji Państwowej. Na podwójta Cacpera Druha rolnika z Kotnowa. Na pierwszego ławnika p. Andrzeja Odbierzychleba, na drugiego ławnika p. Bolesława Maćkiewicza z Dąbrówki.
Michał Cichy radny z Dąbrówki, Zygmunt Frąckowiak wójt, Jan Domachowski radny z Wiewiórek.
Imieniny p. Marszałka Józefa Piłsudskiego. W dniu 19 marca 1935 r jako w dniu imienin naszego Wodza, Budowniczego, pierwszego Marszałek Józefa Piłsudskiego cała wieś przybrała odświętną szatę, by oddać cześć temu, który na nią najwięcej zasłużył. Rano o godz. 8,oo wszystkie organizacji i dzieci szkolne zebrały się przed szkołą, skąd gremialnie udały się do kościoła, gdzie odbyła się msza uroczysta św. Po mszy św. odbyła się defilada, którą odbierał nowo minowany wójt. Po defiladzie wśród uroczystego nastroju odbyło się sadzenie pamiątkowego drzewa przez wójta przy hymnie narodowym. Wieczorem, przy wielkiej frekwencji tutejszego społeczeństwa odbyła się uroczysta akademja. Tu można było się przekonać, że każdy obywatel polski oddał należycie hołd swemu wodzowi, za Jego nieocenione zasługi. Trzeba zaznaczyć, że w całej tej uroczystości brała udział niemiecka „Jung Deutsche Partei” oddział męski i żeński.
Przejęcie urzędów przez nowe władze gminne. Wybory do powiatu. Dnia 29 marca 1935 r. poszczególne gminy Błędowo złożyły do gminy zbiorczej akta sołeckie. Po południu o godz. 5 tej odbyły się wybory do nowej rady powiatowej. Gmina Błędowo wybierała dwóch radnych. Kolegium wyborcze wybrało jednogłośnie Michała Cichego z Dąbrówki oraz Jana Domachowskiego z Wiewiór.
Walne zebrania i wybory zarządów miejscowych towarzystw. W marcu odbyły się wybory zarządów towarzystw miejscowych.
a) w związku strzeleckim-oddział Błędowo:
prezes-Jan Mittek z Płąchaw,
sekretarz-Franciszek Turalski z Błędowa,
skarbnik-Taduesz Pronobis z Błędowa,
komendant-Stanisław Kuchta z Wiewiórek,
referent Wychowania Obywatelskiego,
Józef Omieczyński [nauczyciel] z Wiewiórek.
Józef Omieczyński
b) w Towarzystwa Powstańców i Wojaków OK VIII;
prezes – Franciszek Białowąs z Błędowa,
sekretarz – Jan Rutkowski z Błędowa,
skarbnik – Stanisław Jankowski z Błędowa,
komendant – Julian Dziedziak z Błędowa,
ref W. Ob. – Tadeusz Pronobis z Błędowa.
c) Ochotnicza Straż Pożarna;
prezes- p. wójt Zygmunt Frąckowiak,
naczelnik-Walenty Groth z Błędowa,
sekretarz-Franciszek Kwiatkowski,
skarbnik, refrent Wych. Oywatelskiego Tadeusz Pronobis.
Zapisy do szkoły rocznika 1928; w bieżącym roku zgłoszono 11 uczniów rocznika 1928, byli to: Franciszek Ceglewski, Damina Kuciębówna, Jadwiga Domachowska, Ernst Fröze. Bolesław Lasota, Marjanna Czahor, Józef Falęcikowski, Edmunt Szymański, Franciszek Groth, Stanisław Rutkowski, Kazimiera Marchlewska.
Święto Narodowe 3 maja; dzień 3 maja obchodzono bardzo uroczyście jak po inne lata z następującym programem. W przeddzień 2 maja urządzono wieczorem przy pochodniach capstrzyk, zakończony hymnem państwowym w obecności p. wójta przed szkołą. W dniu 3 maja odprawiono nabożeństwo kościelne w którym brały udział szkoły i towarzystwa gminy zbiorczej Błędowo Po nabożeństwie odbyła się defilada przed p. wójtem Zygmuntem Frąckowiakiem w otoczeniu Zarządu Gminnego oraz prezesów poszczególnych towarzystw. Uroczysta akademia nastąpiła przed szkołą z następującym programem: słowo wstępne pana wójta, śpiewy i deklamacje dzieci szkolnych poszczególnych szkół oraz okolicznościowe przemówienie obywatela z Kotnowa p. Patra. Wieczorem na sali p. Franciszka Baumanna zabawa ludowa.
Śmierć i uroczystości pogrzebowe Pana Marszałka; jak grom z jasnego nieba sparaliżowała wiadomość o śmierci ukochanego Wodza Pana Marszałka Józefa Piłsudskiego całą wioskę. Już wczesnym rankiem schodzono się do domów posiadaczy radja, aby się przekonać o tem smuntem wydarzeniu naszej Ojczyzny. Na wszystkich domach prawie wywieszono flagi państwowe okryte kirem, a dzieci szkolne i dorośli przywdzieli samorzutnie opaski żałobne, Już w poniedziałek dnia 13 maja utworzył się Komitet Obchodu Żałobnego, aby ustalić program obchodu żałobnego. Rada Gminna oraz Rady Gromadzkie urządziły żałobne posiedzenie, gdzie odczytano Orędzie Pana Prezydenta, a pamięć niezapomnianego wodza uczczono 3 minutowym milczeniem. Dzieci szkolne ze łzami w oczach wspominały bezustannie świetlaną postać ukochanego Dziadka i wysłały wraz z nauczycielem telegram kondolencyjny. Także Rada Gminna i Rady Gromadzkie wysłały od siebie telegramy Kondolencyjne. W dniu 18 maja pogrzebu czyli złożenia zwłok śp. Pana Marszałka w grobach Królewskich na Wawelu odbyło się [w Błędowie] uroczyste żałobne nabożeństwo za spokój duszy, a po nabożeństwie żałobna akademja z udziałem wszystkich szkół, towarzystw i bodaj nigdy jeszcze tak licznem udziałem całego społeczeństwa nie wyłączając ludności niemieckiej gdzie miejscowy nauczyciel Tadeusz Pronobis wygłosił wspomnienia z życia Pana Marszałka. Pamięć uczczono 1 minutowym milczeniem. Akademję zakończono wspólnem śpiewem I brygady.
Wizytacja Ks. Biskupa; w poniedziałek dnia 20 maja przybył jego Ekscelencja Ks. Biskup Stanisław Wojciech Okoniewski na wizytację tutejszej parafji witany u wylotu wioski w kierunku Płąchaw przez przedstawiciela Gminy w zastępstwie pana starosty powiatu chełmińskiego pana wójta Zygmunta Frąckowiaka, oraz okolicznościowym wierszykiem uczennicą tutejszej szkoły Praksedy Rutkowskiej córki mistrza krawieckiego przy udziale duchowieństwa, bractw kościelnych oraz miejscowych towarzystw. Na powitanie ks. Biskupa wystawiły miejscowe Towarzystwa tylko jedną skromną bramę powitalną aby zadokumentować żałobę narodową. Następnego dnia 21 maja miał się odbyć egzamin dzieci szkolnych w Kościele, lecz z powodu nieotrzymania uwiadomienia przez władze szkolne, żadna szkoła z parafji na takowy się nie stawiła.
Zakończenie roku szkolnego; odbyło się uroczyście. Dzieci szkolne brały udział w nabożeństwie specjalnie w tym celu odprawionym. Po nabożeństwie odbyło się w szkole pożegnanie dzieci opuszczających szkołę oraz rozdanie świadectw w obecności M. R. Szk. oraz rodziców dzieci szkolnych. Z obowiązku szkolnego zostali zwolnieni następujący;1) Władysława Kowalska. 2) Anna Czachor. 3) Michalina Odbierzychleb. 4)Tev Krafft. 5) Irmgarda Bonnertówna. 6) Edmund Kopiteki. 7) Anna Białowąs. 8)Paweł Groth. 9) Gertruda Damsówna.
Prymycje Kapłańskie; w niedzielę dnia 16 czerwca odprawił w tutejszym Kościele parafialnym swą mszę św prymycyjną neoprezbiter kś. Brunon Wilczewski syn oberżysty Wilczewskiego z Wiewiórk. Były to prymicje Kapłańskie po przeszło 50 ciu latach przy tutejszym Kościele.
Ogłoszenie wyborów do Sejmu t Senatu i Komisje Wyborcze nastąpiło dnia 15 lipca przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej. Przewodniczącym Obw. Kom. Wybór. Został naucz Tadeusz Pronobis. Członkami Komisji Jan Karczewski naucz z Płąchaw, Józef Frąckiewicz rolnik z Wałdowa, Jan Domachowski rolnik z Wiewiórk i Andrzej Odbierzychleb rolnik z Błędowa
Rok szkolny 1935/36; nowy rok szkolny rozpoczęto uroczystym nabożeństwem. W bieżącym roku przyjęto zgłoszonych następujących uczniów… W czasie wakacji wyprowadziły się dwie rodziny, z których uczęszczało siedmioro dzieci (Lasota, Fröse). Do wyżej zorganizowanych szkół wymeldowano 7 dzieci; Konstanty Baumann do Grudziądza, Halina Groth, Janina Białowąsówna, Henryka Kuciębówna, Henryk Pronobis, Agnieszka Pronobis, Urszula Krafft. Liczba dzieci szkolnych uczęszczająca do tutejszej szkoły spadła do 53.
Wybory do Sejmu i ich wyniki. Przewodniczącym Obywatelskiego Komitetu Wyborczego został powołany p. wójt Zygmunt Frąckowiak, jego zastepca naucz. Tadeusz Pronobis, członkami Komisji Jan Karczewski nauczyciel z Płąchaw, Józef Frąckiewicz rolnik z Wałdowa, Jan Domachowski rolnik z Wiewiórk i Andrzej Odbierzychleb rolnik z Błędowa.
Dnia 8 września odbyły się wybory do Sejmu. Do obwodu Błędowo należy następujące miejscowości: Błędowo, Płąchawy, Wałdowo Szlacheckie, Wiewiórki i Goryń. Lokalem wyborczym wyznaczono szkołę w Błędowie. Uprawnionych do głosowania 1118 obywateli. Głosowało 672. Z tego otrzymali:
1. Jan Slaski [z Orłowa] 550 głosów
2. Kazimierz Rolewski 68
3. Stefan Matusiak 75
4. Władysław Klimek [z Pływaczewa] 507
5. Alojzy Melerski 25.
Wybory odbyły się spokojnie, a mała stosunkowo frekwencja była z powodu panującej w ten dzień niepogody.
Tydzień Szkoły Powszechnej; w czasie Tygodnia …………….. zapisały się wszystkie dzieci szkolne na uczestników i zapłaciły składki za cały rok z góry. Zbiórka pieniężna wyniosła zatem kwotę 33, 20 zł.
Święto Niepodległości obchodzono w bieżącym roku z następującym programem; udział szkół, towarzystw w uroczystym nabożeństwie (obchody dla dzieci każda szkoła we własnym zakresie). Dla dorosłych zorganizowana została uroczysta akademja na sali p. Franciszka Baumanna o godz. 19 tej z następującym programem;
1. Przemówienie wstępne p. wójt Zygmunt Frąckowiak.
2. Inscenizacja Epizody z Walk o Niepodległość miejscowy chór ludowy pod kierownictwem p. naucz Stanisława Kuchty.
3. Wierszyki okolicznościowe dzieci szkolne szkoły Błędowo oraz członkowie Z.S. pod kierownictwem naucz. T. Pronbisa.
4. Okolicznościowe przemówienie naucz. T. Pronobisa. Udział obywateli wynosił około 200. Nastrój panował poważny z powodu żałoby narodowej.
Stanisław Kuchta nauczyciel
rodem z Wiewiórek.
Gminna Komisja Oświatowa; dnia 15 listopada br. o godz. 15,oo odbyło się Konstytucyjne posiedzenie Gminnej Komisji Oświatowej zwołanej z inicjatywy referenta Oświaty Pozaszkolnej p. Jana Karczewskiego z Płąchaw oraz wójta Gminy. Na zebranie zostali zaproszeni i byli obecni:
1. Wójt Zygmunt Frąckowiak.
2. Naucz. referent O.P. Jan Karczewski.
3. Ks. Józef Koszałka z Błędowa.
4. Naucz. Tadeusz Pronobis z Błędowa.
5. Prezes Z.S. Jan Mittek z Płąchaw.
6. Prezes KR Michał Cichy z Dąbrówki.
7. Prezes Powstańców i Wojaków Tomasz Wąż z Błędowa.
8. Prezes KSMż Prakseda Lindówna z Wiewiórk.
9. Prezes KSMm Franciszek Bykowski z Wiewiórk.
10. Prezes Tow. Popierania. Bud. Szkół Augustyn Groth z Błędowa.
11. Ławnik gminny Andrzej Odbierzychleb z Błędowa.
12. Radny gminny Walenty Groth z Błędowa.
Do zarządu wybrano:
1. p. Zygmunta Frąckowiaka wójta, prezesem.
2.p . Jana Karczewskiego naucz. Z-cą prezesa.
3. p. Franciszka Bykowskiego rolnika sekretarzem.
4. p. Jan Mittka rolnika z Płąchaw skarbnikiem.
Gwiazdka w szkole; Komitet Rodzicielski postanowił urządzić gwiazdkę dla dzieci szkolnych. Na ten cel zbierano dobrowolne datki w gotówce i w naturze. Gotówki zebrano 39.54 zł. w naturze kilka funtów jabłek, mąki i orzechów. Po zatem z Kasy Szkolnej udzielono na ten cel kwotę 10 zł. Dzieci obradowano przyborami szkolnemi, cukierkami, piernikami i orzechami. Podział darów dokonywał Komitet rodzicielski w składzie pań M. Grothowej, Hellwigowej, Dziedziakowej i Rutkowskiej wspólnie z nauczycielami.
3 maj; uroczystość święta narodowego obchodzono w tem roku z tem samym programem jak po inne lata. Okolicznościowe przemówienie do obywatelstwa wygłosił p. Pater z Kotnowa z powodu rezygnacji miejscowego nauczyciela, który nie chciał rocznie przemawiać.
Rocznica; w pierwszą rocznice zgonu śp. Pana Marszalka odprawił miejscowy administrator ks. Józef Juchta żałobne nabożeństwo na które z dziatwą szkolną oraz miejscowe Towarzystwa i to: Zw. Strzelecki, Ochotnicza Straż Pożarna, Tow. Powst. i Wojaków, Zarząd Gminny, Zarząd Szkolny w komplecie oraz liczne obywatelstwo. Po skończeniu nabożeństwa udali się wszyscy gremialnie do miejscowej szkoły na żałobną akademję urządzoną z ramienia szkoły i za staraniem zarządów miejscowych Towarzystw. Wierszyk „śmierć wodza” wygłosiło dziecko szkolne a nauczyciel miejscowy Tadeusz Pronobis odczytał kilka wyjątków z pism Pana Marszałka. Zebrani (w skupieniu) wysłuchali takowych. Na zakończenie odśpiewano pieśń I brygady.
Zmiana w kościele; Miejscowy ks. Proboszcz Władysław Fischoeder przeniósł się na własną prośbę z dniem 1 kwietnia br. na równorzędne stanowisko do Gruty pow. Grudziądz, a na jego miejsce mianowała przejściowo Kurja Biskupia Ks. administratora Józefa Juchtę z Gruty.
Zakończenie roku szkolnego 1935/36; rok szkolny zakończono uroczystym nabożeństwem i rozdaniem świadectw. Zwolnieni z obowiązku szkolnego zostali; Kazimiera Dziedziakówna, Urszula Krafftówna, Ella Frözówna, Rozalja Jagielska, Władysław Szymański, Józef Fjugalski, Willi Birkholz.
Przeniesienia; Z dniem 1 lipca 1936 r. został przeniesiony miejscowy nauczyciel Tadeusz Pronobis na własną prośbę na równorzędne stanowisko do Publicznej Szkoły Powszechnej nr 1 w Chełmnie, a na jego miejsce także na własną prośbę p. nauczyciel Alojzy Ciepłuch z Błot pow. chełmiński. Inwentarz szkolny zdał odchodzący nauczyciel na ręce Miejscowej Rady Szkolnej wedle spisu nowo założonych ksiąg inwentarzowych.
„W czasie mego osiem i pół letniego urzędowania przy tutejszej szkole doznałem od miejscowego obywatelstwa szczerego poparcia mimo od czasu do czasu występujących zgrzytów, które puszczam całkiem w niepamięć. Co się tyczy mej działalności wśród miejscowego społeczeństwa to została częściowo zaznaczone niniejszej kronice. Memu następcy życzę zaś dalszej owocnej pracy na terenie szkoły jak i wśród społeczeństwa wśród którego jednak praca jest wdzięczna.
W Błędowie w czerwcu 1936 r. Podpis; Tadeusz Pronobis nauczyciel.
Rok szkolny 1936/37
========================
Zmiana nauczyciela; z dniem 1 lipca objąłem urzędowanie przy tutejszej szkole. Urodziłem się 5 maja 1907 r. w Kruszkach, pow. Wyrzyski (woj. poznańskie). Seminarium Nauczycielskie ukończyłem w r. 1929 w Tucholi. Z miesiącem wrześniem tego roku zostałem zamianowany nauczycielem tymczasowym przy I klasie publicznej szkoły powszechnej w Brukach II pow. chełmiński. Tu pracowałem przez 5 miesięcy, a z dniem 1 lutego 1930 r. zostałem przeniesiony do 7 kasowej publicznej szkoły żeńskiej (II) w Chełmnie. Po półtorarocznym urzędowaniu w Chełmnie przeniesiono mnie do 2 klasy Publicznej Szkoły Powszechnej w Rybieńcu, pow. Chełmno z pełnieniem obowiązków kierownika szkoły. Po roku przeniesiono mnie na własną prośbę do 1 klasy Publicznej Szk. Powsz. Do Błot pow. Chełmno, gdzie po zdaniu egzaminu praktycznego w 1933 r i 4 letniej służbie przy tamtejszej szkole wniosłem prośbę o przeniesienie do szkoły Błędowo.
Uroczyste rozpoczęcie roku szkolnego; nowy rok szkolny rozpoczęto 3 IX uroczystym nabożeństwem, które odprawił ks. proboszcz Makowski. Liczba uczniów początkiem nowego roku szkolnego wynosiła 59. (W tej liczbie 18 niemieckich). Zaznacza się również, iż z dniem 3 IX wprowadzono do szkół o jednym i dwóch nauczycielach (I stopnia) nowy program nauczania.
Wojsko w naszej wsi; dnia 14 września 1936 r. w godzinach po południowych przybyło do naszej wsi wojsko, powracające z manewrów. Za zgodą Inspektoratu Szkolnego przeznaczono tut. izbę szkolną na kancelarję wojsk dowódcy, który pozostał wraz z swym ordynansem w kwaterze u nauczyciela do dnia 15 września.
Tydzień Szkoły Powszechnej; podobnie jak w roku ubiegłym, obchodzono i w tym roku od dnia 2-8 października br. „Tydzień Szkoły Powszechnej”. W dniu 27 września utworzył się miejscowy. Komitet Tygodnia Szkoły Powszechnej” w osobach prob. Kazimierza Makowskiego, pp. Feliksa Guczalskiego sekretarza gminy, Leonarda Świtalskiego absolwenta seminarium naucz. i Alojzego Ciepłucha.
Komitet „Tygodnia Szkoły Powszechnej” ustalił następujący program „Tygodnia Szkoły Powszechnej”:
1) sprzedaż wywieszki przez dzieci szkolne.
2) przeprowadzenie kwesty ulicznej ( w związku z przypadającym również w dniu 4 października odpustu w tutejszym kościele i napływu ludności).
3) Przeprowadzenie zbiórki pieniężnej na listę składkową.
4) zwołanie zebrania rodzicielskiego.
W dniu 13 października wygotowano sprawozdanie finansowe, a mianowicie zebrano ogólnie kwotę 21,41 zł.
Wizytacja szkoły; w dniu 1 października zwizytował tut, szkołę Pan Inspektor Szkolny[z-ca insp. Henryk] Gebel z Torunia.
Święto Chrystusa Króla; w dniu 25 października obchodzono uroczyście „Święto Chrystusa Króla” w tut. wiosce. Zaraz po nabożeństwie odbyło się uroczysta akademia na sali p. Siekierkowskiego. Przemawiał ks. prob. [Kazimierz] Makowski, dzieci szkolne deklamowały i śpiewały.
Kurs dla dorosłych; zwyczajem lat ubiegłych zorganizowano przy tutejszej szkole kurs wieczorowy dla dorosłych i młodocianych II st. Uroczyste otwarcie kursu odbyło się w dniu 3 listopada. Do zebranych przemówił miejscowy nauczyciel i instruktor gminny op. P. [Jan] Karczewski życząc kursantom wytrwanie do końca i owocnej pracy na kursie.
18 lecie II RP; w dniu 11 listopada przypadło 18 lecie odzyskania Niepodległości Państwa Polskiego. Dzień ten obchodzono bardzo uroczyście tem więcej, iż z dniem tym była złączona i druga uroczystość a mianowicie nadanie przez Pana Prezydenta prof. Ignacego Mościckiego, jako najwyższego Zwierzchnika Sił Zbrojnych Panu generalnemu inspektorowi sił zbrojnych Edwardowi Rydzowi-Śmigłemu godności Marszałka Polski. Uroczysty akt wręczenia buławy odbył się 10 listopada w Warszawie. Program uroczystości w dniu 11 listopada w tut. wiosce był następujący;
Przed południem o godz. 10,oo uroczyste nabożeństwo;
(Uwaga: przed nabożeństwem o godzinie 9 do 9,45-akademia dla dzieci i rodziców w szkole).
Po południu o godz.7 wieczorem odbyła się uroczysta akademia na sali pana Feliksa Siekierkowskiego;
1) zagajenie p. Feliks Guczalski (sekretarz gminy)
2) przemówienie nauczyciel Alojzy Ciepłuch A.
3) Deklamacja i śpiewy; dzieci szkolne.
4)”Gdy chylą się sztandary” … młodzież.
5) „Wojciechowa Żukowa” (krotochwila w 3 aktach).
6) Zabawa publiczna.
Gwiazdka dla dziatwy szkolnej; dorocznym zwyczajem urządziło bal „Koło Opieki Rodzicielskiej” w dniu 22 grudnia gwiazdkę dla dzieci szkolnych na sali p. Siekierkowskiego. Na ten cel zebrano z ofiar kwotę 28,95 zł. Dzieci odegrały „Jasełkę” Bolesławicza w 2 odsłonach oraz inne. „Kury” przy licznie zebranej publiczności. Pod koniec zostały obdarowane przez Mikołaja darami w postaci przyborów szkolnych za zebrane ofiary.
Imieniny; przypadająca w dniu 1 lutego imieniny Pierwszego Obywatela Państwa Polskiego Pana Prezydenta prof. Ignacego Mościckiego obchodzono w tutejszej szkole według następującego programu ;
1) godz. 9 ta uroczyste nabożeństwo w tutejszym kościele
2) uroczysta akademia w klasie tut. szkoły, na którą złożyły się ;
a) przemówienie nauczyciela
b) hymn Państwowy
c) wiersze
d) odegranie przez dzieci obrazka scenicznego „Widziałam Prezydenta”
e) Pieśń o „Panu Prezydencie” – śpiew
f) zakończenie.
Zbiórka; od 15 stycznia do 15 lutego przypadł tzw. „miesiąc na fundusz szkolnictwa polskiego zagranicą. Po zwróceniu się do miejscowego społeczeństwa odbyła się zbiórka na powyższy cel. Nauczyciel tut. szkoły obszedł tut. wioskę, zebrał kwotę 5,25 zł.
Praktyka; od dnia 12 stycznia do16 stycznia 1937 r. włącznie odbywał przy tut, szkole praktykę uczeń V kursu seminarium nauczycielskiego w Grudziądzu Stanisław Odbierzychleb, syn radnego tut. szkoły.
Zakończenie kursu; rozpoczętą pracę na kursie wieczorowym w dniu 3 listopada przy tut. szkole zakończono po 15 tygodniach pracy w dniu 19 marca 1937 r. Zapisanych na początku kursu było 22 uczestników kursu, z czego ukończyło kurs z wynikiem przynajmniej dostatecznym 11 uczestników i to: Dziedziak Andrzej, Odbierzychlebówna Michalina, Falęcikowska Marta, Dziedziakówna Stanisława, Dziedziak Mieczysław, Paschko Piotr, Lisewski Czesław, Groth Paweł, Birkholz August, Dolecki Stanisław i Redmer Helmut. Jako pracownicy oświatowi byli czynni Guczalski Feliks sekretarz gminny, Świtalski Leonard, absolwent seminarium, Ciepłuch Alojzy naucz tut szkoły. Należy podkreślić fakt, iż praca na kursie wieczorowym była miła, gdyż kursanci zachowywali się wzorowo do końca i po była chęć i zapał do życia. W ostatnim dniu przemówił kier. kursu A. Ciepłuch, aby nie ustawali w pracy nad zdobywaniem wiedzy, apelując do wszystkich, aby każdy kto ukończył II stopień, dał się zapisać na stopień III kursu wieczorowego w przyszłym roku, na co wszyscy wyrazili zgodę. Również i współpracownikom kursu wieczorowego podziękowało kier. kursu za wykazaną prace i trudy.
Imieniny; w dniu 18 marca urządziła tut. szkoła odpowiednią pogadankę oraz wiersze w związku z przypadającymi w tym dniu imieninami II Marszałka Polski Rydza Śmigłego. W następnym dniu tj. 19 marca przypadły imieniny Pana Marszałka Józefa Piłsudskiego, który na zawsze zostanie w pamięci Narodu Polskiego. Według otrzymanych zarządzeń szkoła tut. brała czynny udział w uroczystym nabożeństwie o godz. pół do dziewiątej po czem powróciła do zajęć szkolnych. Tu na lekcjach języka polskiego omówiono postać Pierwszego Marszałka Józefa Piłsudskiego; jego czyny i zasługi jakie wniósł dla naszej Ojczyzny.
To zdjęcie prawdopodobnie zrobiono w błędowskiej gospodzie gdzie często odbywały się wiejskie i szkolne uroczystości.
Wakacje Wielkanocne dla dzieci szkolnych trwały od 23 marca do 1kwietnia 1937 wyłącznie.
Zima tego roku szczególnie dawała się we znaki rolnictwu. Początek zimy, aż do grudnia włącznie był bardzo łagodny, w niektórych okolicach rolnicy orali jeszcze w grudniu. Druga zaś połowa zimy była bardzo ostra (do 20 st. mrozu). Ponieważ opadów śnieżnych było wówczas bardzo mało, oziminy więc odkryte, zostały wycięte przez ostre i mroźne wiatry tak, że teraz wiosną muszą rolnicy całe pola zaorywać i na nowo siać zboże jare. Toteż ceny zbóż podniosły się przeszło 50 %. Chleb, który we wrześniu kosztował 50 gr kosztuje w porze wiosennej 74 gr. Cetnar żyta 6 zł, a teraz 12 zł. Nie tylko pola z oziminami wymarzły, ale także zeszłoroczne koniczyny i lucerny powymarzały. Rolnicy są w bardzo trudnym położeniu, gdyż już teraz z powodu braku paszy, zmuszeni są zmniejszyć liczbę bydła.
Święto lasu; w ostatnią sobotę miesiąca kwietnia (24 tego roku) przypada rok rocznie„Święto lasu i sadzenie drzew”. Wszystkie szkoły okoliczne wymaszerowały rychłem rankiem do lasu p przed leśniczówkę. Po zebraniu się wszystkich szkół pomaszerowano w las. Miejscowy leśniczy p. Grochocki wygłosił tu treściwy referat do dzieci na temat „Znaczenie lasów” dla obrony kraju”, po czym szkoły powróciły do domu.
3 maja; ‘Święto Narodowe 3 Maja’ obchodzono w tym roku bardzo uroczyście. Tydzień przedtem ukonstytuował się Miejscowy Komitet Obchodów 3 Maja złożony z przedstawicieli wszystkich gromad, towarzystw, szkół tut. gminy. Urządzono zbiórkę wszystkich towarzystw i szkół przed szkołę w Błędowie na godz. 9 tą. Następnie ruszono pochodem do kościoła na uroczyste nabożeństwo. Podczas nabożeństwa śpiewały dzieci na chórze. Po nabożeństwie wstawiły się wszystkie szkoły i towarzystwa do defilady. Po defiladzie ruszono pochodem przed tutejszą szkołę, gdzie odbywała się uroczysta akademia. Do licznie zebranej publiczności przemówił prezes KSM z Wiewiórek. Z kolei dzieci szkół zebranych wykonywały pieśni narodowe: „Dniu radości, dniu wesela” oraz „Witaj Majowa Jutrzenko”. Dzieci tut. szkoły wykonywały inscenizację pieśni: „Na onej łące zielonej” oraz „Orły szkoły” w barwnych strojach krakowianek. Po akademii rozwiązano pochód.
Błędowo l.30 te; Jedna z uroczystości; teatrzyk amatorski. Z przodu siedzi miejscowa elita z ks. K. Makowskim i sołtysem J. Falęcikowskim.
Druga rocznica. W dniu 12 maja obchodzono po raz drugi w smutku straty ukochanego Wodza Narodu Józefa Piłsudskiego. Dzień ten był wolny od zajęć szkolnych Szkoły i towarzystwa brały czynny udział w nabożeństwie o godz. 8,oo odprawionym w tutejszym kościele.
Ferie. W dniu 21 czerwca zakończono uroczystym nabożeństwem rok szkolny 1936/37. Zwolnionych od obowiązku szkolnego zostało 7 uczniów. A. Ciepłuch nauczyciel.
Rok szkolny 1937/38
==========================
Nowy rok szkolny rozpoczęto dnia 3 września uroczystym nabożeństwem. Liczba uczniów w poszczególnych oddziałach wynosi; I – 12, II – 14, III – 13, IV – 15, razem 54 dzieci. Należy nadmienić, iż z początkiem nowego roku szkolnego pięcioro uczniów tutejszej szkoły przeszło do kl V. szkoły II stopnia organizacyjnego w Wiewiórkach.
Remont przy szkole. Z dniem 27 sierpnia rozpoczęto przeprowadzenie remontu przy tutejszej szkole, a mianowicie:
1) przeprowadzono remont zewnętrzny szkoły (bielenie).
2) reparacja dachu.
3) malowanie werandy (szklanej).
4) heblowanie i malowanie ławek szkolnych.
5) naprawiono sklepienie przy stodole.
6) naprawiono gnojownik.
7) remont pokoju nauczyciela.
Zakończono prace w dniu 30 sierpnia 1937 r. z powodu zwlekania przez gminę z wypłatą do kasy szkolnej.
Tydzień Szkoły Powszechnej; od 2do 8 października br. odbył się „Tydzień Szkoły Powszechnej”. Zorganizowano Komitet Lokalny, który w czasie „Tygodnia…” zebrał na rzecz Towarzystwa Popierania Budownictwa Szkół Powszechnych kwoty … W tym czasie zorganizowano na nowo Koło TPBP, do którego zjednano 11 członków.
Konferencja; w dniu 8 listopada br. odbyło się w tut. szkole konferencja rejonową. Lekcję przeprowadził miejscowy nauczyciel Alojzy Ciepłuch, referat wygłosiła nauczycielka P. Kuczerówna z Wiewiórek.
11 listopada przypadła 19 rocznica odzyskania Niepodległości Polski. Tydzień przed tym ukonstytuował się miejscowy Komitet Obchodu przy gminie Błędowo. Ustalono następujący program obchodu;
1) godz. 9 zbiórka przy szkole w Błędowie.
2) uroczyste nabożeństwo w miejscowym kościele.
3) uroczysta akademia na sali p. Siekierkowskiego;
a) szkoła Płąchawy; wiersze,
b) szkoła Błędowo, wiersze i pieśni,
c) szkoła Wiewiórki
Przemówienie wygłosił kierownik szkoły Józef Omieczyński z Wiewiórek. Uroczystość zamknął miejscowy wójt Zygmunt Frąckowiak.
Inauguracja kursów; w dniu 19 listopada o godz. 16,oo odbyła się na tutejszej sali szkolnej uroczysta inauguracja kursów wieczorowych całej gminy Błędowo. Zebrali się tu wszyscy przedpoborowi w liczbie około 60 ciu wraz Radami; Gminną i Szkolną oraz nauczycielstwem. Punktualnie o godz. 16,oo nadjechali pp. wicestarosta, podinspektor p. Gebel wraz z instr. Oświaty Pozaszkolnej Syrkiem rotmistrzem i porucznikiem WP. Wszedłszy do pięknie udekorowanej sali szkolnej złożył miejscowy wójt p. Frąckowiak panu wice staroście raport, poczem przywitał w serdecznych słowach, władze administracyjne, szkolne i wojskowe. Uroczystą inaugurację otworzył pan Wicestarosta [chełmiński w l. 1935-39 Marcin] Formanowicz. Z kolei przemawiali pp. Inspektor Szkolny Pan [z-ca insp. Henryk] Gebel, Rotmistrz i Porucznik WP oraz Instruktor O.P. pan Syrek. Wszyscy wypowiedzieli się na temat organizacji i programu kursów wieczorowych w związku z obecną sytuacją międzynarodową: wszyscy się zbroją i przygotowują do wojny. Polska nie może zostać w tyle, żołnierz w przyszłej wojnie nie tylko, że będzie musiał walczyć, ale musi umieć myśleć! Zatem powstają specjalne kursy dla przedpoborowych (przymusowe), aby przygotować ich obywatelsko i zbrojnie do obrony kraju. Na koniec odśpiewano Hymn Państwowy i dokonano podziału kursów w gminie. Powstały 4 kursy wieczorowe; w Błędowie, Wiewiórkach, Wieldządzu i Wałdowie. Pracę na kursach rozpoczęto 23 listopada; będą one odbywały się w każdy wtorek i piątek, każdego tygodnia w godzinach 18-21. Jako czynni pracownicy oświatowi przy tut. kursie wieczornym są: Ciepłuch kierownik kursu/ Bejgrowicz nauczyciel z Wiewiórek (dochodzący)/ Klonecki kapral rez. PW-Przysposobienie Wojskowego.
Kuratorium; z dniem 1 września 1937 przywrócone zostało Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego z siedzibą w Toruniu. Dotychczas tj. od 1932 należało województwo pomorskie do Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego.
Przemianowanie tut. Szkoły; na podstawie par. 2 rozporządzenia z dnia 8 lipca 1937 r. o przystosowaniu ustawy z dnia 17 lutego 1932 r. o zakładaniu i utrzymaniu publicznych szkół powszechnych do wprowadzenia w życie nowego ustroju szkolnictwa oraz par.3 zarządzenia Ministra Wyznań Religijnych i Oświaty Publicznej z dnia 15 listopada 1937 r. na publiczną szkołę powszechną stopnia I.
Rok 1938
==================
Opłatek; dnia 2 stycznia odbył się w tut. miejscowości na sali Pana Siekierkowskiego wobec licznie zgromadzonych „Opłatek miejscowych Towarzystw”. Program tego wieczorku był następujący; przemówienie ks. [Kazimierza] Makowskiego oraz deklamacje i śpiewy w czasie wspólnej kawy. Do dzieci przyszedł św. Mikołaj. Przygotowano przedstawienie.
Imieniny; dzień 1 luty był wolny od zajęć szkolnych, za to odbyła się uroczystość szkolna Ku czci Imienin Pierwszego Obywatela Rzeczpospolitej Polskiej prof. Ignacego Mościckiego. Program tej uroczystości był następujący;
1) Otwarcie i przywitanie gości.
2) Przemówienie „Życie i zasługi Pana Prezydenta”.
3) Deklamacje, śpiewy i inscenizacje.
4) Przemówienie p Wójta [Zygmunta Frąckiewicza].
5) Zakończenie.
Obecni byli na uroczystości szkolne Pan Wójt i Radni szkolni.
Wybory na sołtysa i podsołtysa; w dniu 16 lutego odbyły się w tut. gromadzie wybory na sołtysa i podsołtysa. Miejscem wyborów był miejscowy nauczyciel. Przewodniczącym wyborów był miejscowy nauczyciel. Wobec tego, iż postawiono tylko dwie kandydatury, nie odbyło się głosowanie, wybranym na sołtysa został p. Falęcikowski Jan, na podsołtysa Wiechetek Józef.
Konferencja oświaty; dnia 21 lutego odbyła się w tut. Szkole o godz. 17,oo konferencja oświaty pozaszkonej. Obecni na konferencji byli wszyscy pracownicy oświatowi poszczególnych kursów wieczorowych tut. gminy wraz z Panem Instruktorem Oświaty Pozaszkolnej Syrkiem z Torunia.
Program konferencji;
1) lekcje na temat; Mierzenie odległości przy użyciu podziałki-Ciepłuch Alojzy.
2) Referat; Metoda pracy na kursach wieczorowych- Karczewski [Jan].
3) Referat; Wady i zalety kursów dla przedpoborowych-Pronobis [Tadeusz].
Poniższe zdjęcie nie jest zidentyfikowane, ale jest to jakaś konferencja. Fot. z albumu Karczewskich z Płąchaw.
Wizytacja szkoły; dnia 16 II przybył do tut. szkoły Podinspektor Szkolny Pan mgr [Henryk] Gebel z Torunia celem przeprowadzenia wizytacji klas tut. szkoły. Wizytację przeprowadził we wszystkich klasach od godz. 0 do 13,oo, poczem zbadał księgi szkolne i odbył konferencję nauczycielską.
Imieniny Panów Marszałków Polski; w dniu 18 marca przypadły imieniny II Marszałka Polski Edwarda Rydza Śmigłego, a 19 marca I Marszałka Józefa Piłsudskiego. W myśl zarządzenia władz; szkoły brały udział w 19 marca w uroczystości nabożeństwa kościelnego, poczem wróciły do klas i rozpoczęły normalne zajęcia. Tak w dniu 18 jak i 19 marca nauczyciel przeprowadził odpowiednią pogadankę wychowawczą o życiu tych dwóch wielkich ludzi dla Narodu Polskiego.
Zakończenie kursów; dnia 30 marca o godz. 19,30 odbyło się po myśli zarządzania władz szkolnych uroczyste zakończenie wszystkich (4) kursów, całej gminy Błędowo w tut. przepięknie udekorowanej sali. Tak, jak przy rozpoczęciu kursów, byli teraz obecni przedstawiciele władz; administracyjnych w osobie Pan wicestarosty [Marcina] Furmanowicza z Chełmna, wojskowej; Pana Porucznika PW i Przedstawiciela Kuratorium Pana Myjaka, instruktora OP w Okręgu. Wchodzący do sali szkolnej Panu Wice staroście zgłosił raport, ze stanu wszystkich kursów Pan wice wójt Kacper Druh z Kotnowa. Obecnych było 70 osób, 5 nieobecnych. Po przywitaniu przez p. Karczewskiego instr. OP tut. gminy, przedstawicieli władz i oddania sprawozdania z prac na wszystkich kursach, przemawiali kolejno Panowie ; Wicestarosta, Porucznik PW i p. Myjak. Równocześnie, po przemówieniach przedst. Władz, przemawiali prymusi poszczególnych kursów, kursy wspólnie wykonywały, na przemian pieśni chóralne; „Cześć polskiej ziemi”, „I Brygadę”, „Jakiem maszerował”, „Jeszcze polska nie zginęła”. Po odśpiewaniu „Hymnu”, pożegnaniu oraz wyrażeniu podziękowania przez Przedstawicieli Władz za bezinteresowną pracę na kursach odjechali Goście do Robakowa, a kierownicy kursów poszczególnych rozdali zaświadczenia słuchaczom kursów. Na tem skończyło się uroczyste zakończenie kursów.
Inspektorat Szkolny w Chełmnie; z dniem 1 kwietnia 1938 r. przywrócono Inspektorat Szkolny z siedzibą w Chełmnie. Inspektorem szkolny jest pan M. Wyrwiński.
Ferie wielkanocne; trwały od dnia 13 IV do 20 IV włącznie.
Wiosna 1938 r.; miesiąc marzec był na ogół ciepły i pogodny tak, iż ziemia dosyć wysuszyło się, aby rozpocząć zasiewy wiosenne. Rolnicy już w marcu pozasiewali zboże jare, uważając, iż taka pogoda już zostanie. Tymczasem nadszedł miesiąc kwiecień, pociągnęło to za sobą zmianę pogody. To też dość wcześnie rozpuszczające drzewa owocowe, jak i rychło zasiane zboża jare, mocno ucierpiały w niektórych okolicach. Spadał często w tym miesiącu, a nawet w początkach maja śnieg, a nocami były dość ostre przymrozki. Ludność biadała nad swą niedolą. Niektórzy rolnicy, dotknięci klęskami nieurodzaju (brak paszy szczególnie) byli zmuszeniu paść swe bydło już w marcu, a w stajniach i oborach brano zamiast ściółki piasek lub mech, w jesieni zwieziony z lasów państwowych. Najstarsi ludzie wioski nie pamiętają takiej dziwnej wiosny, podczas której nastąpiła powrotna zima. Dopiero początek (8) maja zmienił swe oblicze. Nastąpiło ocieplenie; tak zboże zasiane jak i drzewa owocowe poczęły ożywiać się!
Pryszczyca; z nastaniem wiosny przedostała się od zachodu od Polski zaraza, pryszczyca, która w szybkim czasie rozszerza się po całej Polsce. Dotychczas zanotowano ok. 8 ognisk w całej Polsce. Pryszczyca dostała się i do nas. Pod koniec kwietnia wybuchła ta straszna zaraza bydła w Dębieńcu, a w połowie maja w Wiewiórkach u p. Wintera, gdzie jedna sztuka nawet padła. Władze zaczęły ostrą walkę z pryszczycą. Wydano odpowiednie zarządzenie.
3 Maja; dzień 3 Maja obchodzono uroczyście w tut. miejscowości. Odbyło się uroczyste nabożeństwo. Wieczorem odbyła się akademia w tut. szkole; na program tej akademii złożyły się deklamacje uczennic tutejszej szkoły, śpiew KSM żeńskiej oraz referat p. Michaliny Odbierzychlebównej.
12 maja; trzyletnią żałobną rocznicę zgonu Twórcy Niepodległego Państwa Polskiego obchodzono w smutku. We wszystkich kościołach odbyły się żałobne nabożeństwa za duszę sp. Pana Marszałka Józefa Piłsudskiego, w którym brała udział młodzież szkolna czynny udział. Dzień ten był wolny od nauki.
26 maja „Święto Sportowe”; w dniu 26 maja odbyło się w tut, miejscowości po raz pierwszy „Święto Sportowe”. Święto to zorganizował Miejscowy Komitet złożony z wszystkich nauczycieli całej gminy (zbiorowej) oraz Zarządu Gminnego. Młodzież gminy Błędowa brała w tym święcie żywy udział. Do zawodów stanęło około 100 zawodników. Nagród było około 29 prócz dyplomów. Ze względu na to, iż sprzyjała pogoda napływ ludności był wielki.
Kierownicy szkół; Błędowa Alojzy Ciepłuch i Płąchaw Jan Karczewski.
Kierownik szkoły płąchawskiej Jan Karczewski wręcza nagrody. Zdjęcia ze Święta Sportu Pochodzą od rodziny Jana Karczewskiego.
Zakończenie roku szkolnego; z dniem 21 czerwca rozpoczęły się ferie letnie. W dniu tym zakończono uroczyście rok szkolny nabożeństwem. Zwolniono uczniów od obowiązku szkolnego – 3.
Żniwa tegoroczne; Pogoda w miesiącu lipcu było bardzo dobra, było słoneczne i upalne. To też żniwa były bardzo ciężkie. Po tylu klęskach zeszłorocznych urodzaj był bardzo dobry. Ponieważ pogoda sprzyjała rolnikom zdołali zwieść całe żniwo sucho.
Rok szkolny 1938/1939; nowy rok szkolny rozpoczął się z dniem 5 września uroczystym nabożeństwem. Ogólna liczba dzieci zapisanych wynosi 50 (9 dzieci uczęszcza do szkoły wyżej zorganizowanej (II st) w Wiewiórkach.
Tydzień szkoły powszechnej; Od dnia 2-10 października przypadł „Tydzień Szkoły Powszechnej (V). Zebrano w tym roku 26,00 zł na powyższy cel.
Gwiazdka szkolna. Wspólnie z rodzicami urządziła tut. szkoła w dniu 26 grudnia gwiazdkę dla dziatwy szkolnej. Zebrano kwotę przeszło 20 zł na zakup darów. Młodzież szkolna odegrała aktualną „Jasełkę”pt. „Wesołą gwiazdkę Witajmy”.
Imieniny; w dniu 1 lutego przypadły Imieniny Pana Prezydenta prof. Ignacego Mościckiego. Dzień ten był wolny od nauki Młodzież brała udział w nabożeństwie kościelnym oraz akademii szkolnej. W dniu 18 marca przypadły Imieniny Pana Marszałka Edwarda Rydza Śmigłego. W dniu tym poświęcono jedną godzinę na pogadankę, w której zobrazowano postać Marszałka w odbudowie Państwa Polskiego. Zaś w dniu 19 marca obchodzono w smutku imieniny Budowniczego Państwa Polskiego. Dzieci brały udział w nabożeństwie kościelnym.
Badania lekarskie; w dniu 23 marca przybył do tut. szkoły Pan dr. Powiatowy Drążkowski. Przeprowadził on badania lekarskie tut. dziatwy szkolnej. Liczba badanych dzieci wynosiła 53. Liczba chorych; 10, z tego na niedorozwój fizyczny 4, świerzb 1, powiększenie tarczycy 2, zapalenie spojówek 1, jąkanie 2 (opis chorych w metryce).
Wybory do Sejmu; w dniu 6 listopada 1938 r odbyły się wybory do Sejmu. Lokalem wyborczym była klasa szkolna. Przewodniczącym tutejszego obwodu wyborczego był miejscowy wójt p. Zygmunt Frąckiewicz, zastępcą p. [Jan] Karczewski członkami komisji wyborczej; p. Mittek Jan, Ciepłuch Alojzy, Odbierzychleb Andrzej, Białowąs Franciszek, Domachowski [Jan], Omieczyński [Józef], Maćkiewicz [Bolesław] oraz Falęcikowski [Jan].
Kandydatami na posłów otrzymali w Błędowie;
1) Tomaszewski z Torunia 59 głosów,
2) Klimek z Pływaczewa 434,
3) Jabłoński z Torunia 44,
4) Kamiński 385,
5) Ryczakowicz Melchior (nauczyciel z Torunia) 77.
W Błędowie głosowało 59 % uprawnionych 855 osób. Głosowało 511 mieszkańców.W dniu 13 listopada odbędą się wybory do Senatu.
11 listopada obchodzono w tym roku bardzo uroczyście w związku z przypadającym w tym dniu obchodem 20 lecia oswobodzenia naszej Ojczyzny. Program obchodu był następujący;
1) 8,30 zbiórka na placu szkolnym.
2) 8-9,oo uroczysta msza św.
3) akademia na sali p. Siekierkowskiego.
4) po akademii zakończenie.
W obchodzie brały udział wszystkie organizacje oraz szkoły Wiewiórki, Kotnowo, Błędowo, Płąchawy, które cały program śpiewami i deklamacjami. Przemawiał [Jan] Karczewski z Płąchaw.
Zakończenie kursów; w dniu 15 listopada 1938 roku odbyło się w tut. szkole uroczyste otwarcie pracy na kursach dla przedpoborowych całej gminy Błędowo. Wśród zgromadzonych obywateli tutejszej gminy oraz w liczbie ok. 80 przedpoborowych dokonały otwarcia kursów władze administracyjne, ogólnoszkolne i wojskowe, które przybyły samochodami z Chełmna. W ciągu pracy na kursie urządzono jedną dalszą wycieczkę i to do Chełmna. Młodzież zwiedziła zabytki oraz brała udział w strzelaniu z broni małokalibrowej. (Wycieczka odbyła się rowerami) w dniu 5 marca 1939 r.
To inna wycieczka z tamtych lat dzieci szkolnych z nauczycielem Janem Karczewskim z Płąchaw.
W gminie były czynne 4 kursy i to w Błędowie, Wiewiórkach, Wieldządzu i Wałdowie. W Błędowie pracowali jako pracownicy oświatowi pp. [Alojzy] Ciepłuch, kierownik kursu Karczewski Jan oraz instruktor wf. Guczalski Feliks. Kurs liczył z początku 30 przedpoborowych. Ukończyło kurs 3, a 23 wytrwało do końca. W dniu 31 marca 1939 r. zostały wszystkie prace na kursach zakończone w tut. szkole. Znowu do przybranej klasy zgromadzono wszystkie kursy i zwołano Rady i nauczycieli. Przybyły również władze z Chełmna, które po wysłuchaniu sprawozdania, pieśni i deklamacji przyjęły wręczone p. wicestaroście [Marcinowi] Furmanowiczowi przez starszego kursu Dziedziaka z Błędowa kwoty 15 zł na dozbrojenie armii. Zajmowali oni głos kolejno dziękując młodzieży za chęć i wytrwanie w nauce, a nauczycielstwu za trudy poniesione w walce z nawrotem analfabetyzmu i przygotowaniem do służby w wojsku.
3 maja 1939 r.; 148 rocznicę uchwalenia ‘Konstytucji 3 Majowej’ obchodzono bardzo uroczyście w tut. miejscowości. W dniu tym manifestowano również żywo przeciw zakusom zaborczym Niemiec do naszej prastarej ziemi Gdańskiej.
Jeszcze nigdy nie było tyle ludzi zgromadzonych na uroczystości, co w tym roku. Widać z tego, że lud tut. czuje po polsku i nie chce by wróg odwieczny sięgał nam powtórnie po polską ziemię.
Program tego wielkiego święta był następujący;
1) zbiórka wszystkich organizacji i szkół z całej gminy na placu szkolnym w Błędowie o godz. 9,30.
2) nabożeństwo o godz. 10,oo.
3) akademia przed szkołą, zaraz po defiladzie.
4) zakończenie. Podczas akademii występowały dzieci wszystkich szkół całe gminy i przemawiał p. [Jan] Mittek z Płąchaw oraz Makowski nauczyciel z Wałdowa.
W czwartą rocznicę zgonu Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego w dniu 12 maja br. brały udział dzieci tut. szkoły w żałobnym nabożeństwie w tut. kościele poczem wrócono do normalnych zajęć.
Ostanie spotkanie; Spotkanie nauczycielstwa u Jadwigi i Jana Karczewskich w Płąchawach na przyjęciu komunijnym ich córek w 1938/1939 r.
Są tu między innymi nauczyciele, których udało mi się rozpoznać: Alojzy Ciepłuch z Błędowa, Józef Omieczyński z Wiewiórek, Alojzy Lamparczyk z Płużnicy i gospodarz Jan Karczewski. Pewnie są tu również nauczyciele z Wieldządza. Wałdowa? Już niedługo kilku z nich zostanie zamordowanych przez niemieckich sąsiadów!